MIKANDA YAKATUMINA

PAULO TIMOTE MUNTU WA NZAMBI

 

JS Robertson

 

Table des matières abrégée:

1        MUKANDA WA KUMUDILU WAKATUMINA PAULO TIMOTE

2        Nshapita 1 — Ulamate Ditabuja

3        Nshapita 2 —    Dilongolola dia mu Nzubu wa Nzambi

4        Nshapita 3 — Bualu bua Bakulu, Balami ba Bintu ne Bakaji Babo

5        Nshapita 4 — Muena Mudimu Muimpe wa Yesu Kilisto

6        Nshapita 5 — Mudimu wa Muena Mudimu Muimpe wa Yesu Kilisto

7        Nshapita 6 — Ulame Tshiakakupebua

8        MUKANDA MUIBIDI WAKATUMINA PAULO TIMOTE

9        Nshapita 1 —  Ulamate Tshidikijilu tshia Meyi Malenge

10     Nshapita 2 — Wikale Muena Mudimu Muimpe

11     Nshapita 3 — Ushale Mulamate ku Diyi dia Nzambi

12     Nshapita  4  — Meyi a Kunshikidilu a Paulo

 

Table des matières détaillée:

1        MUKANDA WA KUMUDILU WAKATUMINA PAULO TIMOTE

1.1      Meyi a kumpala

2        Nshapita 1 — Ulamate Ditabuja

2.1      1:1-2

2.2      1:3-4

2.2.1        Bualu bua diyisha

2.3      1:5

2.4      1:6-8

2.5      1:9-11

2.6      1:12-14

2.7      1:15,16

2.8      1:17

2.9      1:18

2.10          1:19,20

3        Nshapita 2 —    Dilongolola dia mu Nzubu wa Nzambi

3.1      2:1

3.2      2:2-4

3.3      2:5,6

3.4      2:7

3.5      2:8

3.6      2:9,10

3.7      2:11,12

3.8      2:13-15

4        Nshapita 3 — Bualu bua Bakulu, Balami ba Bintu ne Bakaji Babo

4.1      3:1

4.2      3:2,3

4.3      3:4,5

4.4      3:6,7

4.5      3:8,9

4.6      3:10,11

4.7      3:12,13

4.8      3:14,15

4.9      3:16

5        Nshapita 4 — Muena Mudimu Muimpe wa Yesu Kilisto

5.1      4:1

5.2      4:2-5

5.3      4:6

5.4      4:7,8

5.5      4:9-11

5.6      4:12

5.7      4:13,14

5.8      4:15,16

6        Nshapita 5 — Mudimu wa Muena Mudimu Muimpe wa Yesu Kilisto

6.1      5:1,2

6.2      5:3,4

6.3      5:5-7

6.4      5:8

6.5      5:9,10

6.6      5:11-13

6.7      5:14,15

6.8      5:16

6.9      5:17,18

6.10          5:19

6.11          5:20,21

6.12          5:22

6.13          5:23

6.14          5:24,25

7        Nshapita 6 — Ulame Tshiakakupebua

7.1      6:1,2

7.2      6:3-5

7.3      6:6-8

7.4      6:9,10

7.5      6:11,12

7.6      6:13-15

7.7      6:15,16

7.8      6:17-19

7.9      6:20,21

8        MUKANDA MUIBIDI WAKATUMINA PAULO TIMOTE

8.1      Meyi a kumpala

9        Nshapita 1 —  Ulamate Tshidikijilu tshia Meyi Malenge

9.1      1:1,2

9.2      1:3,4

9.3      1:5

9.4      1:6

9.4.1        Bena kuitabuja bonso badi ne tshipedi

9.5      1:7

9.6      1:8

9.7      1:9

9.8      1:10,11

9.9      1:12

9.10          1:13

9.11          1:14

9.12          1:15

9.13          1:16,17

9.14          1:18

10     Nshapita 2 — Wikale Muena Mudimu Muimpe

10.1          2:1

10.2          2:2

10.3          2:3,4

10.4          2:5

10.5          2:6,7

10.6          2:8

10.7          2:9

10.8          2:10

10.9          2:11

10.10       2:12,13

10.11       2:14

10.12       2:15

10.13       2:16,17

10.14       2:17-18

10.15       2:19

10.16       2:20

10.17       2:21

10.18       2:22

10.19       2:23,24

10.20       2:25,26

11     Nshapita 3 — Ushale Mulamate ku Diyi dia Nzambi

11.1          3:1

11.2          3:2-5

11.3          3:6,7

11.4          3:8,9

11.5          3:10,11

11.6          3:11,12

11.7          3:13

11.8          3:14

11.9          3:15

11.10       3:16,17

12     Nshapita  4  — Meyi a Kunshikidilu a Paulo

12.1          4:1,2

12.2          4:2

12.3          4:3,4

12.4          4:5

12.4.1     Wenza mudimu wa butangadiki

12.4.2     Ukumbaje mudimu webe wa Nzambi

12.5          4:6

12.6          4:7,8

12.7          4:9-11

12.8          4:11,12

12.9          4:13

12.10       4:14,15

12.11       4:16,17

12.12       4:18

12.13       4:19,20

12.14       4:21,22

 

 

1         MUKANDA WA KUMUDILU WAKATUMINA PAULO TIMOTE

1.1        Meyi a kumpala

Paulo wakasambakana ne Timote mu musoko mukese wa mu Asia, dina diawu diakadi Luseta. Tshidimu tshikuabo, pakafika Paulo mu Luseta ne Lumu Luimpe, wakondapa muntu mukuabo wakaledibua mulema, kakamanya mua kuenda (Bienzedi 14:8).

 

Musangu mukuabo Timote wakumvua Paulo bu muakadiye wamba bena musoko Lumu Luimpe lua Nzambi. Tudi bamanye ne, Pakapingana Paulo ne Sila mu Luseta kunyima kua bidimu bikuabo, bakasangana ne Timote, nsongalume ne lumu luimpe lumanyibue kudi bana babo ba mu Kilisto ba mu Luseta ne mu Ikonio. Paulo wakajinga kumuangata bu muntu wa kuya nende mu luendu lua mudimu wa Lumu Luimpe, wakajingulula bimpe ne, Nyuma Muimpe wakamusungula bua kumukuatshisha mu mudimu wa Mukelenge (Bienzedi 16:1-3).

 Mu mukanda ewu Paulo udi ufundila Timote bua kumuleja bu mudiye ne bua kuenza mu ekeleziya. Udi wamba ne, “Ndi nkufundila mukanda ewu bua wewe umanye bu mudibo ne bua kuenza mu nzubu wa Nzambi, udi muaba wa tshijila wa ekeleziya wa Nzambi udi ne muoyo, udi bu dikunji ne tshishindamenu bua malu malelela” (1 Tim. 3:15). Nzubu ewu kena nzubu wa mabaya ne bilulu bu muakadi Nzubu wa Tshitendekenu wa Bena Isalele ba kale kadi udi wamba bualu bua bena kuitabuja bibakibua bua kuikala “nzubu wa Nzambi mu Nyuma”, buena kuamba ne Ekeleziya (Efeso 2:22).

 Mu mukanda ewu Paulo udi ufundila Timote bua kumukolesha mu malu a Nzambi ne bua kumusengelela bua kulama diyisha diakadiye kudiye. Bantu bakuabo bakamana kusesuka mu njila muimpe bua kulonda mayisha mabi (1 Tim. 1:19. 6:20,21).

 

 

2        Nshapita 1 — Ulamate Ditabuja

2.1        1:1-2

Paulo, mupostolo wa Kilisto Yesu bu mudi mukenji wa Nzambi Musungidi wetu, ne wa Kilisto Yesu ditekemena dietu, kudi Timote, muananyi wa bushuwa mu ditabuja: Ngasa, luse, ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne kudi Kilisto Yesu Mukelenge wetu.  1:1,2

 

Ku tshibangidilu tshia mukanda wende kudi Timote Paulo udi ujadika ne udi mupostolo wa Kilisto Yesu. “Mupostolo” udi wamba bua “muntu mutumibua”, Paulo wakadi muntu mutumibua wa Kilisto Yesu. Paulo kena wamba wa Yesu Kilisto, bu Petelo (1 Petelo 1:1. 2 Petelo 1:1) kadi wa Kilisto Yesu bupostolo buende buakafuma kudi Kilisto mubandishibue mu Diulu (Bienzedi 9:3-5).

 Paulo udi wamba bua “Nzambi Musungidi wetu”. Mu mukanda wende mufunda kudi Tito udi wamba bualu bua buimpe ne dinanga bia Nzambi, Musungidi wetu (Tito 3:4). Nzambi udi Nzambi Musungidi, “wakatusungila, wakatubikila ne dibikila dia tshijila, kembu mudi midimu yetu mimpe, kadi bu mudi disungula diende mene ne ngasa, wakatupeye mu Kilisto Yesu diambedi bikondo bia tshiendelele kabiyi bianze kuikalaku” (2 Tim. 1:9).

 

2.2        1:3-4

Bu munakakusengelela bua wewe kushala mu Efeso, panakadi nya ku Makedonia, bua wewe kuelela bakuabo mukenji ne, Kanuyishi bantu diyisha dikuabo, ne kanulamatshi ku nsumuinu ya tshianana, anyi ku mena a bankambua malongolola adi kayi ne ndekelu; malu aa adi avuija dikonkangana, kaena avuija kudiunda kua mudimu wa Nzambi kudi ditabuja: ndi nkusengelela muomumue katataka. 1:3,4

Paulo wakadi mu Efeso misangu ibidi (Bienzedi 18:19-21. 19:1). Kunyima kua ngendu eyi, pakadiye mu Mileto, yeye wakabikila bakulu ba ekeleziya wa mu Efeso bua kubalaya, wakamanya ne, Kabena batangila mpala wanyi kabidi. Ku tshikondo atshi Paulo wakabadimuja bualu bua nkashama (anyi “loups”) idi ne luonji, bayishi babi mene badi basesuisha bantu bua kulonda mu njila yabo mibi (Bienzedi 20:17-38). Bikala bantu bapidia diyisha dilenga nebitabuje nsumuiunu ya tshianana. Paulo wakadimuja Tito ne, “Kabitabuji nsumuinu ya Bena Yuda ne mikenji ya bantu badi bumuka ku bualu bulelela” (Tito 1:14).

 

2.2.1        Bualu bua diyisha

 Diyisha dimpe, didi bishimikidi bia ditabuja dilelela, didi dinemeka Nzambi. Bena Kilisto ba kumpala, “bakananukila kuikala mu dilongesha dia bapostolo ne mu buobumue, ne mu kutshibula kua bidia ne mu kutendelela kua Nzambi … bakadi batumbisha Nzambi, bakadi ne diakalengele kudi bantu bonso. Ku dituku ku dituku Mukelenge wakadi usangisha kudibo bakuabo bakadi basungidibua” (Bienzedi 2:42,47).

Muaku diyisha didi muaku mukole mu Mukanda wa Nzambi, nangananga mu mikanda ibidi ya Paulo mifundibua kudi Timote ne mu mukanda wende mufundibua kudi Tito. Paulo udi usengelela nsongalume Timote ne :

◊    Kanuyishi bantu diyisha dikuabo (1 Tim. 1:3).

◊    Ulamate ku diyisha (1 Tim. 4:13).

◊    Wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe  (1  Tim. 4:16).

◊    Diyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi ne mudimu muimpe wa kuyisha bantu (2 Tim. 3:16).

 

Paulo wakafundila Tito kabidi ne, “Kadi wewe wambe malu adi makanangane ne diyisha dilenge” (Tito 2:1).

 

2.3        1:5

Kadi tshidi mukenji ewu ukeba kupeta ndinanga dia mu mutshima mutoke ne dia mu muoyo-mukese muimpe ne dia mu ditabuja didi kadiyi ne lubombo. 1:5

“Mukenji” mutedibua mu mvese ewu udi mukenji wa Paulo kudi Timote mu mvese 3. Dinanga dia mu mutshima mutoke ne dia muoyo mukese muimpe ne dia ditabuja dilelela kadiena divuija dikonkangana ne kuelangana kua mpata ne matandangana (1:4. 6:4). Dinanga dia mushindu ewu neditukuatshishe bua kuimana bajalame mu diyisha dia Kilisto (2 Yone 9).

 

2.4        1:6-8

Ku malu aa bantu bakuabo bamane kupambuka, bakasesuka bua kulonda biakulakula; badi basue kuikala bayishi ba mikenji ya Nzambi, kadi kabena bajingulula tshidibo bamba anyi tshidibo bakeba kujadika ne, Ntshilelela. Kadi tudi bamanye ne, Mikenji idi mimpe bikala muntu wilonda ne kutumikila 1:6-8

 Bakuabo bakadi basesuishibua mu njila wa ditabuja bualu bua bakapanga mu malu matedibue mu mvese 5. Bakasua bua kuikala bayishi ba mikenji ya Mose kadi kabakadi “bayishibue mu Kilisto bu mudi bushuwa bua mu Yesu” (Efeso 4:21).

 Mikenji ya Mose idi mimpe bikala muntu uyilonda ne uyitumikila, kadi kukuabo Paulo udi uleja ne mikenji kayena mimanye mua kusungila muntu kadi idi ituleja malu mabi etu, idi ijadika ne tudi ne Musungidi bualu (Lomo nshap. 7).

 

2.5        1:9-11

Tudi bamanye ne, Mikenji kayena mielela muntu muakane, kadi idi mielela badi kabayi bayitabuja ne bena bupidia ne badi kabayi banemekela Nzambi ne badi babi ne badi kabayi ba tshijila ne bapendi ba Nzambi ne bashipi ba batatu ne bamamu ne bashipianganyi ne bena masandi, balume badi benzelangana malu a bundu, banyengi ba bintu, bena mashimi, bena mitshipu ya mashimi, anyi bikalaku tshinga tshintu tshidi tshifuilangana ne diyisha dimpe; bu mudi lumu luimpe lua butumbi bua Nzambi udibo batumbisha, luakatekibua mu bianza bianyi. 1:9-11

 Mikenji ya Mose kayena yitabuja malu mabi, Lumu Luimpe lua Nzambi kaluena luitabuja malu mabi muomumue. Mikenji ya Mose ne Lumu Luimpe bidi bileja tshijila tshia Nzambi. Mikenji idi ipila muntu mubi, anu Lumu Luimpe lua ngasa wa Nzambi ludi lumanye mua kumusungila.

 

2.6        1:12-14

Ndi musakidile Kilisto Yesu Mukelenge wetu mene, wakampa bukole bualu bua yeye wakambala bu muntu udi mua kueyemenyibua, wakanteka ku mudimu wende; diambedi nakadi mupendi wa Nzambi ne mukengeshi wa bantu bende ne muena luonji kudibo; kadi nakafuidibua luse bualu bua nakabienza mu bupidia buanyi tshiyi mumanye: ne ngasa wa Mukelenge wetu wakatamba kuvulangana diatshimue ne ditabuja ne dinanga dia mu Kilisto Yesu. 1:12-14

Mvese eyi idi ileja bu mudi ngasa wa Nzambi mua kusungila muntu bu Paulo ne kumuteka ku mudimu wende. Nzambi wetu udi mubanji mu luse. Walekelelabo malu a bungi udi ne dinanga dia bungi. Paulo wakananga Musungidi wende ne dinanga dijalama ku dituku dia kukudimuna kua mutshima wende too ne kundekelu kua muoyo wende. Yeye wakadi muntu wa kudipuekesha, kakapua muoyo bua mushindu wa muntu wakadiye diambedi.

 

2.7        1:15,16

Diyi edi didi mua kueyemenyibua ndidi bonso bamanye mua kuitabuja ne, Kilisto Yesu wakaluila pa buloba bua kusungileye bantu babi, bandi kumpala kuabo ku bubi. Kadi bua bualu ebu nakafuidibua luse, bua munda muanyi bu muntu mubi mupite bakuabo, Yesu Kilisto amueneshe lutulu luende luonso, bu tshileshilu kudi bantu balua kumuitabuja too ne ku muoyo wa tshiendelele. 1:15,16

 Paulo wakadibala bu muntu mutambe mubi, wakadi mukengeshi wa Ekeleziya wa Nzambi, kadi ngasa wa Nzambi udi mua kusungila muntu bu muakadiye. “Ngasa wa Mukelenge wetu wakatamba kuvulangana” kudi Paulo (1 Tim. 1:14). Mudimu wakapeteye kudi Mukelenge wakadi bua kumanyisha bantu Lumu Luimpe lua ngasa wa Nzambi (Bienzedi 20:24).

 

2.8        1:17

Kudi Mukelenge wa kashidi, udi kayi mua kufua, udi kayi mua kumuenebua ku mesu, Nzambi umue, buneme ne butumbi bikale kudiye ku bikondo ne ku bikondo. Amen. 1:17

Paulo udi wela meji bualu bua ngasa munene wa Nzambi, kembualu anu kudiye kadi kudi bantu bonso. Tuetu bietu, badi bitabuja Kilisto, tudi bena kuitabuja anu bualu bua ngasa ne luse lua Nzambi kutudi.

Muaku, “Amen”, udi wamba ne, “Bualu bikale buenzejibua” anyi ne, “bualu budi nunku”.

 

2.9        1:18

Ndi nkutekela mukenji ewu, muananyi Timote, bu mudi meyi a baprofete akadianjilabo kuamba bua bualu buebe, bua wewe uluangane mvita mimpe ne dikuatshisha diawu. 1:18

 Paulo udi musue kukolesha mutshima wa Timote. Kukuabo udi wamba ne, “Ukenge nanyi bu mudi disalayi dimpe dia Kilisto” (2 Tim. 2:3). Timote wakadi ne kukolesha kua mutshima bualu. Paulo wakafundila Bena Kolinto bua bualu buende ne, “Timote … udi wenzela Mukelenge mudimu bu mundi ngenza; nunku muntu kamupetudi nansha” (1 Kolinto 16:10). Njila wa muena Kilisto kawena njila mutekete (2 Tim. 2:3,4. Efeso 6:10-20). Paulo wakafundila Bena Efeso ne, “Nudikoleshe mu Mukelenge ne mu bukole buende bunene. Luatayi bintu bionso bia mvita bia Nzambi, bua nuenu numanye mua kuimana bakandamana kumpala kua mateyi a diabolo” (Efeso 6:10).

 

2.10   1:19,20

Ulamate ditabuja ne muoyo-mukese muimpe; bakuabo bakumusha malu aa kudibo, bakanyanguka mu ditabuja diabo bu mudi majuwa matshibuke mu mayi. Munkatshi muabo mudi Humenayo ne Alesandelo; banakafila kudi Satana, bua bayishibue ne, Kanupendi Nzambi. 1:19,20

 Tudi mua kulamata ku ditabuja ne muoyo-mukese muimpe munyi? Butudi nabu mbua kutumikila malu atudi tumona mu Mukanda wa Nzambi bu disua dia Nzambi bua bualu buetu. Bupidia nebutupeshe muoyo-mukese mubi. Ditabuja didi ditukuatshisha bua kujingulula bualu bulelela ne bua kuya kumpala mu njila wa Nzambi.

 Humenayo ne Alesandelo bakapenda Nzambi, nunku Paulo wakabafila kudi Satana bua kubayisha ne, Kanupendi Nzambi. Bidi bimueneka ne, tshienzedi etshi tshia Paulo (tshiakenzeye bu mupostolo wa Mukelenge) tshiakadi bua kupingaja bantu aba babidi kudi Nzambi. “Wewe Nzambi, kuena upetula mutshima wa majia ne udi unyingalala bua bubi buawu” (Musambu 51:17).

 

 

3        Nshapita 2 —    Dilongolola dia mu Nzubu wa Nzambi

3.1        2:1

Nunku kumpala kua malu onso, ndi nkusengelela bua milombu ne mitendelelu ne mitendekenu ne masakidila bikale bienzele bantu bonso. 2:1

 Mukelenge Yesu, pakipateye bena mushinga mu ntempelo mu Yelushalema, wakayisha bantu ne, “Kabakafunda mu Mukanda wa Nzambi ne, Nebabikile nzubu wanyi ne, Nzubu wa tshitendelelu tshia bisamba bionso, anyi?” (Mako 11:17). Bena kuitabuja badi ne bua kulombela Nzambi bantu bonso. Nzambi udi Nzambi Musungidi, “udi musue bonso balue kukudimuna mitshima yabo” (2 Petelo 3:9).

 

3.2        2:2-4

Ulombele bamfumu bonso ne badi ne bukokeshi, bua tuetu tuikale ne muoyo mupola polaa ne mutalala talalaa mu buimpe buonso ne mu buneme buonso. Bualu ebu budi buimpe ne mbudi Nzambi Musungidi wetu witabuja, udi musue bantu bonso basungidibue, bafike ku dimanya dia malu malelela.  2:2-4

 Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Kakuena bukokeshi budi kabuyi bulua kudi Nzambi” (Lomo 13:1) kadi balombodi badi ne bujitu pambidi pabo bua kukokesha bantu bimpe, bua bobo basombe mu ditalala ne mu bupole. Bena kuitabuja badi ne bujitu pambidi pabo bua kulombela bakelenge babo ne bonso badi ne bukokeshi, edi ndisua dia Nzambi.

 “Dimanya dia malu malelela” didi dituyisha ne, Nzambi udi dinanga, kadi udi Nzambi wa buakane. “Kakuena muntu udi muakane, nansha umue. Bualu bua bonso bakenza malu mabi, ne badi bapanga kupeta butumbi kudi Nzambi” (Lomo 3:10,23). Kadi, “Nzambi wakatamba kusua ba pa buloba, yeye wakabapa Muanende umuepele mulela bua muntu yonso wamuitabuja kafu biende, kadi ikale ne muoyo wa tshiendelele. Udi witabuja Muana udi ne muoyo wa tshiendelele; kadi udi upidia Muana kena umona muoyo, tshiji tshia Nzambi tshidi tshishala nende” (Yone 3:16,36).

 

3.3        2:5,6

Bualu bua Nzambi udi umue, ne mutuanganyi umue udiku pankatshi pa Nzambi ne bantu, nyeye muntu mene, Kilisto Yesu; wakadifila bu tshintu tshia kupikula natshi bantu bonso; bumanyishi bua muanda ewu budi ne bua kumanyishibua mu bikondo biabu mene. 2:5,6

 Mutuanganyi umue udiku pankatshi pa Nzambi ne bantu ne anu Umue muntu Kilisto Yesu. Kale kale Yobo wakamba ne, “Kakuena musungi pankatshi petu udi mua kutulenga bubidi buetu tshianza” (Yobo 9:33). Kadi Mutuanganyi wakalua “bua kufila muoyo wende bua kupikula nawu bantu ba bungi” (Matayo 20:28). Kufila kua Mukelenge Yesu Kilisto bu mulambu bua bubi kudi mua kusungila muntu yonso udi utendekena dina diende (Lomo 10:13). “Mu munga muntu yonso kamuena lupandu, bualu bua kakuena dinga dina muinshi mua diulu, dipa bantu, didi dimanye mua kutusungila” (Bienzedi 4:12).

 

3.4        2:7

Bua bualu ebu nakatekibua muambi ne mupostolo (ndi ngamba diyi dilelela, tshiena nshima nansha) muyishi wa ba bisamba bia bende mu ditabuja ne mu malu malelela. 2:7

 Paulo wakadi bu lupanza lusungudibue kudi Mukelenge bua kutuala dina diende ku mesu kuabo, ne kua bamfumu, ne kua bana ba Isalele (Bienzedi 9:15. 14:27). Paulo wakafunda ne, “Bana betu, ndi numanyisha bua lumu luimpe lunakanuambila; kaluena lufuma kudi muntu. Bualu bua tshiakaluangata kudi muntu; kabakalunyisha; luakalua kundi mu dibuluibua dia Yesu Kilisto” (Galatia 1:11,12). Diyisha dia Paulo kudi Ekeleziya diakadi diyisha dia mutumibue wa Mukelenge. Bu mu matuku a Paulo, bakuabo batshidi bamba, bualu bua mvese mikuabo ne, Meyi aa adi anu meyi a Paulo, kadi yeye wakamba ne, “Biela muntu meji ne, Meme ndi muprofete, anyi, Meme ndi muena bipedi bia Nyuma, amanye meyi andi nufundila ne, Adi mukenji wa Mukelenge” (1 Kolinto 14:37).

 

3.5        2:8

Nunku ndi musue balume batendelele Nzambi mu miaba yonso, babishe bianza bia tshijila, kabayi ne tshiji ne dielangana dia mpata. 2:8

Paulo udi ne bujitu pambidi pende bualu bua dilongolola dimpe dia mu Nzubu wa Nzambi “udi muaba wa tshijila wa ekeleziya wa Nzambi udi ne muoyo” (1 Tim. 3:15). Udi wamba bualu bua kulomba kua Nzambi kua balume ku mesu kua bantu. Bianza bia tshijila bidi biamba bualu bua bienzedi bia tshijila. Nzambi udi wa tshijila. Muaba kawenaku mu ekeleziya bua malu a mubidi. Balume badibo nabu mbua kuenzela Nzambi mudimu mu ekeleziya ne kudipuekesha, badibo ne bua kukuata mudimu wabo ne kalolo ne bienzedi bia tshijila, malu aa adi bu mudi Nzambi musue.

 

3.6        2:9,10

Muomumue bakaji kabidi badilengeshe ne bilulu bidi bibakanyina; bikale ne kalolo ne bupuekele; kabaluki nsuki yabo bipia; kabaluatshi ngolo ne mabue ne bilulu bia mushinga mupite bungi; kadi badilengeshe ne bienzedi bimpe, bu mudi buakane bua bakaji badi bamba ne, Tudi tutshina Nzambi. 2:9,10

 Bakaji badi balonda malu makane ne malu a buimpe bua Nzambi kabena balonda bilele bia bakaji ba pa buloba kadi badi batumbisha Nzambi mu bienzedi bidi biakanangane ne dibikila diabo dia tshijila. Tshimuenekelu tshia malu a pa buloba ebu netshijimine kadi yeye udi wenza mudi disua dia Nzambi udi ushalaku tshiendelele (1 Kolinto 7:31. 1 Yone 2:17).

 Bakaji bakuabo ba kale bakaleja ku bienzedi biabo ne, “Tudi tutshina Nzambi”. Malia wa ku Betania wakela mananashi a mushinga mukole pamutu pa Mukelenge (Matayo 26:6-13), Malia, muena Magadala, ne Yoana ne Susana bakadi bakuatshisha Mukelenge ne bintu biabo (Luka 8:2,3). Pakabulula Nzambi mutshima wa Ludia bua kutumikileye malu akambabo kudi Paulo, yeye wakasengelela bena mudimu ba Mukelenge, bakalua ne Lumu Luimpe ku musoko wende ne, “Nulue mu nzubu wanyi nushalemu” (Bienzedi 16:14,15).

 

3.7        2:11,12

Mukaji ayile ne ditalala ne dikokela dionso. Kadi tshiena ngitabuja mukaji ayishe, anyi ikale ne bukokeshi kumutu kua mulume; kadi ikale biende talala. 2:11,12

Mu dilongolola dia Nzambi mukaji kena mua kuangata bukokeshi pamutu pa mulume mu ekeleziya. “Bakaji bapue mu ekeleziya; bualu bua kabena bitabuja bua bakaji bakulemu, kadi bikale kunyima kua balume bu mudi mikenji yamba” (1 Kolinto 14:34). Bikala mukaji wangata muaba mu ekeleziya udi kauyi bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba malu mabuelakane adi alonda. Bikala mukaji wenza bu mudi Diyi dia Nzambi diamba, udi bu dikunji mu ekeleziya. Mukenji ne, “Bakaji bayile ne ditalala ne dikokela dionso”, kawena bualu bua balume badi babapita mu buimpe bua Nzambi nansha, anyi mu lungenyi. Misangu ya bungi bakaji badi bapita balume mu malu aa, ne mu kueyemenyibua kudi Mukelenge kabidi.

 

3.8        2:13-15

Bualu bua Adama wakafukibua diambedi, ne pashishe Eva; ne Adama kakateyibua, kadi mukaji pakamaneye kuteyibua, wakapona mu bubi. Kadi yeye neasungidibue mu kulela kuende kua bana, bikala bakaji bananukila mu ditabuja ne mu dinanga ne mu malu a tshijila adi ne bupuekele. 2:13-15

 Paulo udi utela dilongolola dia bufuki. Nzambi wakafuka Adama diambedi, ne pashishe Eva. Adama kakadingibua kudi Satana bu Eve, kadi wakapona mu bubi pakangateye dimuma ku bianza biende. Adama wakadi kumutu kua bufuki bua Nzambi ne kumutu kua diku dia kumpala, nunku Mukanda wa Nzambi udi utuambila ne, Bantu bonso badi bafua bua bualu buende (1 Kolinto 15:21,22).

 Eva wakakenga bua bubi buende (Genese 3:16), kadi mesu a Nzambi adi kudi mukaji udi umuitabuja. Mukaji udi unanukila mu ditabuja, ne mu dinanga, ne mu malu a tshijila, ne mu didipuekesha, udi bu mukaji wa tshikadilu tshimpe mutedibua mu Nsumuinu 31:10. Bulengele buende budi butamba mabue a bilenga mushinga mukole. Mu diku diende yeye udi udiundisha bana mu dimanya ne ditshina bia Nzambi, mudimu ewu udi wa mushinga mukole ku mesu kua Nzambi.

 

 

4        Nshapita 3 — Bualu bua Bakulu, Balami ba Bintu ne Bakaji Babo

4.1        3:1

Diyi edi didi mua kueyemenyibua ne, Biasua muntu kuangata mudimu wa mukulu-mutangidi, yeye udi usua mudimu muimpe. 3:1

 Pakadi Paulo mu Mileto, wakatuma diyi ku Efeso, wakabikila bakulu ba ekeleziya. Pakaluabo kudiye, wakabambila ne, “Nuditangile bienu bimpe, ne tshisumbu tshionso tshiakanutekelabo batangidi kudi Nyuma Muimpe, nudishe ekeleziya wa Mukelenge wakasumbeye ku mashi ende. Bantu nebabike munkatshi muenu mene, bambila bantu malu adi kayi malelela bua kukokabo bayidi kunyima kuabo. Nunku dimukayi” (Bienzedi 20:28,30,31). Petelo wakafundila bualu bua mudimu wa bakulu ne, “Nulame tshisumbu tshia mikoko ya Nzambi tshidi munkatshi muenu, nubalame, kanuyi benzeshibue ku bukole kadi ne mitshima ya disanka bu mu disua dia Nzambi … nudivuije bifuanyikiji bimpe kudi mikoko” (1 Petelo 5:2,3).

 

4.2        3:2,3

Nunku budi mukulu-mutangidi nabu mbua kuikala kayi ne bilumbu; ikale biende muena mukaji umue; ikale biende muena meji mapola ne bupuekele; amanye mua kulongolola malu ende bimpe; ikale musankididi wa benyi; ikale muakane wa kuyisha bakuabo. Kikadi ne diyoyo bua maluvu; kikadi mukumianganyi ne bakuabo; kadi ikale muena bupole; kasu biende mayoyo; kateki mutshima wende ku biuma. 3:2,3

 Mu mukanda ewu, Ekeleziya udi umonebua bu nzubu wa Nzambi. Nunku budi mukulu-mutangidi nabu mbua kuikala ne lumu luimpe lumanyibua kudi bantu bonso. Malu a tshijila adi akanangana ne Ekeleziya wa Nzambi (1 Tim. 3:15). Petelo wakafunda ne, “Bu mudi Yeye wakanubikila udi wa tshijila, nunku nuenu kabidi nulue ba tshijila mu malu onso a muoyo wenu” (1 Petelo 1:15,16).

 

4.3        3:4,5

Akokeshe ba  mu nzubu wende bimpe, ikale ne bana bamu kokela bimpe ne buneme buonso. Kadi bikala muntu kayi mumanye mua kukokesha ba mu nzubu wende, nealame ekeleziya wa Nzambi munyi? 3:4,5

 Kembualu butekete bua muntu kukokesha ba mu nzubu wende bimpe, kulama ekeleziya wa Nzambi mbualu bukole. Mu Dipungila Dipia-dipia bukokeshi bua mu ekeleziya wa kaba kamue kabuena bufidibua mu bianza bia anu muntu umue. Mukelenge udi ubisha bantu ba kueyemenyibua ne ba ditabuja, badi balombodibua kudi Nyuma Muimpe, bua kumuenzela mudimu ewu wa mushinga mukole.

 

4.4        3:6,7

Kikadi biende muntu mupia-mupia mu bualu bua Nzambi; anyi padisueye, neapone mu dilumbuluishibua dia diabolo. Bualu bukuabo, budiye nabu mbua kuikala ne lumu luimpe kudi badi kabayi munkatshi mua bena ditabuja; bua kaponyi biende mu malu adi avuija bipendu ne mu buteyi bua diabolo. 3:6,7

 Muena kuitabuja mupia-mupia kakadi mua kuikala mutangidi, wakadi mua kupona mu mateyi a Satana, musangu mukuabo bu Diotelefe. Diotelefe wakasua kuikala kumpala munkatshi mua bena ekeleziya (3 Yone 9). Bantu bakuabo badi mua kukeba bualu bua kubanda nabu muena mudimu wa Nzambi, nunku budiye nabu mbua kuikala mudimuke bua bantu kabamusangana ne bualu anyi dipanga.

 

4.5        3:8,9

Muomumue balami ba bintu bikale ne kanemu; kabikadi ne meyi abidi; kabadifidi ku maluvu (nvinyo) a bungi; kabakumi mitshima yabo ku biuma bidi bifume ku njila mibi; balame bualu busokoka bua ditabuja mu muoyo-mukese mutoke. 3:8,9

 Balami ba bintu budibo nabu mbua kuikala badimuke kabidi kabaponyi mu buteyi bua Satana bualu bua lukuka lua biuma (Tito 1:7. 1 Petelo 5:2). “Lukuka lua biuma ludi muji wa malu mabi a mishindu yonso; bidi bantu bakuabo badikebela ne bakasesuishibua mu njila wa ditabuja (1 Tim. 6:10).

 

4.6        3:10,11

Badianjile kubateta bobo aba kabidi, pashishe benze mudimu wa balami, bikalabo kabayi mua kubandibua. Muomumue bakaji bikale ne kanemu, kabikadi bena bunsonge; bikale ne meji mapole ne mua kueyemenyibua mu malu onso. 3:10,11

 Balami budibo nabu mbua kuikala ne bumanyishi buimpe ku mesu kua bantu. Banji kubateta meyi aa adi meyi a meji. Kulama kua biuma kakuena mudimu wa muntu umue too; muntu umue udi mua kupona mu buteyi bua Satana.

 Musangu mukuabo, mu mvese eyi, Paulo udi wamba bualu bua bakaji ba bakulu-batangidi ne ba balami ba bintu. Bikala bakaji babo bena biakulakula badi mua kunyanga mudimu wa balume babo, kadi bikalabo ne meji mapole ne bena lulamatu mu malu onso, badi mua kuikala dikuatshisha dinene kudi balume babo ne kudi bena ekeleziya bonso.

 

4.7        3:12,13

Balami ba bintu bikale bena mukaji umue, bakokeshe bana babo ne ba mu nzubu yabo bimpe, bualu bua bobo bakenza mudimu bimpe bu balami badi badiangatshila muaba mubandila ne dikima dikole mu ditabuja dia mu Kilisto Yesu. 3:12,13

 Mudimu wa mulami wa bintu kembualu butekete. Bu bakulu, balami ba bintu budibo nabu mbua kuikala bantu ba mukaji umue ne bamanye mua kulombola ba mu nzubu babo bimpe. Balami ba bintu badi ne bua kuikala badimuke bua kabapeshi bena lukuna lua Lumu Luimpe kaba ka kupendabo bena ekeleziya ne dina dia Mukelenge wetu Yesu Kilisto.

 Bobo badi benzela Mukelenge mudimu bimpe nebangate difutu dimpe kudiye. “Malu onso anudi nuenza, nuenze ne mitshima yenu bu munudi nuenzela Mukelenge; kembu munudi nuenzela bantu; bualu bua nudi bamanye ne, Netuangate difutu dia bupianyi kudi Mukelenge. Nudi nukuatshila Mukelenge Kilisto mudimu” (Kolosai 3:23,24).

 

4.8        3:14,15

Ndi nkufundila malu aa pandi ntekemena bua kulua kuudi tshitupa tshipi; kadi binashala musangu mule, ndi nkufundila mukanda ewu bua wewe umanye bu mudibo ne bua kuenza mu nzubu wa Nzambi, udi muaba wa tshijila wa ekeleziya wa Nzambi udi ne muoyo, udi bu dikunji ne tshishindamenu bua malu malelela. 3:14,15

 Nzubu wa Nzambi kawena nzubu wa mabue anyi wa mabaya. Petelo wakafunda ne, “Nulue kudiye (kudi Mukelenge) ndibue didi ne muoyo, diakapidiabo kudi bantu, kadi didi disungula kudi Nzambi, ndia mushinga mukole; nunku nuenu kabidi, bu mabue adi ne muoyo, nuakashibua nzubu wa Nyuma, bua kuikala bakuidi ba tshijila; bua nuenu kufila milambu idi ya nyuma mitabujibue kudi Nzambi bualu bua Yesu Kilisto” (1 Petelo 2:4,5).

Bena ditabuja badi ne bua kuikala ba tshijila. Nzambi wakamba ne, “Nuenu nenuikale ba tshijila, bualu bua meme ndi wa tshijila” (1 Petelo 1:16). “Bishimikidi bikole biakateka Nzambi bidi bijalama, bidi ne tshimanyishilu etshi ne, Mukelenge udi mumanye badi bende; ne, Muntu yonso udi utela dina dia Mukelenge umuke biende ku malu mabi” (2 Tim. 2:19).

 

4.9        3:16

Ne kakuena mpata ya bunene bua bualu busokoka bua buimpe bua Nzambi: Nyeye wakamueneshibua mu mubidi wa muntu, wakabingishibua mu nyuma, wakamuenebua kudi banjelo, wakambibua munkatshi mua bisamba bia bende, wakitabujibua pa buloba, wakangatshibua mulu ne butumbi. 3:16

1) Nzambi wakamueneshibua mu mubidi wa muntu. Muanjelo wa Mukelenge wakambila Yosefe ne, “Nebamuidike dina ne, Imanuele, kuandamuna kua muaku ne, Nzambi udi netu” (Matayo 1:23).

2) Wakabingishibua mu nyuma. Mukelenge Yesu “wakamanyishibua Muana wa Nzambi ne bukole ku dibika diende dia ku bafue, bu mudi nyuma wende wa tshijila”, (anyi ne, “Bu mudi Nyuma wa tshijila” Lomo 1:4).

3) Wakamuenebua kudi banjelo. Banjelo bakadi bamonyi ba dilua diende pa buloba, bakadi bamonyi ba kuenda kuende pakadiye munkatshi mua bantu, bakadi bamonyi ba lufu lua Mukelenge ne bakadi bamonyi ba dibika diende dia ku bafue kabidi (Luka 2:10-15. Matayo 4:11. Luka 24:1-7).

 

4) Wakambibua munkatshi mua bisamba bia biende. Mukanda wa Bienzedi udi utuambila bu mudi bisamba bia bende bakumvua Lumu Luimpe.

5)  Wakitabujibua pa buloba. “Yeye wakabapa bonso bakamuitabuja bukole bua kuluabo bana ba Nzambi, bobo mene badi bitabuja dina diende” (Yone 1:12).

6) Mukelenge wakangatshibua mulu ne butumbi. “Tudi tumutangila yeye wakakepeshibua kakese kudi banjelo, Yesu mene, bualu bua dikenga dia lufu muashibue tshifulu tshia butumbi ne buneme” (Ebelu 2:9). “Kabiakadi bimpe bia Kilisto kukengeye mu malu aa ne bua kubueleye mu butumbi buende, anyi?” (Luka 24:26).

 

 

5         Nshapita 4 — Muena Mudimu Muimpe wa Yesu Kilisto

5.1        4:1

Kadi Nyuma udi wamba patoke ne, Palua bikondo bia kunshikidilu pa buipi, bantu bakuabo nebalekele ditabuja diabo, balamata ku nyuma idi ipambuisha ne ku mayisha a bademon. 4:1

 Lelu bantu ba bungi kabena bitabuja ne, “Diyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi difume munda mua Nzambi bu mupuya muende” (2 Tim. 3:16).

 Paulo wakadi ne bujitu pambidi pende pakafundileye Timote bualu bua malu akadi pa kulua, wakamusengelela ne, “Wewe Timote, ulame tshiakakupebua. Ulamate tshidikijilu tshia meyi malenge awakumvua kundi mu ditabuja ne mu dinanga dia mu Kilisto Yesu” (1 Tim. 6:20. 2 Tim. 1:13).

 “Nyuma idi ipambuisha idi yenzeja munkatshi mua baprofete ba mashimi” (1 Yone 4:1-3). Dimanya dia Mukanda wa Nzambi nedilame bantu ba Nzambi ku diyisha dibi.

 

5.2        4:2-5

Bualu bua lubombo lua bantu badi bamba meyi a mashimi, badi boshibua mu muoyo-mukese wabo ne tshiamu tshipia ne kadilu. Bobo bad bakanda bantu dibaka, badi babelela mukenji ne, Jilayi bia kudia bikuabo, biakafuka Nzambi bua bantu badi ne ditabuja ne badi bamanye bualu bulelela badie ne kusakidila. Bifukibua bionso bia Nzambi bidi bimpe, ne bantu kabena ne bua kubimansha bikalabo babitabuja ne kusakidila; bualu bua biobi bidi bijidibua ne diyi dia Nzambi ne kutendelela. 4:2-5

 Dibaka diakadi dijadikibua kudi Nzambi (Genese 2:18,21-24). Nzambi wakajadika diku dia kumpala. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Dibaka dikale dinemekibua munkatshi mua bantu bonso” (Ebelu 13:4).

 Bualu bua bia kudia, Mupostolo Paulo wakafundila Bena Lomo ne, “Ndi mumanye ne ndi muitabujijibue mu Mukelenge Yesu ne, Kakuena tshintu tshidi tshibi nkayatshi; anu kudi muntu udi utshibala bu tshintu tshibi, tshidi tshibi kudiye” (Lomo 14:14).

 

5.3        4:6

Biwavuluija bana benu ba mu Kilisto malu aa, wewe newikale muena mudimu muimpe wa Kilisto Yesu, mudiundisha mu meyi a ditabuja ne mu diyisha dimpe diwakulonda too ne katataka. 4:6

 Kunyima kua tshikondo, mu mukanda wende muibidi, Paulo wakambila Timote ne, “Kadi wewe wakalonda diyisha dianyi, bienzedi bianyi, bualu bunakapangidisha, ditabuja dianyi, lutulu luanyi, dinanga dianyi, kutantamana kuanyi, makengeshibua anyi ne makenga anyi” (2 Tim. 3:10,11). Diyisha dimpe nedilame mitshima yetu mu matuku makole. “Malu onso akafundabo diambedi akafundibua bua kutuyisha, bua tuetu tuikale ne ditekemena bua ditantamana dietu ne bua busambi bua mu Mukanda wa Nzambi” (Lomo 15:4).

 

5.4        4:7,8

Kadi upidie nsumuinu ya malu a patupu a bakaji bakulukaji. Udienzeje bua kupeta malu a buimpe bua Nzambi. Bualu bua dikolesha dia mubidi didi ne mushinga muimpe kakese; kadi buimpe bua Nzambi budi ne mushinga muimpe mu malu onso, budi ne mulayi wa muoyo wa mpindiewu ne wa muoyo ukadi pa kulua. 4:7,8

Malu aa a patupu adi afuma ku midimu ya midima ne meji mabi mu mitshima ya bantu. Malu a buimpe bua Nzambi adi afuma kudi Nzambi ne kudi Yesu Kilisto, Mukelenge wetu. “Mbu mudi bukole bua bunzambi buende, buakatupa bintu bionso bidi bua muoyo ne bua buimpe bua Nzambi” (2 Petelo 1:3). “Lupetu ludi lutamba bulengele ludi buimpe bua Nzambi busangisha ne mutshima mupole” (1 Tim. 6:6). Buimpe bua Nzambi budi bulama muena Kilisto mu njila wa ditabuja.

 

5.5        4:9-11

Diyi edi didi mua kueyemenyibua ndidi bonso bamanye mua kuitabuja. Bua bualu ebu tudi tuenza mudimu mukole ne tudi tutshinta, bua tuakutekemena Nzambi udi ne muoyo, udi Musungidi (Mulami) wa bantu bonso, kadi mutambe kuikala Musungidi (Mulami) wa badi bamuitabuja. Elela bantu mukenji bua malu aa, ubayishewu. 4:9-11

 Nzambi wetu udi NZAMBI UDI NE MUOYO. Udi utangila kudi bantu bonso  (1 Tim. 4:10). “Yeye utu wabandishila bantu babi ne bantu bimpe diba, yeye kabidi utu watumina bantu bakane ne bantu babi mvula” (Matayo 5:45).

◊  Muena kuitabuja udi ne ditekemena didi ne muoyo (1 Petelo 1:3).

◊  Mukelenge Yesu Kilisto udi dibue didi ne muoyo (1 Petelo 2:4).

◊ Bena kuitabuja badi bu mabue adi ne muoyo, bakashibua nzubu wa Nyuma (1 Petelo 2:5).

“Bana betu, nudimuke bua bumue kakulu kuikala umue wenu  udi ne mutshima mubi wa bupidia munda muende, mu dilekela diende dia Nzambi wa muoyo” (Ebelu 3:12).

 

5.6        4:12

Muntu kakulenguludi bua bunsongalume buebe; kadi wikale tshilejilu kudi bena ditabuja mu meyi ne mu tshikadilu tshiebe ne mu dinanga ne mu ditabuja ne mu butoke bua mutshima. 4:12

Timote wakadifila ku mudimu wa Lumu Luimpe. Nansha wakatshidi nsongalume, wakabadibua kudi Paulo bu muena mudimu nende. Bena mudimu ba Mukelenge, bakamana kujingulula malu a bungi mu njila wa ditabuja, badi mua kukuatshisha bansongalume ba kueyemena bu Timote bikole be pabangatabo bua kuya nabo mu ngendu yabo ne Lumu Luimpe, bu muakenza Paulo ne Timote.

 Nsongalume ne dipa kampanda kudi Nzambi budiye nabu mbua kuikala mudimuke, njiwu idiku. Kudisua kudi mua kunyanga mudimu udiye wenzela Mukelenge. Udi ne bua kuikala ne mutshima mupuekele! Paulo wakasengelela Timote ne, “Unyeme nkuka ya bansongalume; londa kunyima kua buakane, ditabuja, dinanga, ditalala, popamue ne badi babikila dina dia Mukelenge ne mitshima mitoke” ( 2 Tim. 2:22).

 

5.7        4:13,14

Too ne panalua, ulamate ku dibala dia Mukanda wa Nzambi, ku disengelela, ne ku diyisha. Kulekedi kulama tshipedi tshidi munda muebe, tshiakakupebua ku meyi a baprofete ne pakatentekesha bakulu bianza pamutu pebe. (Anyi ne, Kutentekesha kua bianza bia bakulu pamutu pebe”). 4:13,14

 Mbidi bimpe bua kulamata ku dibala dia Mukanda wa Nzambi anyi ku kumvua kua dibala diawu, ke anu mu nzubu kadi mu ekeleziya. “Muntu udi wambila bantu diyi dia Nzambi udi wakula nabo bua kubadiundisha, bua kubasamba, ne bua kubakolesha mitshima” (1 Kolinto 14:3). Paulo, mu meyi ende a kunshikidilu kudi Timote, wakamuambila ne, “Ubasengelele ne lutulu luonso ne diyisha” (2 Tim. 4:2).

 Timote wakapeta tshipedi tshiende ku kutentekesha kua bianza bia Paulo (2 Tim. 1:6). Paulo wakadi ne bukokeshi bu mupostolo wa Mukelenge bua kuenza nunku. Pakatentekesha bakulu bianza pamutu pa Timote bakaleja buobumue ne Paulo ne Timote. Bakulu nkayabo kabakadi ne bukole anyi bukokeshi bua kupesha Timote tshipedi. Bipedi bidi bifuma kudi Nzambi. Tudi ne bipedi bitapuluka bu mudi ngasa wakatupabo. “Muntu ne muntu wa munkatshi muetu wakapebua ngasa bu mudi tshidikishilu tshia dipa dia Kilisto” (Efeso 4:7).

 

5.8        4:15,16

Unanukile kuikala mu malu aa, udifile ne mutshima webe wonso kudiwu, bua kudiunda kuebe kumueneke kudi bonso. Wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe. Unanukile kushala mu malu aa; bua pawenza nunku, neudisungile wewe ne bobo kabidi badi bumvue meyi ebe. 4:15,16

 Paulo udi musue kukolesha mutshima wa Timote. Kembualu butekete bua muntu kukumbaja mudimu wende wa Nzambi. Budiye nabu mbua kunanukila kuikala mu malu a Nzambi, bua kudifila ne mutshima wende wonso ku malu aa, bua kuikala mudimuke, nangananga ku diyisha diende. Bikala Timote uyisha diyisha dilenge badi bumvua nebasungidibue ku malu adi mua kubapumbuisha mu kuenda kuabo bu bantu ba Nzambi ne ku mateyi ne majimba bia Satana.

 

6        Nshapita 5 — Mudimu wa Muena Mudimu Muimpe wa Yesu Kilisto

6.1        5:1,2

Kubedi muntu mununu, kadi umutendekene bu tatu webe mukuledi; usengelele bansongalume bu bena mulongo webe; usengelele bakaji banunu bu bamamu bakuledi; usengelele basongakaji bu bana benu ba tatu umue mu butoke buonso bua mutshima 5:1,2

 Muinshi mua mikenji ya Mose muntu buakadiye nabu mbua kuleja kanemu kudi muntu udi ne nsuki yende mitoke too, ne kunemeka muntu mununu (Lewitiki 19:32). Bena Kilisto badi ne bualu bua kutamba kuleja batatu ne bamamu banunu kanemu, nansha bikale budibo nabu mbua kubasengelela bua kuenda mu njila muimpe.

 

6.2        5:3,4

Unemeke bakaji ba mu lufuila badi ne lufuila lua bushuwa. Kadi bikala mukaji wa mu lufuila ne bana bende balela anyi bikilu bende, bobo badianjile kuyila mua kunemeka ba mu  diku diabo ne mua kupingijila baledi babo bintu bia kubakuatshisha nabi; bua bualu ebu mbudi Nzambi witabuja. 5:3,4

Mukaji wa mu lufuila lua bushuwa udi mukaji kayi ne muntu wa kumulama. Udi utekemena Nzambi, udi unanukila mu kusengelela ne mu kulomba kuende butuku ne munya. (mvese 5). Bikala mukaji wa mu lufuila ne bana, anyi bikilu biende, bobo aba banji kulonga mua kumukuatshisha ne bintu bidiye nabi bualu, bua ebu mbualu budi busankisha Nzambi.

 

6.3        5:5-7

Mukaji udi ne lufuila lua bushuwa ne udi pa nkayende, udi utekemena Nzambi, ne udi unanukila mu kusengelela ne mu kulomba kuende butuku ne munya. Kadi yeye wa mu lufuila udi ukeba anu bua kudisankisha udi mufue patshidiye ne muoyo. Ubelele mukenji bua malu aa kabidi, bua kabikadi ne bilumbu. 5:5-7

 Mvese 5 udi utuleja mukaji wa mu lufuila mulelela kadi mvese 6 udi utuambila bualu bua mukaji wa mushindu mukuabo mukaji udi munangi wa masanka, kayi munangi wa Nzambi. Bena Kilisto bonso badi ne bua kudibala ne, “Tudi bafue ku bubi, kadi tudi ne muoyo kudi Nzambi mu Kilisto Yesu” (Lomo 6:11).

 

6.4        5:8

Kadi bikala muntu kayi usubula badi bende ne ba mu nzubu muende mene, yeye wakadiula ditabuja diende ne udi mutambe muntu udi upidia kuitabuja bubi. 5:8

“Ditabuja, bikaladi kadiyi ne kuenza, didi difue” (Yakobo 2:26). Bikala muena kuitabuja kayi ulama badi bende ne ba mu nzubu muende yeye udi bu muntu udi upidia ditabuja diende, ke mbualu buimpe ku mesu kua Nzambi.

 

6.5        5:9,10

Kabafundi mukaji wa mu lufuila mu mulongo wa ba mu lufuila bikaleye kayi muanze kufika ku bidimu makumi asambombo, yeye mumane kuikala mukaji wa anu muntu umue; udi ne lumu luimpe lua bienzedi biende bimpe, bikaleye mudiundishe bana bende, bikaleye musangele benyi, bikaleye muvue makasa a basanto, bikaleye mukuatshishe bena makenga, bikaleye munanukile kulonda midimu mimpe yonso. 5:9,10

Ditekemena dia mukaji wa mu lufuila wa bushuwa didi mu Nzambi, kadi bena ekeleziya badi ne bujitu pambidi pabo bua kumukuatshisha mu bupele buende biakadiye, mu matuku a diakalengele diende, wakadifila ku dikuatshisha dia bantu ba Nzambi ne midimu mimpe. Mudimu wa mukaji mutedibua mu mvese 10 udi wa mushinga mukole ku mesu kua Nzambi. Yeye udi mumanyibua bua bienzedi biende bimpe, udi udiundisha bana bende bimpe mu malu a Nzambi, udi musankididi wa benyi, udi wenzela bantu ba Nzambi mudimu ne kalolo. Ditekemena diende didi mu Nzambi.

 Bena ekeleziya badi ne bujitu pambidi pabo bua kulama bakengi badi munkatshi muabo badi kabayi ne mushindu bua kudikuatshisha. Mvese mukuabo mu Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bapele nebikale mu buloba buenu matuku onso, nunku nakunuambila ne, Nubulule tshianza tshienu kudi muanenu, kudi mukengi ne kudi mupele mu buloba buenu” (Dutelonome 15:11).

 

6.6        5:11-13

Kadi upidie kuteka bansongakaji ba mu lufuila mu mulongo ewu; bualu bua pamanabo kusamina muoyo kudi balume, nebabenge mudimu wa Kilisto, nebasue kuya ku dibaka kabidi; nunku badi ne dipila bualu bua bakapidia mutshipu wabo wa diambedi. Bunga bualu, badi bayila kabidi mua kuikala bafuba, bendakana ku nzubu ne ku nzubu; ne kabena bayila mua kuikala anu ne bufuba nkayabu, kadi mua kuikala bena mukoso ne bena bienzenza, bakula meyi adi kayi mimpe bua kuakula. 5:11-13

 Njiwu wakadiku. Bikala nsongakaji kayi ne mudimu, udi mua kuikala muena biakulakula, “wendakana wamba buambamba udi usokolola malu masokoka” (Nsumuinu 20:19). “Kanuendakanyi bu bena mukoso munkatshi mua bantu benu” (Lewitiki 19:16).

 

6.7        5:14,15

Nunku ndi musue bansongakaji ba mu lufuila baye ku dibaka, balele bana, bakokeshe ba mu nzubu yabo,  kabapeshi mupumbishi kaba ka kupendeye bena ekeleziya;bualu bua bakuabo bakumana kupambuishibua bua kulonda Satana. 5:14,15

 Kukuabo Paulo wakafunda ne, “Mukaji udi mubumbakaja kudi mulume wende patshidi mulume ne muoyo, kadi biafua mulume wende, yeye udi mumanye mua kuya ku dibaka kudiye musue, kadi anu mu Mukelenge” (1 Kolinto 7:39). Nzambi nealombole nsongakaji wa mu lufuila udi udifila mu bianza biende. Matshu ende neumvue diyi difume kunyima kuende, diamba ne, “Njila kayewu, endelamu” (Yeshaya 30:21). Udi mua kuya ku dibaka kadi “anu mu Mukelenge”.

 Tudi tujingulula ne, Mupumbishi udi Satana, muena lukuna wa bantu ba Nzambi. Mu mvese 14 ne 15 Paulo utshidi wela meji bualu bua bumanyishi bua nzubu wa Nzambi ku mesu kua bantu, buena kuamba ne, Bumanyishi bua bena ekeleziya.

 

6.8        5:16

Mukaji muena ditabuja bikaleye ne ba mu lufuila badi bamueyemena, yeye abakuatshishe, ne katekedi ekeleziya bujitu ebu; bua ekeleziya akuatshishe ba mu lufuila lua bushuwa. 5:16

 Traduction mukuabo muimpe wa mvese 16 udi wamba ne, “Bikala muena kuitabuja mulume anyi muena kuitabuja mukaji muikale ne bana babo bikale bakaji ba mu lufuila, bobo babakuatshishe”. Nunku kembualu anu mukaji muena ditabuja udi bujitu pambidi pende bua kukuatshisha bakaji ba mu lufuila mu famille wende kadi mulume muena kuitabuja muomumue. Bidi nunku ekeleziya udi mua kukuatshisha bakaji badi ba mu lufuila lua bushuwa.

 

6.9        5:17,18

Bakulu badi bakokesha bimpe babadibue pabo bakanangane ne bua kunemeshibua tshiakabidi, kadi batambe kunemeka bobo badi benza mudimu mukole wa kuamba ne wa kuyisha diyi dia Nzambi. Bua Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, Kusuiki nkata ku mishiku ya ngombe udi udiata ntete bua kuyishipula; ne, Muena mudimu udi muakanyine bua kuangateye difutu diende. 5:17,18

  “Nutumikile badi banukokesha, nubakokele; bua bobo badi bikale ne tshitabala bua mioyo yenu, bu bantu balua kubadila Nzambi bintu; bua bobo benze bualu ebu ne disanka, kabayi ne manunganyi, bua bualu ebu kabuena bunukuatshisha” (Ebelu 13:17). “Kadi tudi tunulomba, bana betu, bua nuenu numanye badi benza mudimu munkatshi muenu ne badi kumutu kuenu mu Mukelenge ne badi banudimuja; bua nuenu nubabale bu banudi nutamba kutumbisha mu dinanga bua mudimu wabo. Nuikalangane ne ditalala munkatshi muenu” (1 Tesalonike 5: 12,13).

 

6.10   5:19

Kuitabuji babande mukulu, anu biamubandabo mukana mua bamanyi babidi anyi basatu. 5:19

 Njiwu wakadiku: muntu wakadi mua kubandisha mukulu tshilumbu tshianana. Satana udi uteta kunyanga bumanyishi bua muena mudimu wa Nzambi. Diotelefe wakabanda Yone ne meyi mabi. Paulo nkayende wakadi ne njiwu kudi bantu bakadinga, bamba ne, “Tudi bana benu” (3 Yone 9,10. 2 Kolinto 11:26).

 

6.11   5:20,21

Bobo badi benza bualu bubi, ubabele ku mesu kua bonso, bua bakuabo badi bashale bikale ne ditshina. Ndi nkolesha bualu ebu bikole ku mesu kua Nzambi ne kua Kilisto Yesu ne kua banjelo bende basungula, bua wewe kutumikila malu aa kuyi mudianjile kukosa bualu munda muebe ne kuyi ne kansungunsungu. 5:20,21

 Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Udi usokoka matomboka ende kena wikala ne diakalengele” (Nsumuinu 28:13). Bidi nunku mu ekeleziya. Njiwu udiku: tudi mua kuleja kansungunsungu, nangananga bikala muntu ne dipanga udi muena famille anyi wa munkatshi mua balunda betu. Tuvuluke ne, Paulo udi ufundila Timote bua kumuleja “bu mudibo ne mbua kuenza mu nzubu wa Nzambi, udi muaba wa tshijila wa ekeleziya wa Nzambi udi ne muoyo” (1 Tim. 3:15).

 

6.12   5:22

Kutentekeshi bianza lubilu pamutu pa muntu; kuikadi ne buobumue ne bantu bakuabo mu malu mabi abo; ulame butoke bua mutshima webe. 5:22

    Kutentekesha kua bianza pamutu pa muntu kudi tshimanyishilu tshia buobumue nende. Nyuma Muimpe wakabikila Banaba ne Paulo bua mudimu wa Nzambi. Ku tshikondo atshi, Bena Kilisto bakuabo bakadi nabo, “pakadibo benzela Mukelenge mudimu, pakajilabo bia kudia, pakatendelelabo Nzambi, pakabatentekeshabo bianza pa mitu pabo, bakabatuma” (Bienzedi 13:1-3). Bakadi basungudibua kudi Nyuma Muimpe, bakadi babikidibua kudi Nyuma Muimpe, ne bakadi batumibua kudi Nyuma Muimpe. Bena ekeliziya, bakadi ne Banaba ne Paulo, kabakapeshabo bukokeshi bua kuambila bantu diyi dia Nzambi anyi bua kuenzela Nzambi mudimu, kadi bakaleja buobumue nabo mu mudimu wa Nzambi pakabatentekeshabo bianza pa mitu pabo.

 Lelu bena Kilisto budibo nabu mbua kuikala badimuke ku luseke lua buobumue ne muntu udi kayi mumanyibua kudibo. Yuda wakafundila “Bantu babikidibue, bananga mu Nzambi Tatu, ne balamibue bua Yesu Kilisto” ne, “Bualu buakunkuata kunufundila bua kukolesha mitshima yenu, bua nuenu nutshinte bikole bua ditabuja diakapabo basanto musangu umue tshiendelele. Bualu bua bantu bakuabo bakabombelela munkatshi muenu mu musokoko … badi kabayi ba Nzambi” (Yuda 1-4). Bantu aba badi bena lukuna ba Lumu Luimpe.

 

6.13   5:23

Lekela kuikala munu wa anu mayi nkayawu; kadi unue tuluvu tukese (nvinyo) bua kuondapa munda muebe ne bua matekete audi nawu misangu ya bungi. 5:23

Paulo wakafundila Timote ne, “Unue nvinyo mukese” bualu bua disama diende dia tshifu ne bua matekete ende. Paulo wakamba  ne, “nvinyo mukese”. Paulo wakamanya ne, Nvinyo wa bungi adi anyanga mubidi. Mukanda wa Nzambi udi utudimuja bualu bua nvinyo ne maluvu. “Nvinyo udi museki wa bantu, maluvu makole adi bu muena diyoyo; muntu yonso udi ubikuatshika kena ne meji” (Nsumuinu 20:1).

    “Masandi ne maluvu ne nvinyo mipia-mipia bidi biumuja meji a mu mutshima. Kutangidi maluvu a nvinyo patshidiwu

makunze, padiwu engelela munda mua lupanza padiwu apueka bitekete pa muminu. Kunshikidilu adi asuma bu nyoka, adi asuma bu nyoka wa mbanvu … mutshima webe neupatule meyi a bupote (Hoshea 4:11. Nsumuinu 23:31-33).

 Katulondi bilele bia ba pa buloba anyi bia bakuabo badi kabayi ne bundu biasanganabo bakuatshike maluvu. Maluvu adi ashipa meku a bungi, adi ashipa mioyo ya bantu, dinyanguka dia muoyo didi munda muawu. Banganga badi bamba ne, Bua bualu ebu ba bungi badi batekete ne badi ne mabedi, bakuabo badi bafua patshidibo ne bukole.

 

6.14   5:24,25

Mibi ya bantu bakuabo idi imueneka patoke, idi iya kumpala kuabo too ne ku dipila; ne mibi ya bakuabo kabidi idi ibalonda kunyima. Muomumue kabidi, bienzedi bimpe bidiku bidi bimueneka patoke, ne bidi kabiyi nunku kabiena mua kusokokibua. 5:24,25

 Bantu bakuabo badi baleja ku bienzedi babo badi bantu babi kadi bakuabo badi badinga bantu badi ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi. Mibi yabo idi ibalonda kunyima. Muomumue kabidi, bienzedi bimpe bia bakuabo bidi bimueneka patoke too ku mesu kua bantu kadi bienzedi bia bantu bakuabo bidi anu bimanyibua kudi Nzambi, nebimanyibue mu tshikondo tshitabujibue kudi Nzambi.

 Nshapita 5 udi utuyisha bu mutudi ne bua kuenza mu nzubu wa Nzambi bu bena mudimu bimpe. Tuenze malu onso bu mudi Nzambi witabuja (5:4). Katukebi bua kudisankisha (5:6). Katuikadi ne bilumbu ku mesu kua bantu (5:7). Katupeshi mupumbishi kaba ka kupendeye bena ekeleziya (5:14). Bidi nunku netuikale bena mudimu ba Nzambi badi kabayi ne bua kufua bundu palua Mukelenge Yesu bua kufuta bantu bende. Yeye wakamba ne, “Tangila ndi ndua lubilu; ne difutu dianyi didi nanyi, dia kupingishila kudi muntu ne muntu bu mudi mudimu wende” (Buakabuluibua 22:12).

 

7        Nshapita 6 — Ulame Tshiakakupebua

7.1        6:1,2

Bonso badi bapika muinshi mua mutshi wa tshikokedi babale bamfumu babo ne mbakanyine buneme buonso; bua dina dia Nzambi ne diyisha dia bualu buende kabipendibu. Ne bobo badi ne bamfumu bena kuitabuja kababapetudi, bualu bua badi bana babo bu mu Kilisto; kadi, kudi kutamba buimpe, babakuatshile mudimu, bualu bua badi banulubuluila bintu badi bena kuitabuja ne badi banangibua. Uyishe bantu malu aa, ubasengelele nawu. 6:1,2

 Mupika, wakadi muena kuitabuja, wakenzela muntu kakadi muena Kilisto mudimu buakadiye nabu mbua kuikala mudimuke bua kumuleja kanemu, “bua dina dia Nzambi ne diyisha dia bualu buende kabipendibu”. Kadi njiwu wakadiku ku luseke lukuabo mupika wakadi mua kulekela kunemeka mfumu wende bualu bua mfumu wende wakadi muena kuitabuja buakadiye nabu mbua kutamba kukumukuatshila mudimu muimpe.

 Mu Angleterre muakadi mukelenge munene, wakadi ne muena mudimu wakalama budimi buende bua bilongo ne lupangu luende. Pakenzeleye mfumu wende mudimu, yeye wakavuluka muaba wende, wakenza mudimu bimpe ne kalolo konso ne kanemu, kadi pakalua Dituku dia Mukelenge mfumu ewu munene ne muena mudimu wende bakasomba popamue mu ekeleziya bakadi bana babo ba mu Kilisto. Bualu bukuabo, muntu ewu munene, wakasomba ku makasa a muena mudimu wende bua kumvua malu a Nyuma.

 

7.2        6:3-5

Biayisha muntu diyisha dikuabo dia bualu bua Nzambi, ne bikaleye kayi witabuja meyi adi malenge, nga Mukelenge wetu Yesu Kilisto mene, ne kayi witabuja diyisha dia bu mudi buimpe bua Nzambi; yeye udi muujibue ne diambu, kayi mumanye muanda, kadi udi usama muoyo bua kukonkangana ne bua kuelangana mpata, kudi kufuma mutshiaudi ne matandu ne bipendu ne biesheshi bibi, ne kutandangana kua bantu badi ne meji abo moneka, ne bualu bulelela bumujibua munda muabo, badi batshinka ne, Buimpe bua Nzambi ntshipetelu tshia lupetu. 6:3-5

 Bena kuitabuja ba mu Efeso, kuakadi Timote, bakadi ne diyisha dilenge bualu. Paulo wakamana kubela bakulu babo ne, “Bantu nebabike munkatshi muenu mene, bambila bantu malu adi kayi malelela bua kukokabo bayidi kunyima kuabo. Nunku dimukayi, nuvuluke bu munakadi tshiyi mulekele too bidimu bisatu bua kunudimuja muntu ne muntu butuku ne munya ne binsonshi ku mesu” (Bienzedi 20:30,31). Misangu mikuabo Satana udi unyanga mudimu wa Nzambi ku bianza bia bakuabo badi bamba ne, “Tudi bantu ba Nzambi”.

 

7.3        6:6-8

Kadi lupetu ludi lutamba bulengele ludi buimpe bua Nzambi busangisha ne mutshima mupole; bua katuakalua ne tshintu pa buloba ebu, ne katuena bamanye mua kumukapu ne tshintu; kadi patuikala ne bia kudia ne bia kuluata, netuikale ne mitshima mipole ne bintu ebi.  6:6-8

 “Buimpe bua Nzambi budi ne mushinga muimpe mu malu onso, budi ne mulayi wa muoyo wa mpindiewu ne wa muoyo ukadi pa kulua” (1 Tim. 4:8). Paulo wakasengelela Timote ne, “Udienzeje bua kupeta malu a buimpe bua Nzambi … Wewe, muntu wa Nzambi … londa malu makane ne a buimpe bua Nzambi” (1 Tim. 4:7. 6:11). “Ulombele bamfumu bonso ne badi ne bukokeshi, bua tuetu tuikale ne muoyo mupola polaa ne mutalala talalaa mu buimpe buonso ne mu buneme buonso” (1 Tim. 2:2).

 

7.4        6:9,10

Kadi bobo badi basue kuikala babanji badi bapona mu kutetshibua kua munda ne mu buteyi ne mu nkuka ya bungi idi mipote ne idi ibanyanga, bu yoyo mene idi iyinyisha bantu mu dibashipesha ne mu dibutuka. Bualu bua lukuka lua biuma ludi muji wa malu mabi a mishindu yonso; bidi bantu bakuabo badikebela ne bakasesuishibua mu njila wa ditabuja, bakadisunsula mubidi wonso ne tunyinganyinga tua bungi. 6:9,10

    Lukuka lua biuma ludi lunyanga bumanyishi bua bena kuitabuja bakuabo. Biuma nkayabi kabiena bualu bubi kadi lukuka lua biuma ludi lulela malu mabi a mishindu yonso. “Meji a malu mabi adi atondesha Yehowa, kadi meyi a disanka adi makane kudiye. Muntu udi ne lukuka lua lupetu udi ukengesha ba mu nzubu muende, kadi udi ukina mbueshilu neikale ne muoyo” (Nsumuinu 15:26,27).

 

7.5        6:11,12

Kadi wewe, muntu wa Nzambi, nyema malu aa; londa malu makane ne a buimpe bua Nzambi ne ditabuja ne dinanga ne ditantamana ne kalolo. Uluangane mvita mimpe ya ditabuja, ulamate ku muoyo wa tshiendelele, kuwakabikidibua ne kuwakitabujila Yesu ne dijukula dimpe ku mesu kua bamanyi ba bungi. 6:11,12

    Muntu wa Nzambi kena anu bua kunyema malu mabi kadi budiye nabu mbua kutshinta “bikole bua ditabuja diakapabo basanto musangu umue tshiendelele” (Yuda 1:3). Paulo wakafundila Bena Efeso ne, “Luatayi bintu bionso bia mvita bia Nzambi, bua nuenu numanye mua kuimana bakandamana kumpala kua mateyi a diabolo” (Efeso 6:11).

 Kuikala muena Kilisto kakuena bualu butekete! Kadi Mukelenge Yesu wakamba ne, “Biangenzela muntu mudimu, andonde; muena mudimu wanyi neikale kundi ngikala: biangenzela muntu mudimu, Tatu neamutumbishe” (Yone 12:26).

 Muoyo wa tshiendelele udi dipa dia Nzambi (Yone 3:16. 5:24. Lomo 10:9), kadi muntu budiye nabu mbua kulamata ku muoyo wa tshiendelele bua kumanya masanka a muoyo mupia-mupia mu Kilisto mu mutshima wende.

 

7.6        6:13-15

Ndi nkuambila bikole ku mesu kua Nzambi udi upesha bintu bionso muoyo, ne kua Kilisto Yesu wakajukula bualu buende bimpe ku mesu kua Pontio Pilato; bua wewe utumikile mukenji ewu kuyi ne katoba, kuyi ne bilumbu too ne ku dimueneka dia Mukelenge wetu Yesu Kilisto, didiye ulua kuleja mu bikondo biadi mene. 6:13-15

 Paulo udi utela Bamonyi babidi badi batangila Timote, Nzambi ne Kilisto Yesu, udi umueneka mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu (Ebelu 9:24). Mukelenge udi utangila bienzedi bia bantu bende. “Malu onso anudi nuenza, nuenze ne mitshima yenu bu munudi nuenzela Mukelenge; kembu munudi nuenzela bantu; bualu bua nudi bamanye ne, Netuangate difutu dia bupianyi kudi Mukelenge. Nudi nukuatshila Mukelenge Kilisto mudimu” (Kolosai 3:23,24). Mukelenge wakambila bayidi bende ne, “Wanupa lupanza lua mayi a kunua, bualu bua nuenu nudi ba Kilisto, bulelela, ndi nuambila ne, Kena upanga kuangata difutu diende” (Mako 9:41).

 

7.7        6:15,16

Yeye udi Muena Bukole umuepele mutumbishibue, udi biende Mukelenge wa bakelenge ne Mfumu wa bamfumu; anu yeye udi kayi mua kufua, udi wikala mu munya udi bantu kabayi bamanye mua kufika kudiwu, udi muntu kayi muanze kumona, ne udiye kayi mumanye mua kumona kabidi; yeye ikale biende ne buneme ne bukole bua tshiendelele. Amen. 6:15,16

 Mu Buakabuluibua 19:16 tudi tutangila Mukelenge Yesu bu Mfumu wa bamfumu ne Mukelenge wa bakelenge kadi tudi tujingulula ne, Mu Timote 6:15,16  Paulo udi wamba bualu bua Nzambi. Mona buobumue bua Nzambi ne Mukelenge Yesu Kilisto. Mukelenge muine wakambila Bena Yuda ne, “Meme ne Tatu tudi bamue” (Yone 10:30). “Kakuena muntu wakuanza kutangila Nzambi; Muana umuepele mulela udi mu tshiadi tshia Tatu, yeye wakamuamba” (Yone 1:18). Mukelenge Yesu udi utumanyisha bualu bua Tatu, bua dina diende, bua diyi diende, bua dinanga diende ne bualu bua nzubu wende (Yone 17:6,14,26. Yone 14:1-3).

 

7.8        6:17-19

Udimuje bantu badi babanji mu tshikondo tshia mpindiewu, bua bobo kabadisu, kabateki ditekemena diabo kudi bubanji budi mua kujimina tshitupa tshipi: kadi batekemene Nzambi, udi utupa bintu bionso bivula bua tuetu kusanka nabi. Bobo benzele bakuabo bimpe, bikale ne bubanji bua bienzedi bimpe; badilongolole bua kupangana bintu; basue kuikala ne bakuabo luse; badibutshile bidi bitekibua bimpe bua matuku alualua, bua bobo balamate muoyo udi muoyo wa bushuwa mene. 6:17-19

 Njiwu udiku mu mvese eyi. Bantu babanji badi mua kuikala badisuyi, badi mua kueyemena bubanji buabo. Muntu mubanji kena mumanye mua kusumba “masanka akatupabo tshianana kudi Nzambi” (1 Kolinto 2:12). Mukanda wa Nzambi udi usengelela bantu babanji bua kuenzela bakuabo bimpe, bikale ne bubanji bua bienzedi bimpe. “Kupa kudi kutamba kuangata kusankisha muntu” (Bienzedi 20:35).

 

7.9        6:20,21

Wewe Timote, ulame tshiakakupebua; epuka ku biakulakula bia patupu ne ku mpata ya bantu badi ne lungenyi ludibo batupakana ne, Ndulelela; bakuabo pakitabujabo lungenyi elu, bakapambuka bualu bua ditabuja. Ngasa ikale nenu. 6:20,21

  Paulo udi usengelela Timote ne, “Ulame tshiakakupebua”. Mu mukanda muibidi kabidi yeye udi umusengelela ne, “Wewe wikale mu malu awakayila ne awakeyemena ne, Nga bushuwa” (2 Tim. 3:14-17). Paulo wakalomba Timote bua kudimuja bantu bakuabo ne, “Kanuyishi bantu diyisha dikuabo, ne kanulamatshi ku nsumuinu ya tshianana” (1 Tim. 3:4). “Nsumuinu ya malu a patupu a bakaji bakulukaji” (1 Tim. 4,7) ne “biakulakula bia patupu ne mpata ya bantu” kabiena bilombola muntu mu njila ya buakane kadi badi bavuija bantu bakuabo bua kulekela njila mululame. Bidi bipambuisha bantu bua kuenda mu njila ya buakane. Malu aa adi alombola bantu badi kabayi bayishibue ne ba mitshima mitekete mu njila wa dibutuka.

 Ngasa wa Nzambi wakalama Timote. Ngasa wa Nzambi udi mua kulama tuetu bietu kabidi mu dituku dibi.

“Ngasa ikale nenu”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MUKANDA  MUIBIDI WAKATUMINA  PAULO  TIMOTE

 

 

 

 

8        MUKANDA MUIBIDI WAKATUMINA PAULO TIMOTE

8.1        Meyi a kumpala

 Mukanda muibidi mutumina Timote udi mukanda wa kunshikidilu mufundibue kudi mupostolo Paulo. Mu mukanda ewu tudi ne meyi ende a kunshikidilu.

 Mu mukanda wa kumpala udi umona bantu ba bungi bu bena kuitabuja ba kueyemenyibua kadi bantu bakese bakamana kusesuka bua kulonda mayisha mabi (1 Tim. 1:19. 6:20,21). Mu mukanda muibidi, udi umona bantu ba bungi bakapambuka mu njila wa ditabuja bua kulonda mayisha a bantu, udi umona buena Kilisto bu nzubu munene, mu nzubu ewu bakuabo badi bena Kilisto ba bushuwa, bakuabo “badi ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi, kadi bamane kudiulu bukole buabu” (2 Tim. 3:5). Nunku udi ufundila Timote mukanda bua kumumanyisha bu mudiye ne bua kuenza mu dituku dikole ne bua kukolesha mutshima wende.

    Paulo udi ufunda bualu bua “matuku a kunshikidilu” mu mukanda ewu. Petelo, muomumue, udi ufunda bualu bua “matuku a kunshikidilu” mu mukanda wende muibidi (2 Tim. 3:1. 2 Petelo 3:3).

 Paulo udi musue kukolesha mutshima wa Timote bua kulamata ku “tshidikishilu tshia meyi malenge”. Udi ufunda ne, “Muntu yonso udi utela dina dia Mukelenge umuke biende ku malu mabi” (2 Tim. 2:19). “Nunku wewe muananyi, ukoleshibue mu ngasa wa mu Kilisto Yesu … ukenge nanyi bu mudi disalayi dimpe dia Yesu Kilisto” (2 Tim. 2:1,3). “Kadi wewe wakalonda diyisha dianyi” (2 Tim. 3:10). “Wewe wikale mu malu awakayila ne awakeyemena ne, Nga bushuwa … wikale ne meji mapole mu malu onso, witabuje makenga, wenze mudimu wa butangadiki, ukumbaje mudimu webe wa Nzambi” (2 Tim. 3:14. 4:5).

 

 

9        Nshapita 1 —  Ulamate Tshidikijilu tshia Meyi Malenge

9.1        1:1,2

Paulo, mupostolo wa Kilisto Yesu, bua disua dia Nzambi, bu mudi mulayi wa muoyo wa mu Kilisto Yesu, kudi Timote, muananyi munanga: Ngasa, luse, ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne kudi Kilisto Yesu Mukelenge wetu. 1:1,2

 Mu mvese ewu wa kumpala Paulo udi wambila Timote ne, Ndi mupostolo wa Kilisto Yesu. Paulo kakadi muena kudisua, nansha kakese, kadi yeye udi musue Timote ne bena kuitabuja bonso kumanya ne, Ndi mutumibue kudi Mukelenge, meyi anyi onso adi ne bukokeshi buonso bua Nzambi kunyima kuawu. Paulo wakapeta diyisha diende dionso mu dibuluibua dia Yesu Kilisto (Galatia 1:11,12). Yeye wakambila Bena Kolinto ne, “Biela muntu meji ne, Meme ndi muprofete, anyi, Meme ndi muena bipedi bia Nyuma, amanye meyi andi nnufundila ne, Adi mukenji wa Mukelenge” (1 Kolinto 14 :37).

 

9.2        1:3,4

Ndi nsakidila Nzambi, undi nkuatshila mudimu mu muoyo-mukese mutoke, bu muakenza bankambua banyi, mundi nkuvuluka tshiyi ne ndekelu mu kulomba kuanyi, butuku ne munya njinga kukutangila, nvuluka binsonji biebe, bua meme kuujibua ne disanka. 1:3,4

 Paulo wakadi muntu wakananukila mu kutendelela kua Nzambi, wakadi uvuluka Timote mu milombu “butuku ne munya”. Paulo wakabala kulomba kua bantu ba Mukelenge bu tshintu tshia mushinga mukole. Wakafundila Bena Efeso ne, “Nutendelele Nzambi misangu yonso ne kulomba kuonso ne disengelela dionso mu Nyuma Muimpe; nuikale batabale mu dinanukila dionso ne disengelela bua basanto bonso, ne bua bualu buanyi kabidi” (Efeso 6:18,19). Musangu mukuabo binsonji bia Timote biakadi bualu bua Paulo wakadi ukenga mu nzubu wa lukanu.

 

9.3        1:5

Ndi nvuluka ditabuja didi munda muebe didi kadiyi ne lubombo, diakadianjila kuikala munda mua kaku webe Loi ne mua mamu webe Eunike; ndi ngitabujijibua ne didi  munda muebe kabidi. 1:5

 Kaku mukaji wa Timote, Loi, ne mamuende Eunike, bakadi bakaji ba ditabuja dia bushuwa. Timote wakalonda mu makasa abo. Yeye wakadi muana wa muena Yuda mukaji kadi tatuende wakadi muena Gelika. Musangu mukuabo tatuende wakafua pakatshidiye muana mukese, katuena bamanye. Kadi tudi bamanye ne, Ku buana buende Timote wakamanya Diyi dia Nzambi (2 Tim. 3:15).

     Bamamu badi ne mudimu wa mushinga mukole bua kudiundisha bana babo mu dinanga dia Nzambi, ne bua kubafikisha ku dimanya dia Mukelenge Yesu. Kadi batatu kabidi badi ne bua kuyisha bana babo ne ba mu nzubu babo bimpe, bua bobo baye mu njila wa Mukelenge bua kuenza malu makane ne malulame (Genese 18:19).

 

9.4        1:6

Bua bualu ebu ndi musue kukuvuluija bua wewe usonsole tshipedi tshia Nzambi, tshidi munda muebe bua kukutentekesha kua bianza bianyi. 1:6

  Nyuma Muimpe wakaleja Paulo ne, Timote udi muntu musungudibue kudi Nzambi bua kukukuatshisha mu mudimu wa Lumu Luimpe. Paulo wakamanya ne, Timote udi musungudibue kudi Nzambi bua kumukuatshisha, bualu bua meyi a baprofete bua bualu buende (l Tim. 4:14). Timote wakadi ne tshipedi tshiende kudi Nzambi, tshiakapeteye pakamutentekesha Paulo bianza pamutu pende. Ku tshibangadilu tshia tshikondo tshia Ekeleziya Paulo wakadi ne bukokeshi ebu, kadi tuetu bietu katuena tupeta bipedi bia kudi Nyuma ku kutentekesha kua bianza pamutu lelu. Nyuma Muimpe udi ubikila muntu bua kuenzela Mukelenge mudimu, udi umutumina kabidi mu mudimu. Tudi tubala mu mukanda wa Bienzedi ne, “Nyuma Muimpe wakamba ne, Nungumushile Banaba ne Shaula (Paulo) ku tshisumbu tshienu bua mudimu unakubabikidila. Pakajilabo bia kudia, pakatendelelabo Nzambi, pakabatentekeshabo bianza pamitu pabo (bua kuleja buobumue buabo ne Banaba ne Shaula mu mudimu wa Mukelenge), bakabatuma. Bakapueka ku Seleukia, batumibue kudi Nyuma Muimpe” (Bienzedi 13:2-4).

 

9.4.1        Bena kuitabuja bonso badi ne tshipedi

 Bena kuitabuja bonso, bu bitupa bia mubidi wa Kilisto (udi Ekeleziya. Kolosai 1:18), badi ne tshipedi kudi Mukelenge Yesu bua kudiundisha Ekeleziya ne bua kukuatshishangana (Efeso 4:7,8). “Bu muakangata muntu ne muntu tshipedi, nukuatshishangane natshi munkatshi muenu, bu balami bimpe ba ngasa muvulangane wa Nzambi” (1 Petelo 4:10).

 

9.5        1:7

Bua Nzambi kakatupa nyuma wa buowa; kadi wakatupa nyuma wa bukole ne wa dinanga ne wa kudikanda. 1:7

 Musangu mukuabo Timote wakadi muena buowa, kakasua kuditeka kumpala mu mudimu wa Lumu Luimpe. Paulo wakafundila Bena Kolinto ne, “Bialua Timote kunudi, nuamanya bua yeye kuikala nenu kayi ne ditshina, bualu bua yeye udi wenzela Mukelenge mudimu bu mundi ngenza; nunku muntu kamupetudi nansha” (1 Kolinto 16:10,11).

 Tuenzele Mukelenge mudimu bu mudi tshipedi tshietu tshituakupeta kudiye, mu bukole bua Nyuma Muimpe udi kayi munyingalajibue ku malu mabi mu mioyo yetu.

 Nyuma Muimpe udi Nyuma wa dinanga. “Bananga, tunangangane, bualu bua dinanga didi difume kudi Nzambi … bituanangangana, Nzambi utu wikala munda muetu, ne dinanga diende didi dikumbajibue munda muetu tshishiki. Mu muanda ewu tudi bamanye ne tuetu tutu tuikala munda muende, ne yeye utu wikala munda muetu bualu bua wakutupa dipa dia Nyuma wende” (1 Yone 4:7-13).

 

9.6        1:8

Nunku kufuishibu bundu ku mesu bua bumanyishi bua Mukelenge wetu, anyi bua bualu buanyi, meme muena lukanu  wende  kadi ukenge nanyi bua lumu  luimpe  bu  mudi bukole bua Nzambi. 1:8

   Pakafunda Paulo mukanda wende kudi Timote yeye wakadi mu buloko, musuika ne lukanu. Matuku aa akadi matuku makole. Nero, mukelenge wa Bena Lomo, wakadi ukengesha bena kuitabuja bikole be, wakakengesha bakuabo ba bungi too ne ku lufu. Bantu ba bungi bakalekela Paulo, bakadi ne bundu bua bumanyishi bua Kilisto (1:15. 4:10,16).

 Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bianupendabo bua dina dia Kilisto, nudi ne disanka; bualu bua Nyuma wa butumbi ne Nyuma wa Nzambi udi unuikila pambidi penu. Kadi umue wenu kakengeshibu bu mushipianganyi, anyi bu muibi, anyi bu muenji wa malu mabi, anyi bu mudibueji wa mu malu a bantu bakuabo; kadi biakenga muntu bu muena Kilisto, kikadi biende ne bundu, kadi atumbishe biende Nzambi bua dina edi” (1 Petelo 4:14-16).

Bukole bua Nzambi budi bukumbane bua kutukuatshisha mu malu etu onso. Paulo wakambila Bena Efeso bualu bua “bunene bupite bua bukole buende kutudi tuetu badi bamuitabuja” (Efeso 1:19). Bantu basungudibue kudi Nzambi “mbadi balamibua ku bukole bua Nzambi” (1 Petelo 1:5).

 

9.7        1:9

Nzambi wakatusungila, wakatubikila ne dibikila dia tshijila, kembu mudi midimu yetu mimpe, kadi bu mudi disungula diende mene ne ngasa, wakatupeye mu Kilisto Yesu diambedi bikondo bia tshiendelele kabiyi bianze kuikalaku. 1:9

 “Nudi basungidibue ku ngasa bua ditabuja; ne diodi kadiena difuma kunudi, ndipa dia Nzambi; kadiena difuma ku midimu, bua muntu kaditumbishi” (Efeso 2:8,9). Muntu yonso udi witabuja Mukelenge Yesu Kilisto bu Musungidi ne Mukelenge udi musungidibue. “Bualu bua Nzambi wakatamba kusua ba pa buloba, yeye wakabapa Muanende umuepele mulela bua muntu yonso wamuitabuja kafu biende, kadi ikale ne muoyo wa tshiendelele” (Yone 3:16).

Nzambi wakatubikila ne dibikila dia tshijila. Nzambi wetu udi wa tshijila, tuetu bietu butudi nabu mbua kuikala bantu ba tshijila. “Bu mudi yeye wakanubikila udi wa tshijila, nunku nuenu kabidi nulue ba tshijila mu malu onso a muoyo wenu; bualu bua diyi didi difundibua ne, Nuenu nuikale ba tshijila, bualu bua meme ndi wa tshijila” (1 Petelo 1:15,16).

Bena Kilisto badi “babanyanganyi ba dibikila dia mu diulu” (Ebelu 3:1), didi “dibikila dia mulu dia Nzambi mu Kilisto Yesu” (Filipoi 3:14).

  Dibikila dietu didi bilondeshile pa disungula dia Nzambi ne ngasa wende. Muaku “ngasa” udi ufuma ku muaku wa mu buena Gelika, “charis,” (mu francais, “grâce”). Ngasa udi wamba bualu bua buimpe, dinanga, ne luse bia Nzambi. Udi wamba kabidi bualu bua tshintu tshitupebue tshianana (Tangila Tito 3:4,5).

 

9.8        1:10,11

Kadi katataka wakamueneshibua bualu bua dimueneka dia Musungidi wetu Kilisto Yesu, wakajimija lufu, wakamuenesha muoyo wa tshiendelele ne udi kauyi mua kunyanguka mu munya, bualu bua lumu luimpe, luakantekabo muambi ne mupostolo ne muyishi bualu bualu. 1:10,11

    Ngasa wa Nzambi udi umanyibua bualu bua dimueneka dia Kilisto. Katuakadi mua kumanya dibikila dia Nzambi bikala Mukelenge Yesu kakadi mulue. Tuakadi muinshi mua bukokeshi bua Satana ne lufu bua malu mabi etu, katuyi ne ditekemena, katuyi ne Nzambi mu buloba ebu (Efeso 2:12).

    Muena kuitabuja udi ne muoyo wa tshiendelele mpindiewu, udi ne muoyo mupia-mupia mu Kilisto, Satana ne lufu kabiena ne bukokeshi pamutu pawu, kabiena mua kuwulenga nansha. Bikala muntu mu Kilisto, yeye udi mufukibue mupia-mupia. Udi ne muoyo mupia-mupia mu Kilisto, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo  (2 Kolinto 5:17. Yone 5 :24).

 

9.9        1:12

Bua muanda ewu ndi nkenga makenga aa kabidi, kadi  bundu kabuena bunkuata ku mesu; bua ndi mumumanye yeye unakuitabuja, ne nakuitabujijibua ne yeye udi ne bukole bua kulama tshintu tshianyi tshiteka too ne dituku diadia. 1:12

 Bu muena mudimu wa Nzambi wa kueyemenyibua, Paulo wakamanya makenga. Wakambila Bena Kolinto ne, “Nakadi pepi ne lufu misangu ya bungi. Misangu itanu nakangata mikumu kudi Bena Yuda makumi anayi bumushe umue. Misangu isatu bakankuma milangala; musangu umue bakankuma mabue; misangu isatu nakamba kufua ne majuwa akadina mu mayi; nakadi mu mayi manene munya too ne pakantshila butuku. Nakadi mu ngendu bipungu bia bungi; nakadi ne njiwu mu misulu, ne njiwu kudi banyengi, ne njiwu kudi bena tshisamba tshianyi, ne njiwu kudi bisamba bia bende, ne njiwu mu bimenga, ne njiwu mu tshipela, ne njiwu mu mayi manene, ne njiwu kudi bantu bakadinga ne, Tudi bana benu. Nakadi mu mudimu mukole ne mu ntatu, nakadi ne tshitabala misangu ya bungi; nakadi ne nzala ne nyota; nakajila bia kudia misangu ya bungi, mashika akatonda, nakadi ne butaka. Pamutu pa malu aa onso adi pambidi, ku dituku ku dituku mutshima wanyi udi unema bujitu bua ntatu ya bena ekeleziya bonso” (2 Kolinto 11:23-28).

    Kadi Paulo wakadi mua kuamba ne, Ndi mumumanye yeye unakuitabuja. “Ndi mbala makenga a mu tshikondo etshi ne, Kaena makumbane bua kuelekeshibua ne butumbi budi buamba kumueneshibua kutudi” (Lomo 8:l8).

 

9.10   1:13

 Ulamate tshidikijilu tshia meyi malenge awakumvua kundi mu ditabuja ne mu dinanga dia mu Kilisto Yesu. 1:13

    Tshidikijilu tshia meyi malenge tshidi meyi atudi nawu katataka mu Mukanda wa Nzambi, nangananga diyisha dia Paulo bualu bua Ekeleziya wa Nzambi. Paulo wakambila Bena Galatia ne, “Bana betu, ndi nnumanyisha bua lumu luimpe lunakanuambila; kaluena lufuma kudi muntu. Bualu bua tshiakaluangata kudi muntu; kabakalunyisha; luakalua kundi mu dibuluibua dia Yesu Kilisto” (Galatia 1:11,12. Efeso 3:1-7).

     Paulo wakasengelela Timote bua kulamata ku tshidikijilu tshia meyi malenge mu ditabuja kudi Nzambi ne mu dinanga kudi bantu. Meyi aa, adi meyi malelela a Mukelenge wetu Yesu Kilisto (1 Tim. 6:3), adi mua kutulombola mu njila wa ditabuja.

 

9.11   1:14

Tshiotshi tshimpe tshiakatekibua utshilame bimpe ne dikuatshisha dia Nyuma Muimpe udi muikale munda muetu. 1:14

     Nyuma Muimpe udi Nyuma wa bulelela, ne wa lungenyi ne wa bukole. Wakadi mumanye mua kukuatshisha Timote bua kulama “tshidikishilu tshia meyi malenge” tshiakangateye kudi Paulo ne ke anu Timote kadi tuetu bietu. Paulo wakafundila Timote ne, “Malu aa wafile kudi bantu badi mua kueyemenyibua, balua kukumbana mua kuyisha bakuabo kabidi” (2 Tim. 1:13. 2.2). Mukelenge wakambila bayidi bende ne, “Palua Nyuma wa bulelela, yeye neanulombole mu malu malelela onso; bua yeye kena udiambila, kadi neambe anu malu awumvueye, neanuambile malu alualua. Neantumbishe meme; bualu bua neangate malu anyi, neanuambilewu. Malu onso a Tatu nganyi; ebu mbualu bunakuambila ne, Yeye neangate malu anyi, neanuambilewu” (Yone 16:13-15).

 

9.12   1:15

Udi mumanye bualu ebu ne, Bantu bonso ba mu Asia bakumuka kundi; Fugelo ne Hemogene badi munkatshi muabo. 1:15

 Paulo wakadi musuika mu nzubu wa lukanu bualu bua mudimu wa Lumu Luimpe, bu muntu mubi mene. Balunda bende bakumuka kudiye mu tshikondo etshi tshia dikengela diende dinene. Udi umanyisha Timote bualu bua kumuka kua bantu bonso ba mu Asia kudiye, munkatshi muabo muakadi Bena Efeso. Mena a Fugelo ne Hemogene kaena matedibue kukuabo mu Mukanda wa Nzambi. Katataka mena abo adi matedibua kudi Timote bu bantu bakalekela muanabo pakadiye ne balunda bualu. “Mulunda utu wananga misangu yonso: yeye udi bu muanabo mulela palua dituku dia dikenga” (Nsumuinu 17:17 version wa kale).

 

9.13   1:16,17

Mukelenge afue ba mu nzubu  wa  Onesifolo  luse,  bualu  bua yeye wakasangaja muoyo wanyi misangu ya bungi, ne kakafua bundu bua lukanu luanyi; kadi pakadiye mu Lomo, wakankeba ne disuminyina, wakanmona. 1:16,17

 Nansha bantu ba bungi bakafua bundu bualu bua Paulo, musuika ne lukanu mu buloko, Onesifolo, pakafikeye ku musoko wa Lomo, musoko munene wa Bena Lomo, wakakeba Paulo too ne pakamumoneye, wakamusamba, wakakolesha mutshima wa muena mudimu mununu wa Nzambi. Mu tshikondo tshia dikengela diende dinene Mukelenge nkayende wakimana nende, wakamukolesha  (2 Timote 4:17). “Nzambi muine wakuamba ne, Tshiena nkulekela, nansha kakese, tshiena nkushiya tshianana. Nunku, tudi tuamba ne dikima ne, Mukelenge udi mukuatshishi wanyi; tshiena ntshina; Muntu neangenzele tshinyi?” (Ebelu 13:5-6).

 

9.14   1:18

Mukelenge amupe (Onesifolo) mua kupeteye luse kudi Mukelenge dituku diadia; ne bua bungi bua bintu biakankuatshisheye nabi ku Efeso, wewe udi mumanye bimpe. 1:18

“Dituku diadia” didi dituku dia difutu, pafuta Mukelenge Yesu bantu bende. “Butudi nabu mbua kumueneshibua buonso buetu kumpala kua tshilumbuluidi tshia Kilisto, bua muntu ne muntu kuangateye bintu bia mu mubidi wende bu muakenzenzeye, nansha malu mimpe nansha malu mabi” (2 Kolinto 5:10). Muena kuitabuja yonso neimane kumpala kua tshilumbuluidi tshia Kilisto. Ku tshimbuluidi etshi bienzedi bietu, ne mudimu utuakuenzela Mukelenge nebimueneshibue kutudi patoke too, bu mudi Mukelenge ubitangila. Muntu ne muntu neangate difutu bu mudi mudimu wende mene (1 Kolinto 3:8).

 Tshilumbuluidi tshia Kilisto katshiena tshilumbuluidi tshia dipila tshia mu Buakabuluibua 20:1-15. Mukelenge Yesu nkayende wakamba ne, “Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne, Umvua diyi dianyi witabuja wakuntuma udi ne muoyo wa tshiendelele, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo” (Buakabuluibua 2:11-14.Yone 5:2).

 

 

10  Nshapita 2 — Wikale Muena Mudimu Muimpe

10.1   2:1

Nunku wewe muananyi, ukoleshibue mu ngasa wa mu Kilisto Yesu. 2:1

     Ngasa wa Mukelenge Yesu udi mukumbane bua malu onso atudi nawu bualu.“Bualu bua tuetu tudi ne muakuidi munene wakupita mulu onso, Yesu Muana wa Nzambi mene, tulamate dijukula dia ditabuja dietu. Bualu bua katuena ne muakuidi munene udi kayi mumanye mua kukenga netu mu matekete etu, kadi tudi ne umue wakuteyibua mu malu onso muomumue atudi tuteyibua nawu, kayi ne bubi. Nunku, tusemene ne dikima pepi ne nkuasa wa butumbi wa ngasa, bua tuetu tupete luse ne bua tusangane ngasa bua kutukuatshisha mu tshikondo tshia dikengela dietu” (Ebelu 4:14-16).

 

10.2   2:2

Malu awakumvua kundi munkatshi mua bamanyi ba bungi, malu aa wafile kudi bantu badi mua kueyemenyibua, balua kukumbana mua kuyisha bakuabo kabidi. 2:2

 Mu matuku a kumpala a Ekeleziya bena kuitabuja kabakadi ne Dipungila Dipia-dipia. Bapostolo, ne bakuabo bu Mako ne Luka, bakamanyisha bena kuitabuja ba kumpala bu mudibo ne bua kuenza mu Ekeleziya bu muakabalombodibua kudi Nyuma Muimpe. “Malu awakumvua”, ne “tshidikijilu tshia meyi malenge”, ne “tshiotshi tshimpe” mu 2 Timote 1:13,14, bidi malu adi mafunda mu Dipungila Dipia-dipia, ditudi nadi mu bianza bietu lelu, bua diyisha dietu.

 

10.3   2:3,4

Ukenge nanyi bu mudi disalayi dimpe dia Kilisto Yesu. Kakuena disalayi didi dijingila ne malu a muoyo wa pa buloba penzadi mudimu wadi, bua kusankishadi wakadibueja mu busalayi. 2:3,4

Musalayi muimpe udi utumikila kapitene kende. Udi anu ne bualu bumue bualu, udi musue kusankisha mfumuende, kena ubuelakana mu malu a bena ditunga. Basalayi bimpe badi bu bantu ba Davidi wa kale, bakamuambila ne, “Mona, bantu bebe bakamana kudilongolola bua kuenzabo malu onso adi mukelenge wabo musungule” (2 Samuele 15:15). Musalayi muimpe neitabuje makenga. Mukelenge Yesu wakambila bayidi bende ne, “Pa buloba nudi ne dikenga; kadi nukoleshe mitshima yenu; nakupita ba pa buloba bukole” (Yone 16:33).

 

10.4   2:5

Ne bikala muntu widikija bualu mu manaya kabidi, kabena bamuasa tshifulu tshia bupitshi bikaleye kayi muidikije mu bualu bu mudi mikenji ya manaya yamba. 2:5

 Paulo udi wela meji bualu bua muntu udi uteta bukole ne bakuabo mu manaya. Udi wela meji bua manaya a Bena Gelika, ba-athlète babo bakadi anu ne bualu bumue bualu: bua kupeta tshifulu tshia bupitshi, tshiakadi tshifulu tshia butumbi. Bakadikanda mu malu abo onso ne mu kudia kuabo ne mu kunua kuabo kabidi. Bakamanya bimpe ne, Maluvu adi anyanga mubidi, bakalama mibidi yabo, ku dituku ku dituku bakalamata ku discipline ne ku formation physique. Nunku, tuetu kabidi, butudi ne bua kulamata ku Diyi dia Nzambi bu ba-athlète bakalamata ku mikenji ya manaya, bua kupeta bietu tshifulu tshia bupitshi. Tumushayi malu onso adi apumbisha luendu luetu ne malu mabi adi bualu butekete bua kutulenduisha, tuye kumpala mu luendu luetu lua ditabuja, “tutangile kudi Yesu, mubangi ne mujikiji wa ditabuja dietu” (Ebelu 12:1,2).

 

10.5   2:6,7

Tshidime udi wenza mudimu mukole wa mu budimi ngudi ne bua kudia bia mu budimi kumpala kua bakuabo. Welangane meji a malu andi nkuambila; bua Mukelenge neakupe dijingulula mu malu onso. 2:6,7

  Tshidime budiye nabu mbua kuenza mudimu mukole diambedi kayi muanji kupeta mamuma a mudimu wende. Mudimu wa Lumu Luimpe kawena mutekete nansha, udi mudimu wa ditabuja ne wa dinanga (1 Tesalonike 1:3). Nansha bantu ba Mukelenge badi bapua bena mudimu bende muoyo, Yeye biende udi wa kueyemenyibua, udi uvuluka mudimu wabo. Mukelenge neamuambile ne, “Bimpe, muana wanyi muimpe ne muntumikidi … buela mu disanka dia Mukelenge webe” (Matayo 25:21-23).

“Nunku, bana betu bananga, nuikale bakole, nutantamane, nukumbaje mudimu wa Mukelenge misangu yonso, bualu bua nudi bamanye ne, Mudimu unudi nuenza mu Mukelenge kawena patupu” (1 Kolinto 15:58).

 

10.6   2:8

Uvuluke Yesu Kilisto, mubishibue ku lufu, kankanunuina ka Davidi, bu mudi lumu luimpe lunakakuambila. 2:8

 Kubika ku lufu kua Mukelenge wetu kudi dikunji dinene dia Lumu Luimpe. “Kilisto wakafuila bua malu mabi etu, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba; wakajikibua, wakubishibua ku lufu pakapita matuku asatu, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba. Wakafidibua ku lufu bua malu mabi etu, wakabishibua bua dibingishibua dietu” (1 Kolinto 15:3-4. Lomo 4:24). Mukelenge Yesu “wakaledibua bu mudi buntu buende kudi tunkanunuina tua Davidi, wakamanyishibua Muana wa Nzambi ne bukole ku dibika diende dia ku bafue, bu mudi nyuma wende wa tshijila; Yesu Kilisto, Mukelenge wetu” (Lomo 1:3,4).

    Bantu ba Mukelenge bilondeshile pa buntu buende (Bena Yuda) bakamba bua bualu buende ne, “Katuena basue muntu ewu ikale mukelenge wetu” (Luka 19:14). Kadi Nzambi wakamba ne, “Yeye neikale munene, nebamuidike dina ne, Muana wa Udi Mutambe Bunene wa mu diulu; Mukelenge Nzambi neamupe nkuasa wa butumbi wa tatu wende Davidi … bukelenge buende kabuena ne tshishikidilu (Luka 1:32,33).

 

10.7   2:9

Ne bua muanda walu (bua lumu luimpe) ndi nkengeshibua makenga mabi aa kudi bantu bu muenji wa bibi, too ne mu nkanu minsuika; kadi diyi dia Nzambi kadiena disuika. 2:9

 Ba pa buloba bakenzela Paulo malu mabi bu muakenzelabo Mukelenge Yesu. Mukelenge wakambila bayidi bende ne, “Bikala ba pa buloba nenu lukuna, nudi bamanye ne, Bakadi nanyi lukuna diambedi. Bu nuenu bikale ba pa buloba, ba pa buloba bakadi kusua bantu babo; kadi bualu bua nuenu kanuena ba pa buloba, nakunusungulula mu ba pa buloba, nunku ba pa buloba badi nenu lukuna. Nuvuluke diyi dinakunuambila ne, Mupika kena mutambe mfumu wende. Biankengeshabo, nebanukengeshe kabidi; bienzabo diyi dianyi, nebenze diyi dienu kabidi” (Yone 15:18-20).

 Bantu babi badi mua kusuika bena mudimu ba Nzambi mu nkanu, kukuabo bena kuitabuja bakuabo badi mu buloko bua ditabuja diabo, kadi Diyi dia Nzambi kadiena disuika. Nzambi udi wamba ne, “Diyi didi dipatuka mukana muanyi … kadiena dipingana kundi patupu, kadiyi dianze kuenza muanda undi musue dienze, kadiyi dianze kushikija muanda unakaditumina” (Yeshaya 55:11).

 

10.8   2:10

Nunku ndi nkankamana mu malu makole onso bua muanda wa bantu basungula, bua bobo bangate lupandu lua mu Kilisto Yesu ne butumbi bua tshiendelele. 2:10

 Paulo wakadi ne mutshima muuje tente ne dinanga bua bantu ba Nzambi. Yeye wakakenga bikole bua bualu buabo. Nansha bakuabo munkatshi muabo bakamupetula yeye wakabenzela anu malu mimpe bu mudi tatu wenza ne bana bende balela. Timote wakadi bu Paulo, Paulo wakafundila bena kuitabuja ba mu Filipoi bua bualu buende ne, “Tshiena ne mukuabo udi ne mutshima bu wende wadieleja meji bulelela bua malu enu … nudi bamanye bujalami buende ne, bu mudi muana ne tatu wende, nunku yeye wakakuata nanyi mudimu wa mu lumu luimpe” (Filipol 2:20-22).

 Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne, Unvua diyi dianyi, witabuja wakuntuma, udi ne muoyo wa tshiendelele, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo. Mikoko yanyi idi yunvua diyi dianyi, ndi muimanye, idi indonda; ndi nyipa muoyo wa tshiendelele; kayena ifua tshiendelele, kakuena mukuabo udi winyenga mu tshianza tshianyi” (Yone 5:24. 10:27,28).

 

Bena kuitabuja badi bamanye mua kuamba ne:

1)  Nzambi  wakatusungila  (2 Tim. 1:9).   “Nudi  basungidibue ku ngasa bua ditabuja; ne diodi kadiena difuma kunudi, ndipa  dia Nzambi; kadiena difuma ku midimu, bua muntu kaditumbishi (Efeso 2:8,9).  Mukelenge wakambila mukaji mubi ne, “Ditabuja diebe diakukusungila, ya biebe talala” (Luka 7:50).

2)  Tudi basungidibue ku dituku ku dituku ku bukole bua Satana ne ku bukokeshi bua malu mabi. Mukanda wa  Nzambi udi wamba ne, “Yeye udi munda muenu (Nyuma  Muimpe wa Nzambi) udi upita yeye udi wa mu buloba  (Satana) bunene. Nganyi muntu udi upita malu a pa buloba  bukole? Anu yeye udi witabuja ne, Yesu udi Muana wa  Nzambi” (1 Yone 4:4. 5:5).Bualu bua bubi kabuena bunukokesha; bua kanuena muinshi mua mikenji, nudi muinshi mua ngasa” (Lomo 6:14).

3) Muena kuitabuja yonso neasungidibue. Bantu ba Mukelenge badi “balamibua ku bukole bua Nzambi bua ditabuja too ne ku lupandu lulongolola luabuluibua mu tshikondo tshia kunshikidilu” (1 Petelo 1:5). “Diba diakumana kufika bua nuenu kubishibua ku tulu; bua katataka lupandu luetu ludi lutamba dituku dituakadianjila kuitabuja kuikala pa buipi. Butuku budi buamba kutshiya, munya wakusemena pabuipi, nunku tuvule bienzedi bia midima, tuluate bintu bia mvita bia munya” (Lomo 13:11,12).

 

10.9   2:11

Diyi edi didi mua kueyemenyibua ne, Bituikala bamane kufua nende, netuikale ne muoyo popamue nende. 2:11

“Nuakafua, ne muoyo wenu udi musokoka ne Kilisto mu Nzambi. Pamueneshibua Kilisto udi muoyo wetu, pashishe nuenu kabidi nenumueneshibue nende mu butumbi. Bualu bua kuetu mene kudi mu diulu, kutudi tuindila kabidi Musungidi, Mukelenge Yesu Kilisto; yeye neakudimune mibidi ya bupuekele buetu bua kufuananganayi ne mubidi wende wa butumbi, bu mudi kuenza kuende kudiye mumanye mua kuvuija naku bintu bionso kunyima kuende (Kolosai 3:3,4. Filipoi 3:20,21). Muoyo wa muena kuitabuja  udi  musokoka  ne  Kilisto mu Nzambi. Kuende kudi kua Nzambi, udi muenyi ne muena luendu pa buloba.

 

10.10   2:12,13

Bituikala tuditantamika, netukokeshe nende kabidi; bituamuvila, yeye neatuvile kabidi; bituikala katuyi bena lulamatu, yeye udi ushala muena lulamatu, yeye kena mumanye mua kudivila. 2:12,13

 Ku luseke lua lupandu, Mukelenge kena uvila muntu, yeye wakamba ne, “Tshiena ngipata walua kundi” (Yone 6:37). Bikala muena kuitabuja uvila Mukelenge ku bienzedi biende ne ku meyi ende ku dituku ku dituku kena upeta difutu, yeye neashale ne bianza biende patupu pafuta Mukelenge bantu bende (1 Kolinto 3:13-15. 2 Kolinto 5:10. Buakabuluibua 22:12). Mukelenge Yesu neavile muntu yonso udi wamba ne, “Ndi muena kuitabuja”, kadi anu ne mishiku yende, kayi muanji kumuitabuja mu mutshima wende.

 Bikala muena kuitabuja upona mu buteyi bua Satana ne biapidieye Mukelenge mu butekete buende, ebu mbualu bukuabo. Petelo wakapidia Mukelenge misangu isatu dituku dimue, wakadiela mulawu, wakaditshipa ne, “Tshiena mumanye muntu ewu” (Matayo 26:69-75). Kadi Mukelenge Yesu wakamupingaja kudiye mu luse ne mu ngasa. Kunyima kua dipona diende Petelo wakadi muena kueyemenyibua too ne ku lufu. Bantu ba bungi bakitabuja Lumu Luimpe bua bualu buende (Bienzedi 2:37-41).

 

10.11   2:14

Uvuluije bantu malu aa, ubambila bikole ku mesu kua Mukelenge bua bobo kabatandanganyi bualu bua meyi adi kaayi ne mudimu ne adi apambuisha bantu badi baumvua. 2:14

    Kutandangana bualu bua meyi adi kayi mamanye mua kukuatshisha bantu, kudi kuleja malu a mubidi, kudi kuvuija matapaluka. Malu aa kaena atumbisha Mukelenge wetu Yesu Kilisto.

 Butudi nabu mbua kutshinta bikole bua ditabuja diakapabo basanto musangu umue tshiendelele, kadi ebu budi bualu bukuabo (Yuda 3. 2 Tim. 1:13,14).

 

10.12   2:15

Unanukile bua kudifila mujalame, bu muena mudimu udi kayi ne bua kufua bundu, uludikile bantu njila mululame mu diyi dia Nzambi dia bushuwa. 2:15

 Diambedi muena mudimu wa Nzambi kayi muanji kuikala dikuatshisha kudi bakuabo mu malu a Nzambi budiye nabu mbua kudilongolola. Mudimu wende kawena mutekete nansha. Paulo wakakenga mu mudimu wa Lumu Luimpe. “Kembualu bua kukeba biuma, kadi nuikale ne mutshima mulongolola bimpe … nudivuije bifuanyikiji bimpe kudi mikoko” (1 Petelo 5:2-3). Paulo udi usengelela Timote, bu muena mudimu muimpe, muntu udi kayi mua kukuatshika bundu bua mudimu wende, bua kulombola bantu mu njila mululame, mu Diyi dia Nzambi mene. “Diyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi difume munda mua Nzambi bu mupuya wende, ne didi ne mudimu muimpe wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuja, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi” (2 Tim. 3:16).

 

10.13   2:16,17

Kadi epuka ku biakulakula bia patupu; bualu bua benabi nebatambe kudiunda mu malu adi kaayi anemekela Nzambi; ne meyi abo neavulangane bu mputa wa lubangu. (2:16,17)

 Paulo wakafundila Tito ne, “Epuka ku kuebejangana kua malu mapote … ne ku kufuilangana bua mikenji; malu aa kaena mamanye mua kuvudijila muntu mushinga muimpe, adi patupu” (Tito 3:9). “Nudimuke bua muntu kikadiku udi mua kununyanga ne nkindi yende ne lubombo lua patupu, bu mudi bilele biamba kudi bantu, bu mudi mayisha a kumudilu a pa buloba, ne kembu mudi Kilisto mutuyishe” (Kolosai 2:8). Meyi adi kaayi ne mudimu (2 Tim. 2:14), ne biakulakula bia tshianana bidi bilombola bantu mu njila wa bantu babi. Malu aa adi bu mputa mubi be, adi atamba kutangalaka mu matuku etu ne adi alombola bantu mu njila wa dibutuka.

 

10.14   2:17-18

Humenayo ne Fileto badi munkatshi muabo; bobo bakamana kupambuka mu njila wa meyi malelela, bamba ne,  Kubika  kua  bantu  ku  lufu  kuakumana  kulua,  ne  badi banyanga ditabuja dia bakuabo. 2:17-18

Paulo udi utela mena a bantu babidi, Humenayo ne Fileto, bayishi ba mashimi, bakadi basesuisha bantu bakuabo ku ditabuja. Bakadi bamba ne, Dibika dia bantu ku lufu diakumana kulua. Lelu bantu bakuabo badi bamba ne, Mukelenge wakamana kulua mu busokoko. Bantu ba bungi ba mu matuku etu kabena bayisha bualu bulelela bu mudi bushuwa bua mu Yesu. Badi basangisha meyi abo ku meyi makuabo adibo bangata mu Mukanda wa Nzambi. Kabena bajingulula dibela dia kunshikidilu dia mu Mukanda wa Nzambi ne, “Ndi mmanyisha muntu yonso udi unvua meyi a buambi bua mu mukanda ewu ne, Bikala muntu usangisha meyi makuabo pamutu pawu, Nzambi neamusangishile makenga adi mafunda mu mukanda ewu; ne bikala muntu umusha meyi makuabo ku meyi a mukanda wa buambi ebu, Nzambi neamumushile tshitupa tshiende ku mutshi wa muoyo ne ku musoko wa tshijila, ne ku malu mene adi mafunda mu mukanda ewu” (Buakabuluibua 22:18,19).

 

10.15   2:19

Kadi bishimikidi bikole biakateka Nzambi bidi bijalama, bidi ne tshimanyishilu etshi ne, Mukelenge udi mumanye badi bende; ne, Muntu yonso udi utela dina dia Mukelenge umuke biende ku malu mabi. 2:19

Tshimanyishilu tshia Nzambi tshidi Nyuma Muimpe. “Nuenu kabidi, panuakamana kumvua diyi dia bushuwa kudiye, lumu luimpe lua lupandu luenu, panuakamuitabuja kabidi, nuakuangata tshimanyishilu tshia Nyuma Muimpe mulayibue, udi tshieya tshia bupianyi buetu” (Efeso 1:13,14). Tshieya tshidi tshituleja ne, Diyi dipunga nedikumbajibue. Bobo badi ne tshimanyishilu tshia Nzambi badi bantu bende. Mukelenge Yesu udi mumanye muena kuitabuja yonso, mena  abo  adi mafunda  mu  mukanda  wa  muoyo (Filipoi 4:3. Luka 10:20).

    Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bonso badi Tatu umpa nebalue kundi; tshiena ngipata walua kundi. Mikoko yanyi idi yumvua   diyi   dianyi,  ndi  muyimanye,  idi indonda; ndi nyipa muoyo wa tshiendelele; kayena ifua tshiendelele, kakuena mukuabo udi uyinyenga mu tshianza tshianyi. Tatu wakuyimpa udi mutambe bonso bukole, kakuena wayinyenga mu tshianza tshia Tatu. Meme ne Tatu tudi bamue” (Yone 6:37. 10:27-30).

    Bua malu aa, Paulo udi wambila Timote ne, Muntu yonso udi udiamba ne, Ndi wa Mukelenge, umuke biende ku malu mabi. Paulo wakafundila Bena Efeso ne, “Diambedi nuakadi midima, kadi katataka nudi munya mu Mukelenge; endayi bienu bu bana ba munya” (Efeso 5:8).

 

10.16   2:20

Mu nzubu munene kamuena anu bitekelu (bu ngesu ne milondo) bia ngolo ne bia argent, kadi mudi bia mitshi ne bia buloba kabidi; bikuabo biteka bua buneme ne bikuabo biteka kabiyi bua buneme.  2:20

    Nzubu munene ewu udi tshifuanyikiji tshia buena Kilisto, tshia bonso badi bamba ne, Tudi bena Kilisto. Bakuabo badi bena kuitabuja ba bushuwa, badi bamanye Mukelenge Yesu Kilisto bu Musungidi wabo ne bu Mukelenge wabo, bakuabo kabena bena kuitabuja, badi anu ne dina dia bena Kilisto.

 

10.17   2:21

Nunku biumuja muntu malu mabi aa munda muende, yeye neikale bu tshitekelu tshiteka bua buneme, tshia tshijila, tshikumbane mudimu wa mukelenge, tshilongolola bua mudimu muimpe wonso. 2:21

  Kuandamuna kua mvese 21 mu francais kudi kutamba buimpe. “Si donc quelqu'un se purifie de ceux-ci, (les vases à déshonneur), il sera un vase à honneur, sanctifié, utile au maître, préparé  pour toute bonne oeuvre” (Nouvelle Edition J.N.D.). Tudi mua kuandamuna mvese ewu mu Tshiluba: “Nunku biadiumusha muntu ku bitekelu bidi kabiyi biteka  bua buneme, yeye neikale bu tshitekelu tshiteka bua buneme, tshia tshijila, tshikumbane mudimu wa mukelenge, tshilongolola bua mudimu muimpe wonso”.  Muena kuitabuja budiye nabu mbua kuumuka ku malu mabi, kadi budiye ne bua kuumuka kudi bantu babi kabidi. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Lekelayi   kulamakashibua   ne   badi   kabayi  bena  ditabuja bu badi kabayi bakanangane; bua buakane budi ne bulunda kayi ne bualu bubi; anyi munya udi ne buobumue kayi ne midima? Ne Kilisto udi ne diyi dimue ne Beliyala kudi kunyi; anyi muena ditabuja udi ne tshitupa kayi ne udi kayi ne ditabuja? … Nunku umukayi munkatshi muabo, nuikale batapuluke, bu mudi Mukelenge wamba” (2 Kolinto 6:14-17).

    Bua muntu kuikala mukumbane mudimu wa Mukelenge, mulongolola bua mudimu muimpe wonso, budiye nabu mbua kuikala bu tshitekelu:

 

1) Tshitekelu tshia munda mutupu: bua Nyuma Muimpe mumanye mua kumuuja tente. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Kanukuatshiki maluvu, mudi dinyanguka dia muoyo munda muawu, kadi nuujibue tente ne Nyuma Muimpe. Kanuena bamanye ne mubidi wenu udi ntempelo  wa Nyuma Muimpe udi munda muenu, unudi nuangata kudi Nzambi, anyi? Kanuena bena mioyo yenu (Efeso  5:18. 1 Kolinto 6:19).

 

2) Tshitekelu tshitoke: bua kuikala mukumbane mudimu wa Mukelenge. Bikala malu a bukoya adiku, anyi meji mabi, anyi tshintu tshikuabo tshibi mu mitshima yetu, Nyuma Muimpe udi munyingalajibue. Kadi Mukelenge Yesu udi mumanye mua kulengeja mitshima yetu, Diyi dia Nzambi didi diamba ne, “Bituatonda mibi yetu, yeye udi wa kueyemenyibua ne udi ne buakane bua kubuikidila mibi yetu, ne bua kutulengeja ku malu mabi onso” (1 Yone 1:9).

 

3)  Budiye nabu mbua kuikala ne nyota bua kuenza bu mudi Nzambi musue. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Badi ne nzala ne nyota ya buakane badi ne disanka bua bobo nebukute” (Matayo 5:6). Bikala muena mudimu wa Mukelenge udi ne nzala ne nyota bua kumanya disua dia Nzambi, Mukelenge nealombole makasa ende. Bua bualu buende Mukelenge neavudishile bantu bakuabo disanka. “Badi bamiamina maminu ne binsonshi ku mesu nebapuole bia  kudia  ne mbila ya disanka. Udi uya biende, wenda udila, mutuale maminu bua kukuna, neapingane bulelela ne mbila ya disanka, mutuale bisumbu biende bia blé” (Musambu 126:5,6). Mukelenge Yesu wakamba ne, “Meme ndi muonshi munene, nuenu nudi matamba; wikala munda muanyi, meme muikale munda muende, yeye neakuame mamuma a bungi; Binuikala kanuyi nanyi, kanuena bamanye mua kuenza bualu … Tatu wanyi udi utumbishibua mu bualu ebu ne, Nudi nukuama mamuma a bungi: nunku  nenuikale bayidi banyi” (Yone 15:5,8).

 

10.18   2:22

Kadi unyeme nkuka ya bansongalume; londa kunyima kua buakane, ditabuja, dinanga, ditalala, popamue ne badi babikila dina dia Mukelenge ne mitshima mitoke. 2:22

 Tudi mua kuamba ne, “TO” ku malu mabi bualu bua Nyuma Muimpe udi Nyuma wa bukole. Katushadi mu muaba wa mateyi a Satana, bikala muana udi unaya ne kapia, kunshikidilu kapia nekamuoshe, budi nunku ne bantu ba Nzambi. Diyi dia Nzambi didi diamba ne, “Endayi mu Nyuma Muimpe, nunku kanuena nulonda lukuka lua mubidi” (Galatia 5:16). Paulo wakamana kufundila Timote ne, “Kadi wewe muntu wa Nzambi, nyema malu aa; londa malu makane ne a buimpe bua Nzambi ne ditabuja ne dinanga ne ditantamana ne kalolo” (1 Tim. 6:11).

  Muntu wa Nzambi udi ne bualu bua kuenda popamue ne bobo badi babikila dina dia Mukelenge ne mitshima mitoke, mbidi bimpe bua kudisangisha ne bena kuitabuja badi badisangisha ku dina dia Mukelenge. Tuvuluke meyi a Mukelenge Yesu ne,  “Ndi bianyi munkatshi mua bantu babidi anyi basatu badi badisangisha mu dina dianyi” (Matayo 18:20).

 

10.19   2:23,24

Kadi upidie dikonkangana dia malu mapote ne a badi kabayi bayishibua, umanye ne adi alela matandu. Mupika wa Mukelenge kena ne bua kutandangana, kadi ikale biende ne kalolo kudi bantu bonso, ikale muakane mua kuyisha bantu, ikale ne lutulu. 2:23,24

Bikonkangana bia tshianana kabiena bifuma kudi Nyuma wa Nzambi. Butudi nabu mbua kubipidia mene mene, katuponyi mu buteyi bua Satana (2 Tim. 2:14. Tito 3:9. Yakobo 4:1).

    Bikala muena mudimu wa Mukelenge utandangana ne bantu, bumanyishi buende budi tshianana ku matshu abo ne ku mesu abo. “Budiye nabu mbua kuikala ne lumu luimpe kudi badi kabayi munkatshi mua bena ditabuja; bua kaponyi biende mu malu adi avuija bipendu, ne mu buteyi bua diabolo” (1 Tim. 3:7).

 

10.20   2:25,26

Adimuije badi badimanyika bu baluishi ne mutshima wende mupuekele; ne bumue Nzambi neakudimune mitshima yabo ku dimanya dia bualu bulelela; ne bobo nebapingane ku meji mapole, bamane kudilupula mu mateyi a diabolo, bakadi bakuatshibua kudiye bua kuenza bu mu disua diende. 2:25,26

 Mukelenge Yesu muine wakadipuekesha, wakadi muena lutulu. Diyi dia Nzambi didi diamba ne, “Nuikale ne meji aa munda muenu akadi kabidi munda mua Kilisto Yesu. Yeye wakadi muikale ne Bunzambi mene, kadi kakabala buobumue buende ne Nzambi bu tshintu tshia kulaminyina bikole; kadi yeye wakadiumujila bimanyinu bia butumbi buende, pakangateye mubidi wa mupika, pakalueye mu tshifuanyikiji tshia muntu” (Filipoi 2:5-7). “Yeye kakenza bualu bubi, kabakamusangana ne didinga mukana muende; pakamupendabo, yeye kakabapenda kabidi; pakakengeye, yeye kakabakanyina, kadi wakadifila mu bianza bia udi ulumbulula biakane (1 Petelo 2:22,23).

 Muena mudimu wa Mukelenge Yesu budiye ne bua kulonda mu makasa a Mfumu wende, ne kudimuja ne kuyisha bobo badi belangane nende mpata ne bupole. “Nzambi . . . udi musue bantu bonso basungidibue, bafike ku dimanya dia malu malelela” (1 Tim. 2:4).

 

 

11  Nshapita 3 — Ushale Mulamate ku Diyi dia Nzambi

11.1   3:1

Kadi umanye bualu ebu ne, Palua matuku a kunshikidilu, malu makole nealue. 3:1

 Pakadi Mukelenge ushikama ku mukuna wa Oleve ne bayidi bende Yeye wakabambila bualu bua bimanyinu bikuabo bia kunshikidilu kua tshikondo etshi ne,  “Nenumvue bualu bua mvita ne ngumu ya mvita … tshisamba tshikuabo netshiluangane ne tshinga, bukelenge bukuabo nebuluangane ne bunga, biole nebikaleku ne buloba nebukanke ku nseke ne ku nseke” (Matayo 24:3-7).

 

11.2   3:2-5

Bantu nebikale badisuyi, banangi ba biuma, baditumbishi, badileji, bapendi ba Nzambi, kabayi batumikila meyi a baledi babo, kabayi ne kusakidila, kabayi ne tshijila, kabayi banangi ba bana babo, bashipi ba bipungidi, bena bunsonge, kabayi mua kudikanda, bena luonji, kabayi basue malu mimpe, nebikale batungidianganyi, bena lukuluku, buujibue ne diamba, banangi ba masanka, kabayi banangi ba Nzambi; nebikale ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi, kadi bamane kudiula bukole buabu; umuke biebe kudi bantu aba kabidi. 3:2-5

  Mupostolo Paulo kena wamba anu bua bantu kabayi banji kumvua Lumu Luimpe, udi wamba kabidi bualu bua bantu bakuabo badi bamba ne, Tudi bena Kilisto, badi bamueneka ku mesu bu balondi ba Nzambi kadi badi bapidia Diyi diende.

 

1)  Bantu nebikale badisuyi. Badi bela meji anu bua bualu buabo. Bana balelela ba Nzambi kabena nunku. “Kilisto wakafuila bonso bua badi ne muoyo kabikadi nawu bua bualu buabo nyakabo, kadi bikale nawu kudi yeye wakafua ne wakabika ku lufu kabidi bua bualu buabo” (2 Kolinto 5:15).

 

2)  Banangi ba biuma. “Lukuka lua biuma ludi muji wa  malu mabi a mishindu yonso; bidi bantu bakuabo badikebela  ne  bakasesuishibua  mu  njila wa ditabuja, bakadisunsula mubidi wonso ne tunyinganyinga tua bungi” (1 Tim. 6:10).

 

3)  Baditumbishi. “Muntu mubi udi ufunafuna bua malu adi mutshima wende musue. Kuditumbishi bua malu a makelela, bualu bua kuena mumanye muanda walua dituku dikuabo. Munga muntu akutumbishe, kadi mukana muebe kamukutumbishi nansha. Muntu wa bende akutumbishe, kadi mishiku yebe kayikutumbishi” (Misambu 10:3, Nsu muinu 27:1,2).

 

4)  Badileji. “Nuenu bansongalume, nukokele bakulumpe. E, buonso buenu nudiluatshishe ne bupuekele, bua kukuatshitshangana; bualu bua Nzambi udi upidia badi badisue, kadi udi upa badi badipuekesha ngasa” (1 Pet. 5:5. Yakobo 4:6).

 

5)  Bapendi ba Nzambi. “Kabayi ne meji … badi bapenda mu malu adibo kabayi bamanye” (2 Petelo 2:12).

 

6) Kabayi batumikila meyi a baledi babo. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bana, tumikilayi baledi benu mu Mukelenge; bua bualu ebu budi buakane. Unemeke tatu webe ne mamu webe (ewu udi mukenji wa kumudilu udi ne mulayi), bua wewe wikale ne dikasa dimpe ne wikale ne muoyo musangu mule pa buloba. Ne nuenu batatu, kanufuishi bana benu balela tshiji, nubadiundishe bimpe ne bibela ne didimuja bia Mukelenge” (Efeso 6:1-4).

7) Kabayi ne kusakidila. “Tshiji tshia Nzambi tshidi tshibuluibua mu diulu pa malu onso adi kaayi a Nzambi ne adi kaayi makane a bantu, badi bakanda bushuwa ku malu mabi … bualu bua pakamanyabo Nzambi, kabakamutumbisha bu Nzambi, kabakamusakidila; kadi meji akelabo akalua a patupu, ne mitshima yabo mijibale yakalua midima” (Lomo 1:18,21). “Ditalala dia Kilisto dinukokeshe mu mitshima yenu … ne nuikale nusakidile Nzambi” (Kolosai 3:15).

 

8)  Kabayi ne tshijila. Diyi dia Nzambi didi diamba ne, “Bu mudi yeye wakanubikila udi wa tshijila, nunku nuenu kabidi  nulue ba tshijila mu malu onso a muoyo wenu; bualu bua diyi didi difundibua ne, Nuenu nenuikale ba tshijila, bualu bua meme ndi wa tshijila (1 Petelo 1:15,16).

 

9) Kabayi banangi ba bana babo. Bantu aba kabayi ne  buobumue ne bana babo mu meku abo. Kabena bamanye luse. Badi bu bantu babi ba kale, “bakadi kabayi ne dinanga bu dia bantu, bakadi kabayi ne mitshima ya luse” (Lomo 1:31).

 

10)  Bashipi ba bapungidi. Kabena bamba malu malelela, badi badingi, bena mashimi mene mene.

 

11) Bena bunsonge. “Lupepele lua ku node ludi lulua ne        mvula; ludimi lua bunsonge ludi luvuija mpala munyenge” (Nsumuinu 25:23). Paulo wakafundila Timote ne, “Bakaji bikale ne kanemu, kabikadi bena bunsonge; bikale ne meji mapole ne mua kueyemenyibua mu malu onso” (1 Tim. 3:11. Tito 2:3).

 

12) Kabayi mua kadikanda. Kabayi ne Nyuma wa Nzambi. Paulo wakafundila Timote ne, “Nzambi kakatupa nyuma wa buowa; kadi wakatupa nyuma wa bukole ne wa dinanga ne wa kudikanda” (2 Tim. 1:7).

 

13) Bena luonji. Badi bena tshikisu mene. Diambedi mupostolo Paulo kayi muanji kukudimuna mutshima wende yeye wakadi muena luonji. Wakafundila Timote ne, “Diambedi nakadi mupendi wa Nzambi ne mukengeshi wa bantu bende ne muena luonji kudibo; kadi nakafuidibua luse bualu bua nakabienza mu bupidia buanyi tshiyi mumanye” (1 Tim. 1:13).

 

14) Kabayi basue malu mimpe. Badi basue malu mabi, badi ne bantu bimpe lukuna, bu bantu bakadi ne Mukelenge lukuna tshianana pakadiye pa buloba. Yeye wakabenzela anu malu mimpe. Mukelenge Yesu wakambila bayidi bende ne, “Bikala ba pa buloba nenu lukuna, nudi bamanye  ne, Bakadi   nanyi   lukuna   diambedi … biankengeshabo,  nebanukengeshe kabidi … bakadi nanyi lukuna tshianana” (Yone 15:18-25).

 

15) Batungidianganyi. Badi bu Yudasa, mutungidi (Luka  6:16) ne bu Bena Yuda ba kale bakadi bashipianganyi ba Stefano. Stefano wakababanda bualu bua Mukelenge Yesu ne, “Katataka nuenu nuakulua bamutungidi bende ne bamushipi” (Bienzedi 7:52).

 

16) Bena lukuluku. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Mbimpe bia nuenu nushikame talala, kanuenji bualu       lubilu” (Bienzedi 19:36).

 

17) Buujibuyi ne diamba. “Kunshikidilu kuabo didi dibu  tuka, nzambi wabo ndifu diabo, butumbi buabo budi mu     bundu buabo; badi belangana meji a malu a pa buloba” (Filipoi 3:19).

 

18) Banangi ba masanka, kabayi banangi ba Nzambi. Kabena bajingulula ne, “Masanka a malu mabi adi a tshitupa tshipi” (Ebelu 11:25). Kabayi bananga Nzambi bualu bua kabena bamumanya. “Tudi tuangata mukenji ewu kudiye ne, Muntu udi unanga Nzambi anange muanabo kabidi. Mu muanda ewu tudi bamanye ne tudi tunanga bana ba Nzambi patuananga Nzambi ne patuenza mikenji yende. Bua edi ndinanga dia Nzambi, bua tuetu tutumikile mikenji yende, ne mikenji yende kayena itunemena bujitu” (1 Yone 4:21. 5:2,3).

Pashishe Paulo udi utudimuja bualu bua bantu batedibua mu tshitupa etshi tshia mu Mukanda wa Nzambi ne, “Nebikale ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi, kadi bamane kudiula bukole buabu; umuke biebe kudi bantu aba kabidi (2 Tim. 3:5).

 

11.3   3:6,7

Bua munkatshi mua bantu aba mudi badi babombelela mu nzubu bua babueje bakaji bapote mu bupika badi buule tente ne malu mabi, badi bapambuishibua ku mibi ya mishindu yonso; badi bayilayila misangu yonso, kadi tshiendelele kabena bamanye mua kufika ku dimanya dia bualu bulelela. 3:6,7

Bena mudimu ba Mukelenge ba bushuwa kabena babombelela mu nzubu ya bakaji bapote nansha, kabena basokoka bienzedi biabo, badi benda mu munya, bienzedi biabo bidi bitoke too ku mesu kua bantu bonso. Bobo badi balua bua kuiba ne bua kubutula badi bena mudimu ba Satana. Badi babuela mu nzubu ya bantu badi kabayi badimuke. Badi badinga bakuabo ne meyi mimpe, badi ne ndimi ya lupepele mene, badi ne bipedi biabo kadi biobi kabiyi bifuma kudi Nyuma Muimpe wa Nzambi nansha. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Nutshinte bikole bua ditabuja diakapabo basanto musangu umue tshiendelele. Bualu bua bantu bakuabo bakabombelela munkatshi muenu mu musokoko; bobo bakadi ne malu abo mufundibue diambedi ku dipila edi; badi kabayi ba Nzambi, bandamuna ngasa wa Nzambi wetu ku malu a masandi, badi babenga Mfumu wetu umue umuepele, udi kabidi Mukelenge wetu, Yesu Kilisto” (Yuda 3,4).

 

11.4   3:8,9

Bu mudi Yane ne Yambele bakatantamena Mose, nunku bobo kabidi badi batantamena bualu bulelela; mbantu mene badi ne meji abo moneka, kabayi bajadikibua mu ditabuja diabo. Kadi bobo kabena mua kupita kumpala; bualu bua bupote buabo nebumueneke ku mesu kua bonso, bu muakamueneka bupote bua bantu abo bakuabo. 3:8,9

 Bidi bimueneka ne, Yane ne Yambele bakadi munkatshi mua bena mupongo ne bena bilengulengu bu mu Ejipitu mu  matuku a Mose. Bakadi bena mashimi ne badingi mene (Ekesode 7:8-13).

 

11.5   3:10,11

Kadi wewe wakalonda diyisha dianyi, bienzedi bianyi, bualu bunakapangidija, ditabuja dianyi, lutulu luanyi, dinanga dianyi, kutantamana kuanyi, makengeshibua anyi ne makenga anyi. 3:10,11

 Paulo wakamana kudimuija Timote mu mukanda wende  wa kumpala ne, “Wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe” (1 Tim. 4:16), kadi mpindiewu udi umuambila ne, “Kadi wewe wakalonda diyisha dianyi ne bienzedi bianyi”. Timote wakadi muenji wa Diyi dia Nzambi bu muakadi Paul.

Paulo wakadivuija tshifuanyikiji tshimpe kudiye, pakalueye ku kunshikidilu kua luendu luende pa buloba wakadi ne disanka dinene bua kutangila Timote mulonde mu makasa ende.

 

11.6   3:11,12

Ne wakalonda malu akankuata ku Antiokia ne ku Ikonio ne ku Luseta, ne makengesha anakakenga ne mutshima wa dikima; ne Mukelenge wakampandisha munkatshi mua buonso buawu. Ne bantu bonso badi basue kuikala bena kanemu mu Kilisto Yesu nebakengeshibue. 3:11,12

 Pakadi Paulo ne Banaba mu luendu ne Lumu Luimpe kudi Bena Asia, Bena Antiokia ba bungi bakumvua diyisha dia Paulo kadi Bena Yuda bakakuatshika mukawu bua bualu ebu, bakakabila bakaji bimpe bakadi ne butumbi ne bantu banene ba mu musoko, bakabishila Paulo ne Banaba dikenga, bakabumusha mu luseke luabo (Bienzedi 13:45,50). Biakadi anu muomumue mu Ikonio, musoko wa mu Galatia. Bena musoko ne Bena Yuda bakadi badilongolola bua kuenzelabo Paulo ne Banaba bibi ne bua kubakuma ne mabue (Bienzedi 14:5). Mu Luseta, musoko wa Timote, bakakuma Paulo ne mabue, pashishe bakamukoka, bakamuimaja kumpenga kua musoko, bualu bua bakela meji ne, Udi mufue (Bienzedi 14:19), kadi Paulo wakadi mulamibue ku bukole bua Mukelenge.

 

11.7   3:13

Kadi bantu babi ne badingi ba bakuabo nebadiundadiunde mu malu mabi abo matuku onso, badingangana, badingibua. 3:13

 Butudi nabu mbua kudimuka. Diyi dia Nzambi didi diamba ne, “Muntu yonso udi uya kumpala ne udi kayi muikale mu diyisha dia Kilisto kena ne Nzambi; kadi utu wikala mu diyisha dia Kilisto, yeye udi ne Tatu ne Muana kabidi. Bialua muntu kunudi kayi ulua ne diyisha edi, kanumuitabuji mu nzubu, kanumuedi muoyo; bualu bua udi umuela muoyo udi muabanyanganyi nende wa midimu yende mibi” (2 Yone 9-11). Diyisha dia Kilisto didi bushuwa bu mudibu “bua mu Yesu” (Efeso 4:21).

 

Diyisha dia Kilisto didi bualu bua :

◊  Bunzambi buende (Luka 1:32. Lomo 1:4).

◊  Buntu buende (Matayo 1:23. Lomo 1:3).

◊  Lufu lua Mukelenge bua malu mabi etu (1 Kolinto 15:3).

◊  Dijikibua diende ne kubishibua kuende ku lufu (1 Kolinto 15:4).

◊  Lupandu ludi lufuma anu kudiye nkayende (Bienzedi 4:12).

◊  Mukelenge, Yesu Kilisto udi upesha, muntu yonso udi ulua kudiye mu ditabuja dilelela muoyo wa tshiendelele (Yone 3:16. 5:24. 6:37).

◊  Muena kuitabuja yonso udi ne Nyuma wa Kilisto (Lomo 8:9. 2 Kolinto 1:22. Efeso 1:13,14).

◊ Kilisto wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye   mpindiewu kumpala kua Nzambi, bua bualu buetu  (Ebelu 9:24).

◊  Mukelenge Yesu Kilisto nealue bua kuangata bantu bende ne bua kubafuta (1 Tesalonike 4:14-17. Buak. 22:12).

◊  Mukelenge Yesu Kilisto nealue ne bantu bende bua kulumbuluisha bantu ba pa buloba badi bapidia Lumu Luimpe lua Nzambi, ne bua kukokesha pamutu pa  buloba bujima (2 Tesalonike 1:7-10. Buakabuluibua 19:11-16. Zekaya 14:9).

 

11.8   3:14

Kadi wewe wikale mu malu awakayila ne awakeyemena ne, Nga bushuwa; umanye biebe bantu bakakuyishawu.  3:14

Mu nshapita 3 Paulo udi wambila Timote: “kadi wewe” misangu ibidi (3:10,14). Mu dituku dibi dibikila dia Nzambi didi kudi muntu ne muntu nkayende. Nansha bantu ba bungi badi balekela diyisha dilenge ne dia bushuwa, tuetu bietu, tuende mu bualu bulelela “bu mudi bushuwa bua mu Yesu” (Efeso 4:21). Tudi ne diyi dijima dia Nzambi mu Mukanda wa Nzambi. Katuena ne “diyisha dipia-dipia” anyi “dibuluibua dipia-dipia” bualu! “Nuenu bienu, bualu bunuakumvua ku tshibangidilu  buikale  munda  muenu.  Bikala  bualu  bunua  kumvua  buikala munda muenu, nuenu kabidi nenuikale munda mua Muana, ne munda mua Tatu. Edi dinanga, bua tuetu tuende bu mudi mikenji yende. Ewu udi mukenji, bu munuakumvua ku tshibangidilu, bua nuenu nuendemu. Bualu bua bena mashimi ba bungi bakamuangalaka pa buloba, kabayi bajukula ne, Yesu Kilisto udi mulue mu mubidi. Ewu udi muenu mashimi ne mufuilakanyi ne Kilisto” (1 Yone 2:24. 2 Yone 6,7).

 

11.9   3:15

Ku buana buebe wewe wakamanya Mukanda wa Nzambi, udi mumanye mua kukuvuija muena meji too ne ku lupandu luakulua bua ditabuja dia mu Kilisto Yesu. 3:15

 Timote wakalonda mu makasa a mamuende ne kakuende mukaji (1:5), bakadi bakaji bajalame mu ditabuja. Timote wakadi wa mulongo wabo. Diyi dia Nzambi didi diamba ne, “Yisha muana mu njila udiye ne bua kuendela; nunku pakoleye, kena umukamu (Nsumuinu 22:6). Mbidi bimpe bua bena Kilisto kudiundisha bana babo bimpe ne dibela ne didimuja bia Mukelenge. Bana kabena bapua mayisha a baledi babo muoyo pakolabo.

 

11.10   3:16,17

Diyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi difume munda mua Nzambi bu mupuya wende, ne didi ne mudimu muimpe wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuja, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi; bua muntu wa Nzambi ikale mukumbajibue, mulongolola tshishiki bua midimu yonso mimpe. 3:16,17

  Bafundi bonso ba Diyi dia Nzambi bakadi benzejibua kudi Nyuma Muimpe wa Nzambi pakafundabo mikanda yabo itudi nayi mu bianza bietu lelu mu mukanda umue: Mukanda wa Nzambi. “Kakuena diyisha dia baprofete dia mu Mukanda wa Nzambi didi difuma ku dijingulula dia muntu. Bualu bua kakuena diyisha dia baprofete diakanza kulua ku disua dia muntu; kadi bantu bakamba diyi dia kudi Nzambi benzeja kudi Nyuma Muimpe” (2 Petelo 1:20,21). Diyi dia Nzambi didi dikumbane bua malu etu onso a mu luendu luetu lua ditabuja.

 

 

12  Nshapita  4  — Meyi a Kunshikidilu a Paulo

12.1   4:1,2

Ndi nkuambila bikole ku mesu kua Nzambi ne kua Kilisto Yesu, ulualua kulumbuluisha badi ne muoyo ne badi bafue, bua dimueneka diende ne bua bukelenge buende: Ambila bantu diyi dia Nzambi mene. 4:1,2

 Mu chapitre 4 tudi ne meyi a kunshikidilu a Paulo mafunda mu Mukanda wa Nzambi ne mikenji yende ya kunshikidilu kudi Timote. Paulo wakadi windila lufu luende ku bianza bia Bena Lomo, luakadi pabuipi (4:6). Udi ukolesha diyi diende kudi Timote. Kena wamba ne, Ambila bantu bua makenga anyi, kena wamba ne, Ambila bantu bua bualu buebe, kena  wamba ne, Ambila bantu bualu bua malu a ditunga, udi wamba ne, “Ambila bantu Diyi dia Nzambi mene”.

 

12.2   4:2

Ambila bantu diyi dia Nzambi mene; nanukila kubambila misangu miakane ne misangu idi kayi miakane; ubakande ku malu abo, ubabele, ubasengelele ne lutulu luonso ne diyisha. 4:2

 Mudimu wa Mukelenge udi bualu bua kunanukila ne bua  kueyemenyibua, udi bualu bua lubilu kabidi. Mukelenge Yesu biende wakamba ne, “Butudi nabu mbua kuenza malu a wakuntuma patshidi munya; butuku bulualua budi muntu kayi mumanye mua kuenza mudimu” (Yone 9:4).

 Muena mudimu wa Mukelenge budiye nabu mbua kuyisha Diyi dia Nzambi ne lutulu, “kena ne bua kutandangana, kadi ikale biende ne kalolo kudi bantu bonso, ikale muakane mua kuyisha bantu, ikale ne lutulu” (2 Tim. 2:24). Muena mudimu wa Nzambi budiye nabu mbua kumanya Diyi diende bua kuyisha ne kukuatshisha bakuabo. Paulo wakasengelela Timote ne, “Wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe. Unanukile kushala mu malu aa; bua pawenza nunku, neudisungile wewe ne bobo kabidi badi bumvue meyi ebe” (1 Tim. 4:16).

 

12.3   4:3,4

Bualu bua tshikondo netshilue pikalabo kabayi bumvua diyisha dilenge ne lutulu; kadi bualu bua matshu abo adi asasakana, bobo nebadikebele bayishi ba bungi bu mudi disamina dibi dia mitshima yabo; nebumushe matshu abo ku malu malelela, nebasesukile ku nsumuinu. 4:3,4

 Tshikondo etshi tshiakamana kulua, Muntu wa Nzambi  budiye nabu mbua kutamba kulamata ku diyisha dilenge dia mu Mukanda wa Nzambi. Bantu ba bungi badi badisangishile bayishi balua kubambila malu adibo bajinga kumvua. Badi bumuja matshu abo ku malu malelela bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba, badi batamba kuteya matshu abo ku nsumuinu ya tshianana. Paulo wakasengelela Timote mu mukanda wende wa kumpala ne, “Kanulamatshi ku nsumuinu ya tshianana” (1 Tim. 1:4).

 

12.4   4:5

Kadi wikale ne meji mapole mu malu onso, witabuje makenga, wenze mudimu wa butangadiki, ukumbaje mudimu  webe wa Nzambi. 4:5

    Bu mudi malu mabi adiundadiunda mu matuku a kunshikidilu, muntu wa Nzambi budiye nabu mbua kuikala ne meji mapole mu malu onso. “Nunku katuladi tulu bu mudi bakuabo benza; kadi tutabale, tuikale ne meji mapole. Bua badi balala tulu badi balala tulu butuku … kadi tuetu, bualu bua tudi ba dituku, tuikale ne meji mapole” (1 Tesalonike 5:6-8).

 Mu nshapita yonso inayi ya mu mukanda wa kunshikidilu wa Timote Paulo udi wamba bualu bua makenga: “Ukenge nanyi bua Lumu Luimpe” (2 Tim. 1:8). “Ukenge nanyi bu mudi disalayi dimpe dia Kilisto Yesu” (2 Tim. 2:3). “Bantu bonso badi basue kuikala bena kanemu mu Kilisto Yesu nebakengeshibue” (2 Tim. 3:12). “Witabuje makenga” (2 Tim. 4:5). Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Binuakenga bualu bua buakane, nudi ne disanka; kanutshinyi kutshinyisha kuabo, kanulubakajibu mitshima yenu: kadi nujidile Kilisto mu mitshima yenu bu Mukelenge. Bianupendabo bua dina dia Kilisto,  nudi   ne   disanka;  bualu   bua   Nyuma wa butumbi ne Nyuma wa Nzambi udi unuikila pambidi penu … biakenga muntu bu muena Kilisto, kikadi biende ne bundu, kadi atumbishe biende Nzambi bua dina edi” (1 Petelo 3:14,15. 4:14-16).

 

12.4.1    Wenza mudimu wa butangadiki

 Ba pa buloba badi ne Lumu Luimpe bualu, badi bajimine, kabayi ne Kilisto, kabayi ne ditekemena. Badi muinshi mua mulawu wa Nzambi bualu bua bubi (Lomo 3:9-12,23).  Kadi “muntu yonso watendekena dina dia Mukelenge neasungidibue. Munyi muamutendekenabo kabayi banze kumuitabuja? Munyi muamuitabujabo kabayi banze kumvua lumu luende? Munyi mumvuabo lumu luende kabayi ne muambidi? Munyi muabambilabo kabayi batumibua? Mbu muakafundabo ne, Makasa malengele nga bantu badi balua ne lumu luimpe lua malu mimpe” (Lomo 10:13-15).

 Bana badi ba mushinga mukole ku mesu kua Mukelenge. Pakalua bantu bakuabo ne bana babo kudi Yesu, bayidi bende bakabatandisha, kadi pakamona Mukelenge bualu ebu, wakadi ne tshiji, wakabambila ne, “Nuitabuje bua bana bakese kulua kundi, kanubakandi, bualu bua bukelenge bua Nzambi mbua badi bu bana. Bulelela, ndi nuambila ne, Muntu yonso udi kayi witabuja bukelenge bua Nzambi bu muana mukese, kena ubuelamu. Tatu wenu wa mu diulu kena musue muana umue wa mu bana aba bakese afue” (Mako 10:13-16. Matayo 18:14).

 

12.4.2    Ukumbaje mudimu webe wa Nzambi

 Paulo udi usengelela Timote mu mvese 5 ne, Ukumbaje mudimu webe wa Nzambi. Wakatuma diyi kudi Akipo kabidi ne, “Udimuke bua mudimu uwakangata mu Mukelenge, bua wewe ujikije” (Kolosai 4:17). Muena kuitabuja yonso udi ne tshipedi tshiende kudi Nzambi, balume ne bakaji, bansongalume ne bansongakaji. “Mishindu ya bipedi idiku, kadi Nyuma udi anu muomumue. Mishindu ya midimu idiku kabidi, kadi Mukelenge udi anu muomumue. Mishindu ya bienzelu idiku, kadi Nzambi udi muomumue, udi wenzeja malu onso mu bantu bonso.   Kadi  muntu  ne muntu udi upeshibua  dimueneka  dia Nyuma bua kukuatshishangana” (1 Kolinto 12:4-7). Usonsole tshipedi tshia Nzambi tshidi munda muebe !

 

12.5   4:6

Bualu bua ntshidi mpongolodibua bu mulambu wa bia kunua, ne tshikondo tshia tshimuangi tshianyi tshiafiki. 4:6

    Bidimu bia bungi biakamana kupita katshia Paulo wafila mubidi wende bu mulambu udi ne muoyo kudi Mukelenge. Katataka udi ujinga kuikala ne Mfumu wende. Dituku dikuabo yeye wakambila Bena Galatia ne, “Nakashipibua ku mutshi mutshiamakane ne Kilisto; nunku kememe kabidi udi ne muoyo, kadi Kilisto ngudi muoyo munda muanyi; ne muoyo undi nawu mu mubidi katataka ndi nawu mu ditabuja dia mu Muana wa Nzambi, wakannanga, wakadifila bua bualu buanyi” (Galatia 2:20). Nansha lufu luende ludi pabuipi mene, Paulo utshidi muntu wa ditabuja dinene, muntu mulamate too ne ku lufu, bu muakadi Mfumu wende kumpala kuende.

 

12.6   4:7,8

 Nakuluangana mvita mimpe, nakujikija tshidikijilu tshia lubilu, nakulamata ditabuja; tshidi kumpala mpindiewu ntshifulu tshia butumbi tshia buakane bua Nzambi tshintekela, tshialua Mukelenge mulumbuludi muakane kumpa dituku diadia; kena utshimpa anu meme, kadi neatshipe bonso kabidi badi basue dimueneka diende. 4:7,8

    Nansha bantu ba bungi bakamana kupambuka bualu bua ditabuja, Paulo udi mua kuamba ne, “Nakujikija lubilu luanyi”, wakalumbila lubilu luende mutangile kudi Yesu. Yeye wakambila Bena Filipoi ne, “Ndi ngenza bualu bumue: Pandi mpua muoyo bua malu a kunyima, pandi ndobelela ku malu adi kumpala, ndi ntshinta bua kufika ku ndekelu wa njila bua kuangata bukenji bua dibikila dia mulu dia Nzambi mu Kilisto Yesu” (Filipoi 3:13,14).

    Paulo wakajikija luendu lua muoyo bimpe bualu bua yeye wakenza malu ende onso mu dimanya dia “dituku diadia”. Dituku dia disanka mene, pafuta Mukelenge bantu bende difutu diabo. “Malu onso anudi nuenza, nuenze ne mitshima yenu bu munudi nuenzela Mukelenge; kembu  munudi  nuenzela  bantu; bualu bua nudi bamanye ne, Netuangate difutu dia bupianyi kudi Mukelenge. Nudi nukuatshila Mukelenge Kilisto mudimu” (Kolosai 3:23-24).

 

12.7   4:9-11

Wendeshe lukasa bua kulua kundi; bualu bua Dema wakandekela mumane kusua malu a pa buloba, wakaya ku Tesalonike; Kulesekene wakaya ku Galatia; Tito wakaya ku Dalamatia. Anu Luka nkayende udi nanyi. 4:9-11

Paulo udi ujinga kumonangana ne Timote mpala ku mpala. Udi umusengelela kabidi mu mvese 21 ne, “Wendeshe mua kulua kundi tshidimu tshia mashika katshiyi tshianze kulua”. Paulo wakamanya bimpe ne. Diba dianyi dia kuumuka mu buloba didi pepi, nunku udi ujinga bua kuikala ne Timote pabuipi nende bua kumusamba. Dema wakamulekela, diambedi yeye wakadi muenji wa mudimu nende (Filemona 24), kadi kakitabuja bua kukengeshibueye pamue ne bantu ba Nzambi mumane kusungula malu a pa buloba. Kulesekene wakaya ku Galatia, katuena bamanye bua bualu buende nansha. Tito wakamana kuya ku Dalamatia, musangu mukuabo bua kuambila Bena Dalamatia Lumu Luimpe, kadi Mukanda wa Nzambi kawena utokesha bualu. Luka wakadi nende, Paulo wakamubikila ne, “Munganga wetu munanga” (Kolosai 4:14). Luka kakakuatshibua bundu ku mesu bua mulunda wende mu buloko!

 

12.8   4:11,12

Wangata Mako, ulue nende, bua yeye udi mukumbane  mua kunkuatshisha mu mudimu wa Nzambi. Nakatuma Tukiko ku Efeso. 4:11,12

Muntu ewu udi Yone Mako, kumpala Paulo wakela mpata bua bualu buende. Mako wakumuka kudiye ne Banaba  pakadibo mu luendu lukuabo ne Lumu Luimpe. Paulo ne Banaba bakapanduluka bua bualu ebu. Mpindiewu Paulo udi usanka bua bualu buende, wakambila Timote ne, “Udi mukumbane mua kunkuatshisha” (Bienzedi 13:5,13. 15:37-39). Kunyima Nzambi wakasungula Mako bua kufunda Mukanda wa Lumu Luimpe lua  Mako. Mu mukanda ewu, mufundi,  mulombodibua  kudi  Nyuma  Muimpe,  udi  utuleja Mukelenge Yesu bu Muena Mudimu wa tshishiki wa Nzambi.Muena Mudimu udi kayi upanga.

Tukiko wakadi mukuatshishi wa Paulo mu mudimu wa Lumu Luimpe. Paulo wakamubikila ne, “Muanetu munanga wa mu Kilisto, muena mudimu wa lulamatu mu Mukelenge”. Paulo wakamutuma ku Efeso ne ku Kolosai bua kumanyisha bena kuitabuja bua bualu buende ne bua kusamba mitshima yabo kabidi (Efeso 6:21. Kolosai 4:7).

 

12.9   4:13

Tshinkutu, tshinakashiya ku Toa mu bianza bia Kapo, ulue natshi pawalua, ne mikanda kabidi, tshitambe mbiseba bidi ne meyi mafundapu. 4:13

    Paulo kakadi ne bintu bia bungi nansha, wakalua muntu mupele bua mudimu wa Lumu Luimpe. Wakambila Bena Kolinto ne, “Too ne ku diba edi tudi ne nzala, tudi ne nyota,  tudi ne butaka, tudi tukumibua, katuena ne muaba wa kushindama” (1 Kolinto 4:11). Kadi mpindiewu udi mu buloko, udi wela meji bua tshikondo tshia mashika ne bua tshinkutu tshikadiye mushiye kua Kapo, mu musoko wa Toa. Udi musue mikanda yende kabidi, idi mua kumusamba mu dikenga diende. Udi ujinga nangananga kupeta biseba ne meyi mafundapu. Kale bakafunda mikanda pa biseba bia nyama, bu mbuji ne antelope. Bintu ebi kabiena bitedibua tshianana mu Mukanda wa Nzambi nansha: Nzambi udi wela meji bua bualu buetu misangu yonso, udi wela meji bua bintu bikese bitudi nabi bualu kabidi.

 

12.10   4:14,15

Alesandele, mutudi wa tshiamu tshikunze, wakatamba kungenzela bibi; Mukelenge neamufute bu mudi midimu yende; wewe kabidi wikale mudimuke kudiye, bualu bua yeye wakatantamena meyi etu bikole. 4:14,15

Alesandele wakadi ne Paulo lukuna tshianana kadi Paulo kakapona mu buteyi bua Satana bua kutandangana nende. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Kanushintakaji bubi ku bubi anyi tshipendu ku tshipendu; kadi nushintakajangane nabo disanka; bua nuakabikidibua bua muanda ewu, bua nuenu kupiana disanka” (1 Petelo 3:9). Paulo wakashiya bualu mu bianza bia Mukelenge wamba ne, “Mukelenge neamufute bu mudi midimu yende”.

Too ne lelu bantu badiku badi batantamena meyi a bambi ba Diyi dia Nzambi, butudi nabu mbua kuikala badimuke kudibo. Bakuabo badi bu mfumu wabo, udi wendakana bu nyama wa ntambue udi ukungula, ukeba bantu ba kudieye  (1 Petelo 5:8). Bakuabo badi bamueneka bu batumibue ba Kilisto. “Bantu aba nunku badi bapostolo badingi, bena mudimu ba mashimi, badi badiandamuna bu bapostolo ba Kilisto. Ne kembualu bua kukema nansha; bualu bua Satana mene udi udiandamuna bu muanjelo wa munya. Nunku kembualu bua kuanyina bikala bakuatshishi bende badiandamuna bu bakuatshishi ba malu makane; kunshikidilu kuabo nekuikale bu mudi bienzedi biabo” (2 Kolinto 11:13-15). Tuikale badimuke!

 

12.11   4:16,17

Ku kudividila kuanyi kua kumudilu kakuakadi muntu wakimana nanyi pamue, kadi bonso bakandekela; bualu ebu kabubadibu kudibo. Kadi Mukelenge wakimana nanyi, wakankolesha; bua diyi dia Nzambi dimanyishibue kuonso bua bualu buanyi, ne bua bonso ba bisamba bia bende badiumvue; nakapandishibua mukana mua nyama wa ntambue. 4:16,17

 Nansha muntu umue wakadi ne Paulo pakadiye muye kulumbulula, bantu bonso bakamulekela. Kadi Mukelenge wakimana nende. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Monayi, ndi nenu matuku onso too ne kunshikidilu kua tshikondo etshi” (Matayo 28:20). “Kudi mulunda udi upita muanabo ne muntu kumulamata (Nsumuinu 18:24). “Nunku, tudi tuamba ne dikima ne, Mukelenge udi mukuatshishi wanyi; tshiena ntshina; muntu neangenzele tshinyi?” (Ebelu 13:6).

 

12.12   4:18

Mukelenge neampandishe ku midimu yabo yonso idi mibi, neansungile too ne ku bukelenge buende bua mu diulu; butumbi buikale kudiye ku bikondo ne ku bikondo. Amen. 4:18

Paulo wakeyemena Mukelenge, yeye kakatshina bantu anyi lufu. Mu mutshima wende muakadi ditalala dia tshishiki.Yeye wakamana kuambila Timote ne, “Bundu kabuena bunkuata ku mesu; bua ndi mumumanye yeye unakuitabuja, ne nakuitabujijibua ne yeye udi ne bukole bua kulama tshintu tshianyi tshiteka too ne dituku diadia” (2 Tim. 1:12). Nunku, Paulo utshidi utumbisha Mukelenge mu makenga ende, bu muakambeye dituku dikuabo ne, “Mu malu aa onso tudi tutamba kupita bualu bua bukole bua Yesu wakatunanga” (Lomo 8:37).

 

12.13   4:19,20

Ela Pisikila ne Akula ne ba mu nzubu wa Onesifolo muoyo. Elasto wakashala ku Kolinto; kadi nakashiya Tofimo ku Melita ne disama. 4:19,20

 Pakadiye mu musoko wa Kolinto, Paulo wakasangakena ne Pisikila ne Akula, muanabo wa bakaji ne mulume wende. Paulo wakaya kudibo bualu bua mudimu wende ne wabo wakadi muomumue, wakadi ushikama nabo, bakadi benza mudimu, bua bakadi benji ba nzubu ya bilulu (Bienzedi 18:2,3). Paulo wakafundila Bena Lomo bua bualu buabo ne, “Nuele Pisikila ne Akula, benji nanyi ba mudimu ba mu Kilisto Yesu muoyo. Bobo mene bakafila nshingu yabo bua kuyikosabo bua muoyo wanyi; kudibo kutudi tubasakidila, kememe nkayanyi, kadi bena ekeleziya bonso ba mu bisamba bia bende” (Lomo 16:3,4).

    Mena a Akula ne Pisikila adi matedibua popamue misangu isambombo mu Mukanda wa Nzambi (Bienzedi 18:2,18,26. Lomo 16:3. 1 Kolinto 16:19. 2 Tim. 4:19). Badi tshidikijilu tshimpe tshia mulume ne mukaji wende badi benzela Nzambi mudimu popamue mu diku diabo. Misangu isatu dina dia mukaji, Pisikila, didi ditedibua kumpala kua dina dia balume wende Akula. Pisikila ne Akula bakadi benji ne Paulo ba mudimu wa Lumu Luimpe, bakadi balunda bende ba bushuwa.

Paulo udi wela meji bualu bua nzubu wa Onesifolo kabidi. Onesifolo wakasamba Paulo misangu ya bungi, wakamukuatshisha mu mudimu wa Lumu Luimpe ku Efeso (2 Tim. 1:16-18).

 Elasto wakadi mukuabo wa bakuatshishi ba Paulo. Wakadi mulami wa bintu bia mu musoko wa Kolinto (Lomo 16:23). Tofimo wakadi muena Efeso, wakafila Paulo mu luendu lukuabo ku Asia ne Timote ne Tukiko (Bienzedi 20:4. 21:29). Mena a bena mudimu aba ba Mukelenge adi mafunda mu Mukanda wa Nzambi tshiendelele.

 

12.14   4:21,22

Wendeshe mua kulua kundi tshidimu tshia mashika katshiyi tshianze kulua. Eubulo ne Pude ne Lino ne Kulaudio ne bana betu bonso ba mu Kilisto badi bakutumina muoyo. Mukelenge ikale ne nyuma webe. Ngasa ikale nenu.  4:21,22

 Paulo wakadi wela meji bualu bua mashika mu nzubu wa lukanu, wakadi ne tshinkutu tshiende bualu (2 Tim 4:13). Mu mvese 9 Paulo wakafunda ne, “Wendeshe lukasa bua kulua kundi”, wakajinga bua kumonangana ne Timote, wakamanya ne, Tshikondo tshiakufika bua meme kujikija mudimu wanyi pa buloba. Lufu luende luakadi pa buipi ku bianza bia Bena Lomo. Udi pa buipi bua kumona Mfumu wende.

 Paulo udi utela mena a balume ne bakaji ba bungi mu mukanda ewu. Bakuabo bakadi balondi ba Mukelenge mene, kadi bakuabo bakamana kusesuka mu njila wa ditabuja.

 Bana babo ba balume basatu, Eubulo, Pude ne Lino, bakatumina Timote muoyo, ne muanabo wa bakaji, Kulaudio, popamue ne bana babo bonso ba mu Kilisto. Bualu buimpe! Mbimpe bikale bantu ba Mukelenge bakolesha nshinga ya dinanga idi ibasuika popamue nunku, bu bapianyi ba bukelenge buakalayeye badi bamunanga (Yakobo 2:5).

    Paulo wakasua muaku “ngasa” mene mene. Muaku udi wamba bualu bua buimpe, luse ne dinanga bia Nzambi ne bua malu makuabo pamutu kabidi. Dituku dikuabo, pakakengeye,  Mukelenge Yesu wakakolesha mutshima wende, wakamuambila ne,“Ngasa wanyi udi ukukumbana” (2 Kolinto 12:9).

 

 

Ngasa ikale nenu”.