Malesona ku Mukanda wa Ekesode

 

John S. Robertson

 

Mianda ya mu Mukanda

 

Table des matières abrégée : (Table détaillée)

1        Nshapita 1 — Kuledibue kua Mose

2        Nshapita 2 — Muana wa Bakaji wa Palo udi upandisha Mose

3        Nshapita 3 —   Mose udi upidia Masanka a mu Ejipitu

4        Nshapita 4 — Nzambi udi ubikila Mose mu Katshi kadi katema

5        Nshapita 5 — Nzambi udi musue kupatula Bantu bende mu Ejipitu

6        Nshapita 6 — Mose udi upingana mu Ejipitu

7        Nshapita 7 — Mose ne Alona badi benza Bimanyinu ku mesu kua Palo

8        Nshapita 8 — Kupita kua Yehowa

9        Nshapita 9 — Nzambi udi umanyisha Bena Isalele malu mapia-mapia

10     Nshapita 10 —  Kubanga kua Luendu lua ku Budishikaminyi

11     Nshapita 11 — Musambu wa Bupikudi

12     Nshapita 12 — Mayi a Bululu ku Mala

13     Nshapita 13 — Nzambi udi upesha Bena Isalele Mana

14     Nshapita 14 — Mayi adi apatuka ku Dibue

15     Nshapita 15 — Mukuna wa Sinai ne Mikenji Dikumi

16     Nshapita 16 — Muana wa Ngombe wa Or

17     Nshapita 17 — Nzubu wa Tshitendelelu

18     Nshapita 18 — Nyoka idi isuma Bena Isalele

19     Nshapita 19 — Yehowa udi uleja Mose Buloba bua Kanana

 

 

Table des matières détaillée :

1        Nshapita 1 — Kuledibue kua Mose

1.1      Ek.1:8-11,22. 2:1,2

1.2      Bena Isalele mu buloba bua bantu ba bende

1.3      Ditabuja dia baledi ba Mose

1.4      Malesona makuabo

2        Nshapita 2 — Muana wa Bakaji wa Palo udi upandisha Mose

2.1      Ek. 2:3-6

2.2      Yokebede udi uteka muanende pa mayi a musulu

2.3      Nzambi neajikije disua diende dionso bualu bua bantu bende

2.4      Malesona makuabo

3        Nshapita 3 —   Mose udi upidia Masanka a mu Ejipitu

3.1      Ek. 2:11-15

3.2      Disungula dia Mose

3.3      Dipanga dia Mose

3.4      Malesona makuabo

3.4.1        Disungula dia Lota.

3.4.2        Disungula dia Yoshua.

3.4.3        Disungula dia Maliya.

4        Nshapita 4 — Nzambi udi ubikila Mose mu Katshi kadi katema

4.1      Ek. 3:1-6

4.2      Bualu bua kapia mu Mukanda wa Nzambi

4.3      Nzambi udi ne bantu bende mu makenga abo

4.4      Ek. 3:7,8

4.5      Malu manene asatu bua bambi ba Lumu Luimpe

5        Nshapita 5 — Nzambi udi musue kupatula Bantu bende mu Ejipitu

5.1      Ek. 3:9-14

5.2      “Meme ndi nganyi ?”

5.3      Mose utshidi ne makonka munda

5.4      Tshimanyinu tshia nyoka — Ek. 4:2-4

5.5      Tshimanyinu tshia nsudi — Ek. 4:6,7

5.6      Tshimanyinu tshia mashi — Ek. 4:8,9

5.7      Mose utshidi ulomba dilekelela

5.8      Malesona makuabo

6        Nshapita 6 — Mose udi upingana mu Ejipitu

6.1      Ek. 4:18-20

6.2      Bintu bikese bidi bia bungi mu bianza bia Nzambi

7        Nshapita 7 — Mose ne Alona badi benza Bimanyinu ku mesu kua Palo

7.1      Ek. 7:1-4

7.2      Mulangala wa Alona

7.3      Mulawu wa mashi — Ek. 7:15,16

7.4      Mulawu wa biula

7.5      Mulawu wa nkusu — Ek. 8:16

7.6      Mulawu wa tuishi — Ek. 8:20-23

7.7      Mulawu udi ukuata bimuna — Ek. 9:1-3,6,7

7.8      Mulawu wa mputa ya mbalanga — Ek. 9:8,9

7.9      Mulawu wa mabue a mvula — Ek. 9:22-26

7.10          Mulawu wa mikumbi — Ek. 10:3-5,15

7.11          Mulawu wa midima — Ek. 10:21-23

7.12          Yehowa udi ulaya lufu lua banabute ba Bena Ejipitu — Ek. 11:1-8

7.13          Malesona makuabo bualu bua bimanyinu bia Mose

7.13.1     Musulu wakakudimuka mashi.

7.13.2     Biula biakabanda

7.13.3     Nkusu.

7.13.4     Tuishi tua lulengu.

7.13.5     Mulawu udi ukuata bimuna.

7.13.6     Mulawu wa mputa ya mbalanga.

7.13.7     Mulawu wa mabue a mvula.

7.13.8      Mulawu wa mikumbi.

7.13.9     Mulawu wa midima.

7.13.10        Lufu lua banabute.

8        Nshapita 8 — Kupita kua Yehowa

8.1      Ek. 12:1 -13

8.2      Tshibangidilu tshipia-tshipia

8.3      Muntu ne muntu wakasungula muana wa mukoko

8.4      Muana wa mukoko buakadiye nabu mbua kuikala muakane

8.5      Bakalama muana wa mukoko matuka anayi

8.6      Muana wa mukoko buakadiye nabu mbua kufua

8.7      Bena Isalele buakadibo nabu mbua kuosha munyinyi mu kapia

8.8      Nzambi wakalumbuluisha Bena Ejipitu

8.9      Malesona makuabo

9        Nshapita 9 — Nzambi udi umanyisha Bena Isalele malu mapia-mapia

9.1      Ek. 13:1-6

9.2      Vulukayi dituku edi

9.3      Luevene lua diyisha dibi

9.4      Luevene lua malu a mubidi

9.5      Malesona makuabo

9.5.1        Tshivulukidi tshia lufu lua Mukelenge.

9.5.2        Mukanda wa tshivulukidi.

10     Nshapita 10 —  Kubanga kua Luendu lua ku Budishikaminyi

10.1          Ek. 14:5-9

10.2          Palo kena musue kulekela Bena Isalele nansha

10.3          Bena Isalele badi basabuka Mayi Manene Makunze

10.4          Muanjelo wa Nzambi udi ubalama

10.5          Malesona makuabo

11     Nshapita 11 — Musambu wa Bupikudi

11.1          Ek. 15:1,2

11.2          Musambu wa bupikudi

11.3          Musambu wa lupandu — Ek 15:3-11

11.4          Musambu wa disanka — Ek.15:13,17,18

11.5          Kuimba kua misambu mu ekeleziya

11.6          Bikala muena Kilisto muena majia

11.7          Bena kuitabuja nebimbe musambu wa bupikudi mu diulu

11.8          Bena Kilisto badi bimba musambu wa mu diulu katataka

12     Nshapita 12 — Mayi a Bululu ku Mala

12.1          Ek. 15: 22-27

12.2          Nzambi udi uteta ditabuja dia bantu bende

12.3          Elima: muaba wa kukankamija mitshima ya bena luendu

12.4          Malesona manene

13     Nshapita 13 — Nzambi udi upesha Bena Isalele Mana

13.1          Ek. 16:1-4

13.2          Yehowa utshidi ne Bena Isalele lutulu

13.3          Ek. 16:13-15,31

13.4          Mana udi utuambila bualu bua Kilisto

13.5          Muntu udi udia Bidia Bilelela bia mu Diulu bua kupeta muoyo

13.6          Tudi ne bidia bia buatshia-buatshia bualu

13.7          Malesona mu tshikoso

14     Nshapita 14 — Mayi adi apatuka ku Dibue

14.1          Ek. 17:1-6

14.2          Bualu bua Dibue

14.3          Mayi adi atuambila bualu bua Nyuma Muimpe

14.4          Nyuma Muimpe wakamana kulua

14.5          Masa ne Meliba

14.6          Malesona makuabo bualu bua dibue

15     Nshapita 15 — Mukuna wa Sinai ne Mikenji Dikumi

15.1          Ek. 20:1-21

15.2          Kupesha kua mikenji kuakadi bualu bukole

15.3          Malesona makuabo

16     Nshapita 16 — Muana wa Ngombe wa Or

16.1          Bena Isalele badi bakoma Yehowa nyima

16.2          Ek. 32:7,15-18

16.3          Mose udi utshibula mabue ne mikenji mifundapu — Ek. 20:3-4

16.4          Ek. 32:30

16.5          Malesona makuabo

17     Nshapita 17 — Nzubu wa Tshitendelelu

17.1          Ek. 25:1,2,8,9

17.2          Lupangu lua nzubu wa tshitendelelu  (Ek. 27:9-19).

17.3          Tshioshelu tshia mitaku (Ek. 27:1-8).

17.4          Kunyima kua tshioshelu tshia mitaku kuakadi tshiowelu — Ek. 30:17-21

17.5          Nzubu wa tshitendelelu wakadi ne miaba ibidi

17.6          Bilulu bia nzubu wa tshitendelelu — Ek. 26:1

17.7          Tshitekelu tshia minda (Ek. 25:31-40).

17.8          Mesa a mitanda ya mampa  (Ek. 25:23).

17.9          Tshioshelu tshia musenga wa mananashi  (Ek. 30:1-10).

17.10       Mushete wa meyi a tshipungidi (Ek. 25:10-22).

17.11       Muakuidi munene ne bakuidi (Ek. 28:1).

17.12       Buakuidi bua Kilisto - Muakuidi Munene wa bantu bende

17.13       Buakuidi bua bena Kilisto

17.14       Malesona mu tshikosa

18     Nshapita 18 — Nyoka idi isuma Bena Isalele

18.1          Nom. 21:4-9

18.2          Nyoka wa tshiamu tshia mitaku udi wamba bualu bua Kilisto

18.3          Tangila kudi Yesu

18.4          Malesona mu tshikosa

19     Nshapita 19 — Yehowa udi uleja Mose Buloba bua Kanana

19.1          Dut. 3:23-26

19.2          Lufu lua Mose, muntu wa Nzambi

19.3          Mose udi umueneka ne Yesu mu butumbi

19.4          Malu makuabo bualu bua Mose

 

 

1        Nshapita 1 — Kuledibue kua Mose

1.1        Ek.1:8-11,22. 2:1,2

“Mukelenge mupia-mupia wakapingana mu bukelenge bua Ejipitu, wakadi kayi mumanye Yosefe. Yeye wakambila bantu bende ne, Tangilayi, Bena Isalele badi batupita bungi ne bukole. Tuye kuenza budimuke, kabalu ba bungi; palua mvita, kabayi kudi bantu badi netu lukuna bua kuluangana netu mvita, kabumuki mu buloba buetu. Bakabatekela tupita, bakabakengesha ne mudimu. Bakashila Palo misoko ya kutekelamu bintu biende. Palo wakelela bantu bende bonso mukenji ne, Bialelabo muana mulume, nenumuele mu musulu, kadi nenusungile bana bakaji. Muntu wa tshisamba tshia Lewi wakabaka mukaji, muana wa Lewi. Mukaji wakimita difu, wakalela muana wa balume; pakamumoneye ne muana muimpe, wakamusokoka ngondo isatu” (Ek.1:8-11,22. 2:1,2).

 

1.2        Bena Isalele mu buloba bua bantu ba bende

    Bankambua ba Bena Isalele (bu bantu 70) bakafika mu buloba bua Ejipitu mu matuku a Yosefe. Mukelenge wa Ejipitu wakabandisha Yosefe pamutu pa buloba buende, Bena Isalele bakasomba bimpe mu ditalala mu matuku ende. Bidimu bia bungi biakapita, mukelenge mupia-mupia wakapingana mu bukelenge bua Ejipitu, yeye ne bantu bende bakatshina Bena Isalele bualu bua bakadi balua bantu banene be, bakuula mu buloba tente. Bakabakengesha ne mudimu mukole, mudimu wa tushola ne buloba busopa ne midimu yonso ya mu madimi. Palo wakadi muntu mubi mutambe, wakakeba bua kushipa bana ba balume babo bonso, kadi mesu a Nzambi akadi kudi bantu bende ne yeye wakumvua muadi wabo. “Mu tshikondo etshi bakalela Mose, yeye wakadi muana muimpe be ku mesu kua Nzambi; bakamudisha ngondo isatu mu nzubu wa tatu wende; pakamumushabo mu nzubu, muana mukaji wa Palo wakamuangula, wakamudisha bu muanende” (Bien. 7:20, 21). Muana wa bakaji wa Palo wakalama muntu wakasungudibua kudi Nzambi bua kupandisha bantu bende mu bianza bia Palo ne diyi didi difunda mu Mukanda wa Nzambi diakakumbajibue ne, “Bulelela, tshiji tshia bantu netshikutumbishe” (Mis. 76:10).

    Palo wakateta kushipa bana ba balume bonso ba Bena Isalele, mudimu ewu wakadi mudimu wa Satana. Satana udi mua kuenza kua Nzambi, anyi kumpala kua bantu ba Nzambi badi batangila kudiye mu ditabuja. Bidimu bia bungi biakapita kunyima kua Palo, Satana wakenzeja mukelenge mukuabo mubi be, Helode, bua kushipeye bana pakaledibua Mukelenge Yesu. Mu matuku aa Helode wakashipa bana balume bonso ba mu Beteleheme ne mu misoko ya pabuipi ba bidimu bibidi anyi bashadile ku bibidi (Mat. 2:13-16). Kadi Yosefe ne Malia bakanyema mu Ejipitu ne muana Yesu, Nzambi wakamana kupa Abalahama mulayi, wakamuambila ne, “Bisamba bionso bia pa buloba nebisanke bualu bua kankanunuina kebe, bualu bua wewe wakatumikila diyi dianyi” (Gen. 22:18). Kankanunuina ka Abalahama kakadi Kilisto (Gal. 3:16).

 

1.3        Ditabuja dia baledi ba Mose

 Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bua ditabuja Mose, pakaledibueye, wakasokokibua kudi baledi bende ngondo isatu, bualu bua bakamutangila muana mulengele ne kabakatshina mukenji wa mukelenge” (Eb. 11:23). Amalama ne Yokebede, baledi ba Mose, bakadi Bena Lewi. Nzambi wakamba bualu bua Bena Lewi ne, “Diyisha dia meyi a bushuwa diakadi mukana muabo, ne meyi mabi kakapatuka ku mishiku yabo. Bobo bakenda nanyi mu ditalala ne mu buakane, bakadimuja mitshima ya ba bungi bua balekele bubi buabo” (Mal. 2:6).

 Amalama ne Yokebede kabakatangila kudi nzambi ya Ejipitu bua kulama bana babo, bakatangila kudi Nzambi wa Bukole Buonso. Bikala bena kuitabuja bakeba buanga kudi mupaki wa manga bua kulama bana babo, kembualu bimpe to. “Bua buakane budi ne bulunda kayi ne bualu bubi; anyi munya udi ne buobumue kayi ne midima?” (Kol. 6:14). Bena kuitabuja bakuabo badi batshina malu a Satana, malu a bena mupongo ne batempi ba mbuku, kadi bena Kilisto kabena mua kulama buowa munda muabo bua mupongo bikalabo ne ditekemena diabo kudi Nzambi. Mukanda wa  Nzambi  udi wamba  ne, “Kanulengi tshintu tshibipa,  ne  meme  nenuitabuje. Nengikale kunudi bu Tatu, ne nuenu nenuikale kundi bu bana balume ne bana bakaji, mudi muamba Nzambi wa Bukole Buonso"  (2 Kol. 6:17,18). “Udi mushikame mu tshisokomenu tshia Nzambi Mutambe Bunene wa mulu neikale mu mundidimbi wa Nzambi wa Bukole Buonso. Neakubuikile ne masala ende, neusangane tshinyemenu muinshi mua mapuapua ende” (Mis. 91:1,4).

 

1.4        Malesona makuabo

1)  Buloba  bua  Ejipitu  muinshi  mua  bukokeshi bua Palo budi tshifuanyikiji tshia buloba muinshi mua bukokeshi bua Satana. Satana udi “mukokeshi wa buloba ebu” (Yone 12:31), ne “nzambi wa tshikondo etshi” (2 Kol. 4:4). Mukelenge Yesu wakamba ne, “Ku tshibangidilu yeye wakadi mushipianganyi … yeye udi muena mashimi, ne udi tatu wawu” (Yone 8:44).

2)  Mukelenge Yesu, ku lufu luende, wakavuija bukole bua Satana tshianana, “bua yeye apikule bonso aba bakadi bakuatshibue mu bupika matuku onso a muoyo wabo bua ditshina diabo dia lufu” (Eb. 2:14,15).

3)   “Bukole mbualu bua Nzambi” (Mis. 62:11). Nzambi wakamba ne, “Ndi ngamba ne, Bualu bunakadipangidishila bua kuenza nebuenjibue, nengenze malu anakusua kuenza. Nakadipangidishila bualu, nembuenze” (Yesh. 46:10,11).

 

2        Nshapita 2 — Muana wa Bakaji wa Palo udi upandisha Mose

2.1        Ek. 2:3-6

Pakadi Yokebede kayi mua kusokoka muana kabidi, “wakamuangatshila tshisaka tshia ntupu, wakatshilaba bitume ne kamonyi, wakatekamu muana, wakatshiteka mu malenge akadi kukala kua musulu. Muanabo mukaji wakimana kule, bualu bua  kumanya muenzelabo muakunyende. Muana wa bakaji wa Palo wakalua kuowa mayi mu musulu awu; bantu bende bakaji bakendakana ku muelelu wa mayi; yeye wakamona tshisaka mu malenge, wakatuma  muntu  wende  ne,  Ya  utshiangate.  Yeye wakatshisulula, wakamona muana, ne muana wakadila. Yeye wakafuila muana luse, wakamba ne, Yeye udi muana wa Bena Ebelu” (Ek. 2:3-6).

 

Yokebede kakadi mumanye mua kusokoka muanende mu nzubu kabidi. Katuena ne mpata ne, Pakapingana Amalama, tatu wa muana, ku mudimu wende mukole (Bena Ejipitu bakakengesha Bena Isalele ne mudimu mukole, mudimu wa tushola ne buloba busopa ne midimu yonso ya mu madimi), mu butuku bakateka bujitu buabo bunene be kumpala kua Nzambi. Amalama ne Yokebede bakadi bena kuitabuja, bantu bakane ku mesu kua Nzambi. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Disengelela dia muntu muakane didi ne bukole bua bungi mu kuenza kuadi” (Yak. 5:16).

 

2.2        Yokebede udi uteka muanende pa mayi a musulu

  Pakenza Yokebede tshisaka tshia ntupu yeye wakatshienza muditabuja. Yeye wakateka muana mukese munda mua tshisaka, wakawakamufila mu bianza bia Nzambi, wakateka tshisaka pa mayi a musulu. Yokebede nkayende wakadi mupika, mukaji wa mupika, bakadi muinshi mua bukokeshi bua mfumu mubi mutambe, kadi ditekemena diende diakadi kudi Nzambi wa bukole buonso.

 Muana wakadi mu muaba wa njiwu ku bianza bia bena Ejipitu ne ku mayi a musulu, ngandu yakadiku, bu bindidimbi bia Bena Ejipitu bia tshikondo atshi bifunda pa mabue bituleja. Kadi Nzambi wakamona ditabuja dia baledi ba muana, wakumvua kusengelela kuabo ne Yeye wakamulama ku malu mabi onso.

 Dina dia muana wa kumpala wa Yokebede diakadi Miyama, mu muaku wa Bena Ebelu mbuena kuamba ne, “muena butomboka”. Musangu mukuabo pakadiye muana mukese, Miyama wakadi mutomboki, kadi katataka udi muana wa meji, udi wenza malu bu nsongakaji wa ditabuja. Pakateka Yokebede muanende munkatshi mua malenge mu tshisaka tshiende, Miyama wakimana kule “bualu bua kumanya muenzelabo muakunyende”. Udi windila tshitabala, katuena ne mpata ne,  Miyama wakadi ulomba Nzambi.

 Muana wa bakaji wa Palo udi ulua kuowa mayi, bu mudiye wendakana ku muelelu wa mayi udi utangila tshisaka, buowa budi bukuata Miyama, muntu wa muana wa Palo udi wangata tshisaka, muana wa bakaji wa Palo udi utshisulula, udi umona muana wa balume, udi umanya lukasa ne, Muana udi muana wa Bena Ebelu. Bantu bende bakaji badi nende badi bamanye mukenji wa tatuende bua kushipabo bana balume, badi badikonka ne, Mfumuetu mukaji nenze tshinyi? Kadi muana udi udila, luse ludi lukuata mutshima wa mukaji ewu munene be. Miyama udi usemena pabuipi, udi wamba ne lungenyi ludi lumupeshibue kudi Nzambi, “Nye kukubikidila muamushi wa muana wa mu bakaji ba Bena Ebelu, alue kukuamushila muana mabele, anyi?” Muana wa bakaji wa Palo udi umuandamuna diyi ne, “Ya biebe”. Miyama udi uya lukasa mene mene, udi upingana ne mamuende. Muana wa bakaji wa Palo udi umuambila ne, “Wangate muana ewu, umungamushile mabele, nenkufute”. Nunku Nzambi wakumvua disengelela dia Amalama ne Yokebede, wakapandisha muana mu bianza bia bena lukuna ba bantu bende. Pamutu kabidi, muana wa bakaji wa Palo wakafuta Yokebede bua kuamusha muanende mabele!

 

2.3        Nzambi neajikije disua diende dionso bualu bua bantu bende

“Bandishayi mesu enu kulu, numone bienu! Wakafuka bintu ebi nganyi? Nyeye udi upatula misumba yabi, ubala bungi buabi, ne udi ubibikila buonso buabi mena abi; ne bualu bua bunene bua bukole buende, ne bualu bua bukole bua bukokeshi buende, kakuena umue wabi udi upanga kumueneka” (Yesh. 40:26). Nzambi ewu udi Nzambi wetu, udi ne bukole bua kujikija disua diende dionso bualu bua bantu bende.

 

2.4        Malesona makuabo

1)   Dinanga dia Nzambi didi ditamba dinanga dia mamu bua muanende. "Bualu bua Nzambi wakatamba kusua ba pa buloba, yeye wakabapa Muanende umuepele mulela bua muntu yonso wamuitabuja kafu biende, kadi ikale ne muoyo tshiendelele. Mu muanda ewu mudi dinanga, kembua tuetu tuakunanga Nzambi, kadi bua yeye wakatunanga, wakatuma Muana wende bu mulambu wa kubuikila nawu mibi yetu” (Yone 3:16. 1 Yone  4:10).

2)  Nzambi wakapesha diku dia Amalama, tatu wa Mose, meji bua kulama bana babo bimpe. “Biapanga mukuabo wenu meji, aalombe kudi Nzambi udi upa bonso ne mutshima mutoke kayi ubatobolola; neamupebue. Kadi alombe biende ne ditabuja, kayi ne mpata” (Yak. 1:5,6).

3)   Bantu ba Nzambi badi balamibua ku bukole bua Nzambi bua ditabuja (1 Pet.1:5).

4)   Baledi ba bana bafile bana babo mu bianza bia Nzambi mu ditabuja. “Yisha muana mu njila udiye ne bua kuendela; nunku pakoleye, kena umukamu” (Nsum. 22:6).

 

3        Nshapita 3 —   Mose udi upidia Masanka a mu Ejipitu

3.1        Ek. 2:11-15

“Mu matuku awu, pakakola Mose, yeye wakaya kudi bana babo, wakamona mudimu wabo mukole, wakamona Muena Ejipitu ukuma Muena Ebelu, muanabo. Wakakenzakana, kakamona muntu, wakashipa Muena Ejipitu, wakamusokoka mu lusenga. Wakaya biende dituku dibidi, wakamona balume babidi ba Bena Ebelu baluangana; yeye wakakonka muntu wakenza bualu bubi ne, Udi ukumina mukuenu tshinyi? Yeye wakamba ne, Wakukuteka mukelenge wetu ne mulumbuluishi wetu nganyi? Udi ukeba kunshipa bu muwakushipa Muena Ejipitu, anyi? Mose wakatshina, wakamba  ne,  Bulelela,  bualu  ebu  buakumanyibua.  Pakamanya Palo bualu ebu, wakakeba kushipa Mose. Kadi Mose wakanyema ku mesu kua Palo, wakikala mu buloba bua Midiyana; wakashikama pepi ne dina dia mayi” (Ek. 2:11-15).

 

3.2        Disungula dia Mose

 Mose wakakola mu nzubu wa Palo bu muana wa muana mukaji wa mfumu wa Ejipitu. Wakadi mu nzubu wende bidimu bu makumi anayi (Bien. 7:23). Bena Ejipitu bakadi bantu banene pa  buloba, kadi bakadi  bena  mpingu,  bakatendelela nzambi mikuabo. Nyoka ne bishi bikuabo biakadi bia tshijila kudibo. Mose wakadi muyishibue mu lungenyi luabo luonso. Wakalua muntu munene be, "mukole mu meyi ende ne mu bienzedi biende" (Bien. 2:22).

 Musangu mukuabo, mu bunsongalume buende, Mose wakela meji munda ne, Pamue, dituku dikuabo nengikale mfumu munene wa Ejipitu, bu Palo mene, kadi patuabala mu Ekesode 2:11-15 yeye wakamana kufika ku masanga a njila a muoyo wende. Ku luseke lumue kuakadi butumbi bunene ne biuma mu Ejipitu, ku luseke lukuabo kuakadi bupidia ne makenga ne bantu ba Nzambi. Mose wakasungula bua kukenga ne bantu ba Nzambi.

 Mose wakajingulula bimpe ne, Masanka a malu mabi adi a tshitupa tshipi (Eb. 11:25). Mukanda wa Nzambi udi udimuja bansongalume ne, “Wewe nsongalume, usanke mu bunsongalume buebe, mutshima webe akusankishe mu matuku a bunsongalume buebe; wende mu njila yonso idi mutshima webe musue ne idi mimpe ku mesu kuebe; kadi umanye biebe ne, Nzambi neakulumbuluishe bua malu awu onso” (Muambi 11:9).

Pakaya Mose kudi bana babo, wakamana kujadika bualu kashidi mu mutshima wende, wakasungula njila wa muoyo.

◊   Mose wakuamba ne, “To” ku masanka a malu mabi (Eb. 11:25).

◊  Wakuamba ne, “To” ku biuma bia mu Ejipitu (Eb. 11:26).

◊   Wakuamba ne, “To” ku kubikilabo ne, Muana wa muana wa

     bakaji wa Palo, mukelenge wa Ejipitu (Eb. 11:24).

◊   Wakuamba ne, “Eyo” ku “bipendu bia Kilisto” (Eb. 11:26).

◊  Wakuamba ne, “Eyo” ku kukengeshibua pamue ne bantu ba      Nzambi (Eb. 11:25).

◊   Wakuamba ne, “Eyo” ku difutu dilualua (Eb. 11:26).

 

Mose wakenza malu aa onso bua ditabuja, “wakatantamana bu muakadiye utangila yeye udi kayi umueneka ku mesu” (Eb. 11:27).

 

3.3        Dipanga dia Mose

 Dituku dikuabo, pakamona Mose mudimu mukole wa bana babo muinshi mua bukokeshi bua Bena Ejipitu, tshiji tshiakamukuata, pakamoneye ne Muena Ejipitu udi ukuma muena Ebelu, wakashipa muena Ejipitu. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Tshiji tshia muntu katshiena tshienza malu makane a Nzambi” (Yak. 1:20). Ku tshikondo atshi Mose wakadi ne lukunukunu kudi Nzambi,  kadi  kunanukila  kuende  kuakadi  ne  dipanga. Stefano wakambila Bena Yuda ne, Mose “wakelangana meji ne, Bena kuetu nebajingulule ne, Nzambi udi ubasungila ne tshianza tshianyi; kadi bobo kabakajingulula bualu ebu” (Bien. 7:25). Diba dia Nzambi bua kupandisha bantu bende kadiakadi dianji kulua ne Mose buakadiye nabu mbua kuyila malesona a bungi kumpala kua Nzambi wakadi mua kumuangata bu mupandishi ne mulombodi wa bantu bende. Mose wakenza bu bena kuitabuja ba bungi, wakateta kuenzela Nzambi mudimu mu lungenyi luende ne mu bukole buende, wakapanga. Buakadiye nabu mbua kuindila diba dia Nzambi ne mushindu wende bua kupandisha bana babo mu bianza bia Palo.

 Mose wakasokoka mubidi wa Muena Ejipitu mu lusenga kadi muntu kena mumanye mua kusokoka bubi buende. Bubi buende buakadi bumanyibua, yeye wakanyema kule ku Ejipitu ku buloba bua Midiyana kuakadiye bidimu makumi anayi. Pashishe Yehowa wakamuambila ne, “Ya biebe, upingane mu Ejipitu bualu bua bantu bonso bakasua kukushipa bakafua”. (Ek. 4:19). Mose wakapingana ne mukaji wende ne bana bende balume mu Ejipitu.

 

3.4        Malesona makuabo

 Musangu mukuabo, mu luendu lua muoyo, tuetu bietu tudi tuimana, bu Mose, ku masanga a njila a muoyo. Njila wa ditabuja kena njila mutekete, kadi udi njila wa disanka. Mu njila wa ditabuja netuikale ne mateta, kadi Mukelenge utshidi wambila bayidi bende ne, “Monayi, ndi nenu matuku onso too ne kunshikidilu kua tshikondo etshi” (Mat. 28:20). Udi ne bantu bende ku dituku dia kumpala, pakamuitabujabo bu Musungidi ne Mfumu, too ne ku dituku diadia patangilanganabo Mfumu wabo mpala pa mpala. “Nusanke mu Mukelenge misangu yonso … Mukelenge udi pa buipi. Lekelayi kuditatshisha ku bualu bumue (Filipoi 4:4-7).

 

3.4.1   Disungula dia Lota.

Lota wakatangila kudi Sodoma (Gen. 13:10).  akashimika  ntenta  yende  (nzubu ya bilulu)  too  ne  ku  Sodoma (Gen. 13:12). Wakashikama ku tshibi tshia ku Sodoma (Gen. 19:1). Buloba bua Sodoma buakadi buimpe be, mpata wakadi "bu tshibundu tshia Yehowa”, kadi  bantu  bakadi babi, bakatamba kupidia Nzambi. Nzambi wakapisha musoko ne dibutuka bu tshifuanyikiji kudi bantu balualua kumupidia. Nzambi wakapandisha Lota bualu bua yeye wakadi muena kuitabuja (2 Pet. 2:6-8), kadi mu dibutuka dia Sodoma, biuma biende, bumanyishi buende, ne dina diende, biakadi bijimine. Mukaji wende wakafua kabidi, bualu bua mutshima wende wakatshidi mu musoko ewu mubi (Gen. chap. 19. Lk. 17:32).

 

3.4.2   Disungula dia Yoshua.

Yoshua wakambila Bena Isalele ne, “Binuamona ne kukuatshila Yehowa mudimu kudi kubi, lelu  nusungule unudi basue kukuatshila mudimu, ne nzambi yakadi bankambua benu bakuatshile mudimu dishiya dia musulu wa Pelata anyi nzambi ya Bena Amole, bena buloba bunudi bashikame; kadi meme ne ba mu nzubu muanyi netukuatshile Yehowa mudimu” (Yosh. 24:15).

 

3.4.3   Disungula dia Maliya.

Maliya wakadi mushikame ku makasa a Mukelenge, uteleja diyi diende. Mata wakanyingalala bualu bua Maliya, yeye wakadi utata ne mudimu wa bungi mu nzubu kadi Mukelenge Yesu wakamuambila ne, “Mata, Mata, wewe udi utamba kuela meji a malu a bungi adi akutatshisha; tudi anu ne tshintu tshimue bualu; Malia wakusungula luseke ludi luimpe, kabena bamanye mua kumunyengalu” (Lk. 10:41). Tuenze bu mufundi wa Musambu 119:30,31). Yeye wakamba ne, “Nakusungula njila wa lulamatu lua bushuwa, nakuteka meyi ebe majalame kumpala kuanyi. Ndi ndamata ku meyi ebe awakummanyisha”. Njila ewu udi njila wa budishikaminyi, wa ditalala, ne wa disanka.

 

4        Nshapita 4 — Nzambi udi ubikila Mose mu Katshi kadi katema

4.1        Ek. 3:1-6

“Mose wakadi ulama mikoko ya Yetelo tatuende-muenu, mubuki wa mu Midiyana; wakaya ne mikoko kunyima kua tshipela, wakalua ku mukuna wa Nzambi, dina diawu Holeba. Muanjelo wa Yehowa wakamueneka kudiye mu ludimi lua kapia, luakadi lulupuka mu katshi; wakamona talalaa, kapia kakadi kosha katshi, katshi kakakapia.  Mose wakamba ne,  Nenye kutangila bualu ebu bua kukema ne, Munyi katshi kakena kapia. Pakamumona Yehowa uya kutangila bualu ebu, Nzambi wakamubikila mu katshi, wakamba ne, Mose, Mose. Yeye wakitaba ne, Ndiku. Nzambi wakamba ne, Kulu pabuipi, umushe bisabata biebe ku makasa, bualu bua muaba uudi muimane udi buloba bua tshijila. Wakamba kabidi ne, Ndi bianyi Nzambi wa tatu webe,  Nzambi wa Abalahama, Nzambi wa Isaka, Nzambi wa Yakoba. Mose wakabuikila mesu ende, wakatshina kutangila Nzambi” (Ek. 3:1-6).

 

4.2        Bualu bua kapia mu Mukanda wa Nzambi

Mu mukanda wa Dutelonome, Mose wakadimuja Bena Isalele ne, “Yehowa, Nzambi wenu, udi bu kapia kadi kashidisha bionso” (Dut. 4:24). Kapia kadi kamba bualu bua kulumbulula kuakane kua Nzambi (Mat. 3:11,12. 25:41. Dut. 32:22). Kapia kadi katuambila bualu bua kulengeja kabidi (Mal. 3:2). Kapia kadi katuambila bua mudimu wa Diyi dia Nzambi mu mitshima mikole. Yehowa udi wamba ne, “Diyi dianyi kadiena bu kapia, anyi? Kadiena bu marteau udi apanda mabue bipesa bipesa, anyi?” (Yel. 23:29).

 

4.3        Nzambi udi ne bantu bende mu makenga abo

 Pakamona Mose ne, Ludimi lua kapia ludi lulupuka mu katshi ne kapia kakadi kosha katshi, katshi kakakapia, yeye wakayila ne,

Nansha Bena Isalele bakadi bantu babi, Nzambi udi ubatangila mu kapia kakole ka makenga abo. Ejipitu wakadi mubikidibue ne, “tshikutu tshia kapia” (Dut. 4:20). Nzambi wakumvua mikemu ya bantu bende, muadi wabo wakafika kudiye.

 

4.4        Ek. 3:7,8

 Nzambi wakambila Mose ne,“Nakutangila dikenga dia bantu banyi badi mu Ejipitu bulelela, nakumvua muadi wabo bualu bua tupita tuabo; bualu bua ndi mumanye kanyinganyinga kabo”. Nunku mu ngasa ne mu luse Nzambi wakambila Mose ne, “Nakulua panshi bua kubasungila mu bianza bia Bena Ejipitu ne bua kulua nabo mu buloba buimpe ne bunene, mu buloba budi ne mabele ne buitshi bua bungi” (Ek. 3:7,8).

 Katataka Mose udi ujingulula ne, Nzambi udi wela meji bualu bua bantu bende, udi nabo mu kanyinganyinga kabo. Tshiena ne mpata ne, Mose wakamanya diyi dia Nzambi kudi Abalahama ne, “Umanye biebe bimpe ne, Tunkanunuina tuebe netuikale bendakanyi mu buloba budi kabuyi buabo, netukuatshile bena buloba mudimu, nebatukengeshe too bidimu nkama anayi; meme nendumbuluishe tshisamba tshia bantu baditu tukuatshila mudimu, pashishe, netupatuke ne biuma bia bungi” (Gen.15:13,14). Katataka, tshikondo tshia bupika bua Bena Isalele tshiakadi pepi ne kupita.

 

4.5        Malu manene asatu bua bambi ba Lumu Luimpe

1)   Nzambi wakamba ne, “Nakutangila dikenga dia bantu banyi” (Ek.3:7,8). Nzambi wakatangila dikenga dietu. Bapika ba Satana, kabayi ne Nzambi mu buloba ebu, kabayi ne ditekemena, bajimine mu malu mabi etu (Ef. 2:12. Eb. 2:15).

2)  Nzambi wakamba ne, “Nakumvua muadi wabo … ndi mumanye kanyinganyinga kabo”. Nzambi wakumvua mikemu ya bantu, mudimu wa bianza biende. Kakadi muntu umue mukumbane bua kutupandisha. Bualu ebu kabuakamusankisha nansha. Yeye wakatamba kusua ba pa buloba kakimina Muana wende mene, kadi wakamufila bua buonso buetu (Yone 3:16-18. Lomo 8:32). Dinanga dinene be!

3)   Nzambi wakambila Mose ne, “Nakulua panshi bua kubasungila … ne bua kulua nabo mu buloba buimpe ne bunene”. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Muana wa muntu wakuluila bua kukeba ne bua kusungila tshidi tshijimine. Nakuluila bua bantu bapete muoyo, baupete muvule” (Lk. 19:10. Yone 10:10).

 

5        Nshapita 5 — Nzambi udi musue kupatula Bantu bende mu Ejipitu

5.1        Ek. 3:9-14

Nzambi wakambila Mose ne, “Katataka, tangila, muadi wa Bena Isalele wakafika kundi, nakatangila kabidi dikenga diabo didi Bena Ejipitu babakengesha nadi. Lua biebe, nenkutume kudi Palo, ulue biebe ne bantu banyi, bana ba Isalele, badi mu Ejipitu. Mose wakambila Nzambi ne, Meme ndi nganyi bua kuya kudi Palo ne bua kupatula Bena Isalele mu Ejipitu? Nzambi wakamba ne, Bulelela, nengikale nebe, nenkupe tshimanyinu etshi tshidi tshileja ne nakukutuma: pawapatula bantu badi mu Ejipitu, nenutendelele Nzambi pa mukuna ewu. Mose wakambila Nzambi ne, Panaya bianyi kudi Bena Isalele, panabambila ne, Nzambi wa batatu benu wakuntuma kunudi, nebankonke ne, Dina diende nganyi, nembambile tshinyi? Nzambi wakambila Mose ne, MEME NDI MUNDI. Nzambi wakamba kabidi ne, Ambila Bena Isalele ne, NDI MUNDI wakuntuma” (Ek. 3:9-14).

 

5.2        “Meme ndi nganyi ?”

 Nzambi wakabikila Mose mu katshi ne, “Lua biebe, nenkutume kudi Palo, ulue biebe ne bantu banyi, bana ba Isalele, badi mu Ejipitu”. Kadi Mose muakadi ne mpata, udi ulomba dilekelela, kena muanji kudifila kudi Nzambi tshishiki, kena muanji kumanya ne bukole bua Nzambi budi bukumbajibua mu butekete bua bena mudimu bende. Mu Ejipitu Mose wakadi “mukole mu meyi ende ne mu bienzedi biende” (Bien. 7:22). Mu tshipela, pakadiye ulama mikoko, kena wela meji ne, Ndi muntu wa buneme, wakadi muntu wa kudipuekesha ne wa kalolo. Kule kua misoko minene ya bantu, Nzambi wakadi ulongolola muntu wende bua kumuenzela mudimu ne bua kupandisha Bena Isalele ku bianza bia bena lukuna babo.“Muntu ewu Mose wakadi ne kalolo be, wakatamba bantu bonso ba pa buloba ne kalolo” (Nom. 12:3). Mutshima wa kalolo udi wa mushinga mukole ku mesu kua Nzambi (1 Pet. 3:4).

 

5.3        Mose utshidi ne makonka munda

◊  “Udi wamba ne, Meme ndi nganyi?” (3:11).

◊  “Nembambile tshinyi?” (3:13).

◊  “Kadi bobo kabena bangitabuja” (4:1).

◊  “Meme ndi muena tshikukumina” (4:10).

 

Nzambi, mu lutulu ne mu ngasa, wakamuandamuna ne, “Bulelela, nengikale nebe”. Aka, mitshima yetu kayena bu mutshima wa Mose misangu ya bungi, anyi? Mose utshidi ulomba Nzambi dilekelela. Kena mumanye mudiye mua kuandamuna ku dikonka dia Bena Isalele bualu bua dina dia Yeye wakumutuma kudibo. Udi wambila Nzambi ne, “Nebankonke ne, Dina diende nganyi, nembambile tshinyi? Nzambi wakambila Mose ne, MEME NDI MUNDI. Nzambi wakamba kabidi ne, Ambila Bena Isalele ne, NDI MUNDI wakuntuma”. “MEME NDI MUNDI”, didi dina dinene dia Nzambi didi dituambila ne, Yeye udi Wa Tshiendelele. Nzambi kena ushintuluka. Nzambi udi muomumue makelela, lelu ne kashidi. Mose wakandamuna Nzambi ne, “Kadi bobo kabena bangitabuja, kabena bumvua diyi dianyi; bobo nebambe ne, Yehowa kakamueneka kuudi nansha”. Nzambi wakapesha Mose bimanyinu bisatu bua kuleja Bena Isalele. Yeye wakamuambila ne, “Bikalabo kabayi bakuitabuja, kabayi bumvue diyi dia tshimanyinu tshia kumudilu, bobo nebitabuje diyi dia tshimanyinu tshia kunshikidilu”.

 

5.4        Tshimanyinu tshia nyoka — Ek. 4:2-4

Yehowa wakambila Mose ne, “Udi ne tshintu kayi mu tshianza tshiebe? Yeye wakamba ne, Mulangala. Yehowa wakamba ne, Wele panshi. Nunku wakawela panshi ne wowo wakakudimuka nyoka; Mose wakamunyema. Yehowa wakambila Mose ne, Olola tshianza tshiebe, umukuate ku mukila; yeye wakolola tshianza tshiende, wakamukuata ne nyoka wakakudimuka mulangala kabidi” (Ek. 4:2-4).

Nyoka udi utuambila bualu bua Satana. Mukanda wa Nzambi udi umubikila ne, “Nyoka awu wa kale, udi diabolo ne Satana” (Buak. 20:2. 12:9). Bena Ejipitu bakadi batendeledi ba nyoka, nyoka yakadi bimanyinu bia bakelenge babo, yakadi ya tshijila kudibo. Katuena tukema patuamona Mose unyema kumpala kua nyoka nansha! Kadi mona bualu, Yehowa wakamba ne, “Olola tshianza tshiebe, umukuate ku mukila. Mose wakenza bu muakambileye Yehowa ne nyoka wakakudimuka mulangala kabidi”.

 Katataka Mose udi mumanye ne, Palo kena mua kuimana kumpala kua mutumibue wa Yehowa udi uya mu bukole buende. Bukole bua Satana buakadi kunyima kua Palo ne bantu bende, kadi kabuakadi mua kuvuija disua dia Nzambi bualu bua bantu bende tshianana nansha. Nzambi wakapangidisha bua kupandisha bantu bende mu bupika buabo ne mu makenga abo, bualu nebuenjibue.

 

5.5        Tshimanyinu tshia nsudi — Ek. 4:6,7

Yehowa wakambila Mose kabidi ne, “Teka tshianza mu tshiadi tshiebe. Yeye wakateka tshianza tshiende mu tshiadi, ne Pakatshiumusheye, monayi, tshianza tshiende tshiakadi ne nsudi mutoke bu neige. Yehowa wakamba ne, Teka tshianza tshiebe mu tshiadi kabidi. Yeye wakateka tshianza mu tshiadi kabidi; pakatshiumusheye mu tshiadi, tshianza tshiende tshiakakudimuka bu muakadi mubidi wende” (Ek. 4:6,7).

     Nsudi mu tshiadi udi utuambila bualu bua bukoya bua mutshima, udi utuambila bualu bua malu mabi masokoka. Nsudi mu tshianza udi utuambila bualu bua bienzedi bibi bidi bimueneka ku mesu a bantu.

 

5.6        Tshimanyinu tshia mashi — Ek. 4:8,9

 Yehowa wakambila Mose ne, “Bikalabo kabayi bitabuja Bimanyinu ebi bibidi, kabayi bumvue diyi diebe, wewe newangate mayi a  mu  musulu,  wele  pa  buloba  buume; ne  mayi  awakangata  mu musulu neakudimuke mashi pa buloba buume” (Ek. 4:8,9).

 Nzambi udi wa buakane. Nansha yeye wakadi mulue panshi bua kusungila Bena Isalele mu bianza bia Bena Ejipitu mu ngasa ne mu luse, bikala Bena Isalele bapidia Mose, mutumibue wende, Nzambi budiye nabu mbua kubalumbuluisha. Yone wakafunda bualu bua bimanyinu bia Mukelenge Yesu mu Lumu Luimpe luende ne, “Yesu wakenza bimanyinu bikuabo bia bungi ku mesu kua bayidi, bidi kabiyi bifundibue mu mukanda ewu, kadi malu aa adi mafundibue bua nuenu nuitabuje ne, Yesu udi Kilisto, Muana wa Nzambi; ne bua nuenu nuikale ne muoyo mu dina diende, panuitabuja. Udi witabuja Muana udi ne muoyo wa tshiendelele; kadi udi upidia Muana kena umona muoyo, tshiji tshia Nzambi tshidi tshishala nende” (Yone 20:30,31. 3:36).

 

5.7        Mose utshidi ulomba dilekelela

 Mose wakambila Yehowa ne, “Yehowa, meme tshiena mua kuakula bimpe, nansha diambedi, nansha katshiya wabanga kuakula ne muntu webe; bualu bua meme ndi muena tshikukumina. Yehowa wakamukonka ne, Mufuki wa mukana mua bantu nganyi? Meme Yehowa, tshiena ngenza malu aa, anyi? Mose wakamba ne, Yehowa, ndi nkusengelela ne, Utume muntu uudi musue kutuma”. Tshiji tshia Yehowa tshiakalua kudi Mose bualu bua meyi ende. Buakadiye nabu mbua kuabanyangana butumbi bua bukokeshi buende ne muanabo mulume, Alona. Alona wakanyingalaja mutshima wa Mose pakenzeye kana ka ngombe bua kusankisha Bena Isalele, pakasesukabo mu njila wa Nzambi (Ek. 32:22-24. Nom. 12:1).

 

5.8        Malesona makuabo

1)  Bikala Mukelenge utubikila bua kumuenzela mudimu kampanda, tudi bamanye ne, Yeye neatupeshe bintu bionso bitudi nabi bualu.

2)   Mose wakalomba Nzambi dilekelela. Yeshaya wakumvua diyi dia Mukelenge diamba ne, “Nentume nganyi? Neatuyile nganyi?”  Wakamba ne, “Ka meme ewu, untume meme!” (Yesh. 6:8).

3)   Mulayi wa kunshikidilu wa Mukelenge Yesu kudi bena mudimu bende mu Lumu Luimpe lua Matayo wakadi ne, “Monayi, ndi nenu matuku onso too ne kunshikidilu kua tshikondo etshi (Mat. 28:20).

 

6        Nshapita 6 — Mose udi upingana mu Ejipitu

6.1        Ek. 4:18-20

“Mose wakapingana kudi Yetelo tatuende-muenu, wakamuambila ne, Ndi musue kupingana kudi bana betu badi mu Ejipitu, bua kubamona ne bobo batshidi ne muoyo. Yetelo wakambila Mose ne, Ya biebe talalaa. Yehowa wakambila Mose, mu Midiyana ne, Ya biebe, upingane mu Ejipitu bualu bua bantu bonso bakasua kukushipa bakafua. Mose wakangata mukaji wende ne bana bende balume, wakabateka panyima pa mpunda, wakapingana mu buloba bua Ejipitu. Mose wakaya ne mulangala wa Nzambi mu tshianza tshiende” (Ek. 4:18-20).

Kunyima kua dibikila dia Mose kudi Nzambi mu tshipela tshia mukuna wa Sinai, Mose wakapingana kudi tatuende-muenu. Katataka budiye nabu mbua kulongolola malu ende bimpe ne Yetelo ne kulayangana nende. Bikala Nzambi ubikila muntu bua kumuenzela mudimu kampanda yeye udi mumanye mua kulongolola njila kumpala kuende, nunku Yetelo kakabenga Mose bua kupingana mu Ejipitu ne mukaji wende ne bana bende ba balume nansha, wakamuambila ne, “Ya biebe talalaa”.

 Pakamueneka Yehowa kudi Mose mu tshipela, yeye wakamuambila ne, Udi ne tshintu kayi mu tshianza tshiebe? Yeye wakamba ne, Mulangala. Pakitabujeye dibikila dia Nzambi mu ditabuja ne mu ditumikila, mulangala wende wakalua “Mulangala wa Nzambi”. Nzambi udi wangata bantu batekete ku mesu a ba pa buloba, ne bintu bikese bidibo nabi mu bianza biabo, bua kumuenzela mudimu. Dilesona dia mulangala wa  Mose didi, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba, “Nzambi  wakasungula malu mapote a pa buloba bua kufuisheye nawu bena meji bundu; ne Nzambi wakasungula bintu bitekete bia pa buloba bua kufuisheye nabi bintu bikole bundu; ne Nzambi wakasungula malu mapuekela a pa buloba, ne malu adibo bapetula,  ne  bintu  bidi  kabiyiku,  bua kuvuijeye  nabi  bintu bidiku ne ntshianana; bua kakuikadi wa mu mubidi udi mua kutumba ku mesu kua Nzambi” (1 Kol. 1:27-29).

Tudi tubala mu Dipungila Dipia-dipia bualu bua Mose ne, “Nzambi wakamutuma bu mukelenge ne musungidi ne tshianza tshia muanjelo wakamueneka kudiye mu katshi” (Bien. 7:35). Bikala tshianza tshia Mukelenge ne bena mudimu bende, mudimu udibo benza kawena wa patupu nansha.

 Mu matuku a bapostolo bakuabo bakadi Bena Kupulio ne Bena Kulene, pakafikabo ku Antiokia, bakabanga kuambila Bena Gelika kabidi lumu luimpe lua Mukelenge. “Tshianza tshia Nzambi tshiakadi nabo; bantu ba bungi bakitabuja, bakakudimuna mitshima yabo kudi Mukelenge. Mu Antioka muakabangabo kubikila bayidi ne, Bena Kilisto” (Bien. 11:20,21, 26).

 

6.2        Bintu bikese bidi bia bungi mu bianza bia Nzambi

1)  Gideona wakalomba dilekelela, bu muakenza Mose, pakadiye mubikidibue kudi Nzambi bua kusungila Bena Isalele mu bianza bia bena lukuna babo. Wakambila Nzambi ne, “Mukelenge, meme nensungile Bena Isalele munyi? Mona, ba mu diku dianyi badi bapita Bena Manashe bonso bupele, ne meme ndi mutambe bapuekele mu nzubu wa tatu wanyi”. Kadi mulayi wa Nzambi kudiye wakadi ne, “Ya mu bukole ebu mbuebe … tshiakakutuma, anyi?”  (Bal. 6:14,15).

2)   Mukaji wa mu lufuila wakela tukuta tubidi mu tshibutshilu tshia Tempelo. Mukelenge Yesu wakamumona, wakabikila bayidi bende, wakabambila ne, “Bulelela, ndi nuambila ne, Bintu biakuela mukaji ewu mupele wa mu lufuila bidi bitambe bidi bakuabo bela mu tshibutshila” (Mk. 12:41).

3)   Nsongalume mukese wakadi ne mitanda itanu ya bidia bia seola ne mishipa ibidi. Mu bianza bia Mukelenge Yesu bintu ebi bikese biakalua bintu bia bungi. Yeye wakadisha bantu bu binunu bitanu. Pakuukutabo, bakuuja bisaka dikumi ne bibidi tente ne bipesa bia mitanda itanu ya bidia biakadibo bashiya kudi bakadia (Yone 6:9).

4)  Pakadi Petelo ne Yone kumpala kua tshilumbuluidi mu Yelushalema bualu bua kuamba kua Lumu Luimpe, bantu mu tshilumbuluidi bakadi bakema bikole pakamonabo dikima diabo, pakamanyabo ne, Kabena bamanye mikanda, badi bantu patupu, bakakema; bakamanya ne, “Mbakadi ne Yesu” (Bien. 4:13).

5)       Muena kuitabuja yonso udi ne tshipedi kudi Mukelenge. “Bu muangata muntu ne muntu tshipedi, nukuatshishangane natshi munkatshi muenu, bu balami bimpe ba ngasa muvulangane wa Nzambi” (1 Pet. 4:10. Lomo 12:4,5. Ef. 4:7). Udi ne tshintu kayi mu tshianza tshiebe?  Usonsole tshipedi tshia Nzambi tshidi munda muebe!

 

7        Nshapita 7 — Mose ne Alona badi benza Bimanyinu ku mesu kua Palo

7.1        Ek. 7:1-4

Yehowa wakambila Mose ne, “Nakukuvuija bu Nzambi ku mesu kua Palo; ne Alona mukulu webe neikale muakuidi webe. Wewe newambe meyi onso andi nkuambila; ne Alona mukulu webe neambile Palo ne, Ulekele Bena Isalele mu buloba buebe. Nenkoleshe mutshima wa Palo, nenvudije bimanyinu bianyi ne malu anyi a kukema mu buloba bua Ejipitu. Kadi Palo kena ukumvuila, ne meme nenteke tshianza tshianyi pa Ejipitu, nempatule bantu banyi Bena Isalele mu buloba bua Bena Ejipitu ku dilumbulula dikole” (Ek. 7:1-4).

 Yehowa wakavuluka milayi yende yonso kudi Abalahama, kudi Isaka ne kudi Yakoba bua kubasankisha ne bana babo (Gen. 17:7. 26:3,4. 35:10-12). Milayi yonso ya Nzambi kudi bantu bende idi anu ne, "E ne Amen" munda mua Kilisto, nansha mulayi umue neupange mu kuenza kuawu. Nzambi udi wa kueyemena. (2 Kol. 1:20).

 Mukenji wa Yehowa kudi Palo wakadi ne, “Ulekele bantu banyi”. Palo wakamba ne, “Yehowa nganyi? Meme tshiena mumanye Yehowa ne tshiena ndekela Bena Isalele” (Ek. 5:1,2). Kadi Yehowa, mulue mu ngasa bua kusungila bantu bende, nealeje Palo ne, Tshianza tshianyi tshidi tshia bukole buonso. Yehowa wakambila Palo ne, “Musangu ewu nentume milawu yanyi yonso ku mutshima webe ne kudi bena mudimu bebe ne kudi bantu bebe, bua kukumanyisha ne, Kakuena nzambi mukuabo bu meme mu buloba buonso” (Ek. 9:14). Milawu, yakadi pambidi pa Palo ne Bena Ejipitu, yakadi bimanyinu ku mesu kua bantu ba Nzambi (Ek. 7:3).

 

7.2        Mulangala wa Alona

 Palo wakalomba Mose ne, “Nundeje bualu bua kukema”. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Ba mu tshikondo tshibi ne tshia masandi, badi bakeba tshimanyinu” (Mat. 12:38,39). Mose wakambila Alone ne, “Angata mulangala webe, uwele panshi”. Pakenzeye nunku, mulangala wakakudimuka nyoka. Palo wakabikila bena meji ne bena mupongo ne bena bilengulengu ba mu Ejipitu. Muntu ne muntu wakela mulangala panshi, wakakudimuka nyoka; kadi mulangala wa Alona wakimina milangala yabo. Bena  mupongo  ne  bena  bilengulengu  ba  mu  Ejipitu bakadi bena mudimu ba Satana, kadi mona bualu: Mulangala wa Alona wakimina milangala yabo. Bikala muena kuitabuja udi uya kumpala mu njila wa ditabuja, Satana kena mumanye mua kumupita bukole. Bena Isalele bakadi mua kukolesha mitshima yabo ne tshimanyinu etshi kudi Nzambi, kadi bantu ba Palo kabakajingulula bualu, mitshima yabo yakadi bu mutshima wa Palo - mikole be. Palo wakapidia kulekela Bena Isalele.

 

7.3        Mulawu wa mashi — Ek. 7:15,16

Nzambi wakambila Mose ne, “Ya biebe kudi Palo ne dinda, payeye ku mayi; wimane kukala kua musulu bua kusangakena nende; uye ne mulangala wakakudimuka nyoka awu mu tshianza  tshiebe.  Umuambile  ne, Yehowa,  Nzambi  wa  Bena Ebelu, wakuntuma kuudi ne, Ulekele bantu banyi, baye bua kuntendelela mu tshipela; ku diambedi too ne mpindiewu wewe kuena muanze kumvua” (Ek. 7:15,16).

 Alona wakabisha mulangala, wakakuma mayi akadi mu musulu, ku mesu kua Palo ne ku mesu kua bantu bende; mayi onso akadi mu musulu akakudimuka mashi. Minyinyi ya mu mayi yakadi mu musulu yakafua; musulu wakanunka mupuya mubi, kadi pakenza bena bilengulengu muomumue ne manga abo mutshima wa Palo wakakoleshibua kabidi. Musulu ewu wakadi musulu munene wa Ejipitu, dina diawu Nile. Bena histoire badi bamba ne, Musulu wa Nile wakadi wa tshijila ku mesu kua Bena Ejipitu, bakafila milambu kudi “nzambi” wa musulu ne misambu ne milombu kabidi. Musulu ewu wakakudimuka mashi, udi utuambila bualu bua mpokolo munyanguke wa malu a bantu badi kabayi bamanye Nzambi. Mayi aa kaena asankisha mutshima, nyota ya bonso badi banua mayi aa kayajika nansha. Mayi a musulu ewu, akadi ne mupuya mubi, adi atuambila bualu bua lufu. Mukelenge Yesu Kilisto udi upesha badi ne nyota ya buakane mayi a mushindu mukuabo. Yeye wakamba ne, “Wanua mayi anamupa kena wikala ne nyota kabidi tshiendelele; mayi anamupa neikale munda muende bu mushimi wa mayi abanda mu muoyo wa tshiendelele” (Yone 4:14).

 

7.4        Mulawu wa biula

Matuku akakumbana muanda mutekete ku nyima kua dituta dia mayi a mu musulu kudi Yehowa. Yehowa wakambila Mose ne, “Ya biebe kudi Palo, umuambile ne, Lekela bantu banyi baye kuntendelela” (Ek. 8:1). Palo wakapidia, Alona wakalola tshianza tshiende ne mulangala wende ku mutu kua mayi a mu Ejipitu; biula biakabanda, biakuuja buloba bua Ejipitu tente. Bena bilengulengu bakenza muomumue ne manga abo. Musangu ewu Palo wakambila Mose ne, “Nundombele Yehowa, yeye umushe biula kundi ne kudi bantu banyi; nendekele bantu baye kushipela Yehowa nyama”. Kadi pakatangila Palo ne biula bidi bifue, bualu buakujika, wakakolesha mutshima wende.

Biula bidi bituambila bualu bua malu mabi adi alupuka munda mua mutshima wa muntu. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Tshidi tshilupuka munda mua muntu ntshidi tshimubipisha. Mu mitshima ya bantu mudi mulupuka meji mabi ne tshiendenda ne buibi ne kushipa kua bantu ne masandi ne lukuka lua biuma ne malu mabi ne mashimi ne bulobo ne disu dibi ne bipendu ne diambu ne bupote; malu mabi aa onso adi alupuka munda mua muntu, ngadi amubipisha” (Mk. 7:20-23). Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Mutshima udi upita bintu bionso kudinga muntu, ne udi utamba kunyanguka; muntu kayi udi mua kuumanya” (Yel. 17:9).

 

7.5        Mulawu wa nkusu — Ek. 8:16

Yehowa wakela diyi kudi Mose ne, “Wambile Alona ne, Olola mulangala webe, ukume dinfuenkenya dia buloba, dinfuenkenya nedikudimuke nkusu ya mu mitu mu buloba buonso bua Ejipitu” (Ek. 8:16).

 Bakenza nunku, nkusu yakadi kudi bantu ne kudi nyama. Bena bilengulengu bakateta kuenza muomumue ne manga abo kadi bakapanga. Bakambila Palo ne, “Bualu ebu budi bu munu wa Yehowa”, kadi mutshima wa Palo wakakoleshibua, yeye kakabumvuila. Bena bilengulengu bakidikija bimanyinu bia Mose ne Alona misangu isatu, katataka badi bapanga, kabena bamanye mua kufuka nkusu ku dinfuenkenya. Tudi tubala bua bantu bakuabo ba mushindu wabo: “Bu mudi Yane ne Yambele bakatantamena Mose, nunku bobo kabidi badi batantamena bualu bulelela; mbantu mene badi ne meji abo moneka, kabayi bajadikibua mu ditabuja diabo. Kadi bobo kabena mua kupita kumpala; bualu bua bupote buabo nebumueneke ku mesu kua bonso, bu muakamueneka bupote bua bantu aba bakuabo” (2 Tim. 3:8,9).

 

7.6        Mulawu wa tuishi — Ek. 8:20-23

 Yehowa wakambila Mose ne, “Ubike ne dinda dionso, uye kudi Palo payeye ku mayi; umuambile ne, Yehowa udi wamba ne, Ulekele bantu banyi, baye kuntendelela. Biwapidia kulekela bantu  banyi,  nentumine  bisumbu bia tuishi kuudi … nzubu ya Bena Ejipitu neyikale ne bisumbu bia tuishi tente … mu dituku adi nendame buloba bua Goshene budi bantu banyi bashikame, bisumbu bia tuishi kabiena bifikaku; bualu bua kukumanyisha ne, Meme ndi Yehowa panshi pa buloba. Nenteke ditapulula pankatshi pa bantu banyi ne bantu bebe; nengenze tshimanyinu etshi makelela” (Ek. 8:20-23).

    Tuishi tuakadi tuishi tua lulengu tudi tutuambila bualu bua malu adi anyanga meku a bantu. Malu a masandi, malu a kudisua, malu a mashimi, bunsonge, meyi mabi, ditandangana ne mukawu, ne malu a lulengu makuabo kabidi. “Wasua kunanga muoyo ne kumona matuku mimpe, akande ludimi luende ku bubi ne mishiku yende bua kayidingi. Adimuke biende ku malu mabi, enze malu mimpe; akebe biende ditalala, adilonde. Bualu bua mesu a Mukelenge adi kudi bakane, ne matshu ende adi buashi ku milombu yabo; kadi mpala wa Mukelenge udi mutangija kudi benji ba malu mabi” (1 Pet. 3:10-12).

 

7.7        Mulawu udi ukuata bimuna — Ek. 9:1-3,6,7

Yehowa wakambila Mose ne, “Ya biebe kudi Palo, umuambile ne, Yehowa, Nzambi wa Bena Ebelu, udi wamba ne, Ulekele bantu banyi, baye kuntendelela. Biwapidia kubalekela, ne biwabakanda, Yehowa neateke tshianza tshiende pa bimuna bidi mu budimi, pa tubalu ne nyama ya mpunda ne nyama ya tumelo ne ngombe ne mikoko; disama dikole nedibikuate. Pakatshiabu Yehowa wakenza bualu ebu; bimuna bionso bia mu Ejipitu biakafua; kadi bimuna bia Bena Isalele kabiakafua nansha tshimue. Mutshima wa Palo wakakoleshibua, yeye kakalekela bantu” (Ek. 9:1-3,6,7).

 Palo wakabikila Mose, wakamuambila ne, “Yayi bienu nutendelele Yehowa; shiyayi anu mikoko ne ngombe; bana benu bakese baye nenu”. Mose wakamuandamuna ne, “Netuye ne bimuna bietu kabidi; katuena tushiya nansha mukoko umue kunyima; bualu bua tudi ne bualu bua kutendelela Yehowa Nzambi wetu ne nyama eyi; katuena bamanye bintu bidi Yehowa musue anu patuafikaku” (Ek. 10:24-26).

Bikala mitshima ya bantu ba Nzambi itshidi mu “Ejipitu” - mu malu a ba pa buloba, badi bamanye mua kutendelela Nzambi bimpe munyi? Palo wakambila Mose ne Alona ne, “Yayi bienu, nushipele Nzambi wenu nyama mu buloba bua Ejipitu. Mose wakamba ne, Katuena mua kuenza nunku … netuye luendu lua matuka asatu mu tshipela, netushipele Yehowa Nzambi wetu nyama bu muatuambileye” (Ek. 8:25-27).

 Biuma bia bungi bia Bena Ejipitu biakadi mu bimuna biabo. Bakela meji ne nzambi wabo mukuabo wakashikama munda mua mulume wa ngombe! Bena kuitabuja badi ne bualu bua kuikala ne biuma biabo bua bualu bua Nzambi. Bena Makedonia bakadi bantu bapele kadi bakadianjila kudifila kudi Mukelenge, kunyima bakafila bintu kudi Nzambi bu muakadi bukole buabo, bua kukuatshisha nabi bapele ba mu Yelushalema (2 Kol. 8:1-5. 9:6-8). Nzambi udi musue muena kupa udi ufila ne disanka, bu muakenza Mukelenge Davidi mu 1 Kulondolola 29:10-16.

 

7.8        Mulawu wa mputa ya mbalanga — Ek. 9:8,9

Yehowa wakambila Mose ne Alona ne, “Nuangate manza a butue bua mu tshikutu, Mose abumiamine mulu ku mesu kua Palo. Butue nebulue bu dinfuenkenya dikese mu buloba bua Ejipitu buonso, butue nebuenzeje mputa ya mbalanga pambidi pa bantu ne pambidi pa nyama, mu buloba bua Ejipitu buonso” (Ek. 9:8,9).

 Bena bilengulengu kabakamanya mua kuimana kumpala kua Mose bualu bua mputa ya mbalanga. Katuena tubala bua bualu buabo kabidi. Satana udi mfumu mubi be, bantu bende badi bakenga mene mene, nansha badi basanka mu malu mabi abo tshitupa tshipi. Mu matuka a kunshikidilu muntu mukuabo neamueneke, muntu ne mutshima bu mutshima wa Palo. Tudi tubala bua bualu buende ne, “Muanjelo muitana wakapongolola lupanza luende (lua tshiji tshia Nzambi) pamutu pa nkuasa wa butumbi wa nyama wa luonji; ne bukelenge buende buakalua midima; ne bakadiangana ndimi yabo bualu bua dikenga, bakapenda Nzambi wa mu diulu bualu bua makenga aba ne bua mputa yabo; ne kabakakudimuna mitshima yabo bua bienzedi biabo” (Buak. 16:10,11). Nzambi wetu udi Nzambi wa dinanga ne wa lutulu kadi bualu bua Yeye udi Nzambi wa tshijila, budiye nabu mbua kulumbulula bubi.

 

7.9        Mulawu wa mabue a mvula — Ek. 9:22-26

Yehowa wakambila Mose ne, “Olola tshianza tshiebe mulu, bua mabue a mvula ikale mu buloba bua Ejipitu buonso, ne pa muntu ne pa nyama ne pa midioko yonso ya mu budimi, mu buloba bua Ejipitu buonso. Mabue a mvula ne miele ya mvula biakabuelakana, biakatamba bikole, kabakatangila bualu abu mu buloba bua Ejipitu katshia bualua tshisamba tshia bantu. Mabue a mvula akashipa bintu bionso bia mu buloba bua Ejipitu biakadi mu budimi, ne bantu ne nyama; mabue a mvula akashipa midioko yonso ya mu budimi ne mitshi yonso. Anu mu buloba bua Goshene muakadi Bena Isalele, mabue a mvula kakadika” (Ek. 9:22-26).

Bena Isalele bakashala talalaa mu nzubu yabo, kabayi ne ditshina dia dikenga dibi. Nzambi wakatapulula pankatshi pabo ne bantu ba Palo. Nzambi utshidi utapulula pankatshi pa bantu bende ne ba pa buloba. Paulo wakafundila Bena Tesalonike ne, “Nzambi kakatusungula bua kututekela tshiji, kadi bua tuetu kupeta lupandu bualu bua Mukelenge wetu Yesu Kilisto” (1 Tes. 5:9). Bena Tesalonike bakalekela mpingu “bua kukuatshila Nzambi wa muoyo ne wa bushuwa mudima, ne bua kuindila Muana wende alualua mu diulu … Yesu mene, udi utupandisha ku tshiji tshilualua” (1 Tes. 1:9,10).

 

7.10   Mulawu wa mikumbi — Ek. 10:3-5,15

Mose ne Alona bakaya kudi Palo, bakamuambila ne, “Yehowa, Nzambi wa Bena Ebelu, udi wamba ne, Wewe neupidie kudipuekesha ku mesu kuanyi musangu bule munyi? Ulekele bantu banyi baye kuntendelela. Biwapidia kulekela bantu banyi, makelela nentumine mikumbi mu buloba buebe: neyikale pamutu pa buloba buonso”. Mikumbi yakalua, “yakabuikila buloba buonso, too ne pakalua buloba midima, yakadia midioko yonso ya mu madimi ne mamuma onso a ku mitshi, biakashala ku mabue a mvula; nansha tshintu tshikese nansha midioko nansha mutshi biakashala mu buloba bua Ejipitu buonso” (Ek. 10:3-5,15).

 Mu Yoele 2:25, Nzambi udi ubikila mikumbi ne, “Tshisumbu tshianyi tshinene tshia bena mvita”. Patuabala bualu bua milawu mikole yakadi pambidi pa Bena Ejipitu tudi tuela meji bualu bua tshiji tshia Nzambi tshilualua pambidi pa bena bupidia mu matuku a kunshikidilu (Sef. 1:14-18. Buak. 6:15-17). Tshiji tshidiku bualu bua bupidia bua bantu. Batshidi bapidia Muana wa Nzambi, mutumibue kudiye bua kuikala Musungidi wa ba pa buloba.

 

7.11   Mulawu wa midima — Ek. 10:21-23

Yehowa  wakambila  Mose  ne,  “Olola  tshianza   tshiebe   mulu, midima ikale mu buloba bua Ejipitu, bantu babubute mu midima. Mose wakolola tshianza tshiende mulu ne midima mikole be yakadi mu buloba bua Ejipitu too matuku asatu. Kabakamanya mua kutangilangana, nansha muntu wakumuka mu muaba wende too matuku asatu; kadi munya wakadi mu nzubu ya Bena Isalele bonso” (Ek. 10:21-23).

 Dina “Palo” didi “diba” mu muaku wa Bena Ejipitu. Bena Ejipitu ba kale bakatumbisha diba, bakatumbisha Palo, bakamuidika ne, “Muana wa diba”. Kadi Yeye wakenza diba, ne udi wimanyika bintu bionso ku diyi dia bukole buende, wakadi pepi ne kuleja Palo ne Bena Ejipitu ne, Nzambi yenu idi nzambi ya tshianana. Lelu ba pa buloba batshidi mu bianza bia Satana. “Ba pa buloba bonso badi balala mu bubi” (1 Yone 5:19). Mukanda wa Nzambi udi wamba bualu bua bena Kilisto ne, “Diambedi nuakadi midima, kadi katataka nudi munya mu Mukelenge; endayi bienu bu bana ba munya” (Ef. 5:8). Munya wakadi mu nzubu ya Bena Isalele bonso. Muomumue lelu, bantu ba Nzambi badi ne munya mu meku abo.

 

7.12   Yehowa udi ulaya lufu lua banabute ba Bena Ejipitu — Ek. 11:1-8

Yehowa wakambila Mose ne, “Nentume mulawu umue mukuabo kudi Palo ne pa buloba bua Ejipitu; ne kunyima yeye neanulekele; panulekeleye, yeye neanuipate tshiendelele”. Mose wakambila Palo ne, “Yehowa udi wamba ne, Mundankulu meme nenye munkatshi mua Ejipitu; banabute bonso ba mu buloba bua Ejipitu nebafue, ku muanabute wa Palo udi ushikama pa nkuasa wende wa bukelenge too ne kudi muanabute wa mukaji udi upela mamvua ende; banabute ba bimuna bionso nebafue kabidi. Muadi mukole newikale mu buloba bua Ejipitu buonso; kakuena kuanze kuikala muadi bu ewu, ne kawena wikalaku kabidi. Kadi nansha mbua kena mua kubulukila umue wa Bena Isalele, nansha muntu nansha nyama; bua nuenu numanye ne, Yehowa udi utapulula Bena Ejipitu ne Bena Isalele. Mose wakalupuka kudi Palo ne tshiji tshikole” (Ek. 11:1-8).

Pakalua mundankulu Yehowa wakashipa banabute bonso ba mu buloba bua Ejipitu, muanabute wa Palo wakadi ushikama pa nkuasa wende wa bukelenge too ne ku muanabute wa muntu wa mu

nzubu wa lukanu. Mu mukanda wakatuminabo Bena Ebelu, mufundi udi udimuja babadi bende ne, “Nudimuke bua bumue kakulu kuikala  umue  wenu  udi  ne  mutshima  mubi  wa  bupidia  munda muende, mu dilekela diende dia Nzambi wa muoyo; kadi nukoleshangane mitshima yenu ku dituku ku dituku patshidibi bikidibua ne, Lelu, bua mukuabo wenu kakoleshibu ku kudinga kua bubi” (Eb. 3:12,13).

 

7.13   Malesona makuabo bualu bua bimanyinu bia Mose

7.13.1                     Musulu wakakudimuka mashi.

Musulu wakanunka mupuya mubi, minyinyi ya mu musulu yakafua. “Musulu udiku, ne tusulu tuawu tudi tusankisha musoko wa Nzambi. Nzambi … badi bukuta ne bintu bia manyi bikumbana bia mu nzubu muebe, wewe udi ubanuisha ku musulu wa masanka ebe. Kuudi wewe kudi mushimi wa mayi a muoyo” (Mis. 46:4. 36:7-9).

 

7.13.2                     Biula biakabanda

Biula biakabanda mu mayi bidi tshimanyinu tshia malu mabi adi alupuka mu mutshima wa muntu. Bikala muntu ujidila Kilisto mu mutshima wende bu Mukelenge mbualu bukuabo. Udi ne Nyuma Muimpe wa Nzambi munda mua mutshima wende. Udi mufukibue mupia-mupia kadi utshidi ne bualu bua kulama mutshima wende ne dilama dionso, “bualu bua munda muawu mudi mupatuka mishimi yonso ya muoyo” (Ns. 4:23).

 

7.13.3                     Nkusu.

Bena bilengulengu bakapanga bua kukudimuja dinfuenkenya bua kuikaladi nkusu. Muoyo udi ufuma kudi Nzambi utu wapa bantu bonso badi bitabuja Muanende, Mukelenge Yesu Kilisto, muoyo wa tshiendelele. “Udi witabuja Muana udi ne muoyo wa tshiendelele; kadi udi upidia Muana kena umona muoyo, tshiji tshia Nzambi tshidi tshishala nende” (Yone 3:36).

 

7.13.4                     Tuishi tua lulengu.

Tuishi tua lulengu tudi tutuambila bualu bua malu adi avuija ditapuluka pankatshi pa bantu. Njianu, bipendu ne meyi a mashimi (1 Pet. 2:1. 3:9. 1 Tim. 4:2). "Ludimi ludi tshitupa tshikese, ludi lufunafuna malu manene … ludi buloba bujima bua malu mabi munkatshi mua bitupa bietu bia mibidi” (Yak. 3:5,6).

 

7.13.5                     Mulawu udi ukuata bimuna.

Biuma bia Bena Ejipitu biakadi  mu bimuna biabo. Katuteki ditekemena dietu ku bubanji budi mua mua kujimina tshitupa tshipi; kadi tutekemene Nzambi (1 Tim. 6:17. Mat. 6:33).

 

7.13.6                   Mulawu wa mputa ya mbalanga.

Mukelenge kena usanka bua kukengesha bantu anyi bua kunyingalaja mitshima yabo. (Muadi 3.33).  Bikala  bantu  badila  kudi  Nzambi  mu  ntatu  yabo  yeye nebapandishe mu makenga abo. Mufundi wa Musambu 119 wakamba ne, “Diambedi tshiyi muanze kukengeshibua, nkadi mpambuka mu njila, kadi mpindiewu ndi ntumikila diyi diebe” (Mis. 119:67).

 

7.13.7                     Mulawu wa mabue a mvula.

Mabue a mvula kakadi mu buloba bua Goshene muakadi Bena Isalele. Mabue a mvula adi amba bualu bua kulumbulula kukole kua Nzambi kudi kufuma mu diulu pa buloba (Buak. 16:21). Diyi dia Nzambi kudi bobo badi ne bukole bukese, badi balama diyi diende ne kabena bapidia dina diende didi ne, “Nenkulame kabidi ku diba dia kuteta, diodio didi diamba kulua kudi ba pa buloba bonso, bua kuteta badi bikala pa buloba” (Buak. 3:8-11).

 

7.13.8        Mulawu wa mikumbi.

Mikumbi idi tshifuanyikiji tshia bena mvita ba Nzambi (Yoele 2:25). Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Nutuangane mishiku ne muana wende wa balume, bua yeye kikadi ne tshiji, ne bua nuenu kanujiminyi mu njila. Bualu bua tshiji tshiende tshidi tshitemeshibua lukasa. Disanka didi kudi bonso badi bamueyemena!”  (Mis. 2:12).

 

7.13.9                     Mulawu wa midima.

Munya udi wipata midima, bikala Mukelenge Yesu Mfumu mu meku a bantu bende “bamfumu ba midima ba buloba ebu” (Ef. 6:12), kabena ne bukokeshi anyi muaba nansha. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Ndi munya  wa ba  pa  buloba; wandonda  kena  wendakana mu midima, kadi neikale ne munya wa muoyo”  (Yone 8:12).

 

7.13.10               Lufu lua banabute.

Banabute ba Bena Ejiputu bakadi bukole buabo ne butumbi buabo. Diyi didi difunda ne, “Ba pa buloba bonso badi bu bisosa, ne butumbi buabo buonso budi bu tshilongo tshia bisosa” (1 Pet. 1:24). “Kakuikadi wa mu mubidi udi mua kutumba ku mesu kua Nzambi. Kadi bua bualu buende nuenu nudi mu Kilisto Yesu, wakavuijibua meji kudi Nzambi kutudi; ne buakane ne bujidibu ne bupikudibu. Bualu bua mbu muakafundabo ne, Muntu udi utumba, atumbile mu Mukelenge” (1 Kol. 1:29-31).

 

 

8        Nshapita 8 — Kupita kua Yehowa

8.1        Ek. 12:1 -13

Yehowa wakambila Mose ne Alona mu buloba bua Ejipitu ne, “Ngondo ewu neikale tshibangidilu tshia ngondo kunudi; neikale ngondo wa kumudilu kua tshidimu kunudi. Nuambile bantu bonso ba mu Isalele ne, Mu dituku dia dikumi dia ngondo ewu muntu ne muntu asungule muana wa mukoko ku nzubu ya batatu babo, muana wa mukoko ku nzubu muana wa mukoko ku nzubu. Bikala bantu ba mu nzubu banyabanya, muena nzubu neatapulule muana wa mukoko ne muena nzubu udi pepi nende ku bungi bua bantu badi mu nzubu; bobo babale bungi bua bantu badi mua kudia muana wa mukoko umue. Muana mulume wenu wa mukoko neikale muakane ne wa tshidimu tshimue: nebamuangate munkatshi mua mikoko anyi mua mbuji. Nenumulame too ne ku dituku dia dikumi ne anayi dia ngondo ewu; bantu bonso ba mu Isalele nebamushipe dilolo. Bobo nebangate mashi, nebaamiamine ku mutshi wa pa mutu pa mushiku wa mbelu ne ku biluwa bibidi bia mushiku wa mbelu wa nzubu mudibo bamudila … bualu bua meme nempite buloba bua Ejipitu butuku abu, nenshipe banabute bonso ba mu buloba bua Ejipitu ne ba bantu ne ba nyama; nendumbuluishe nzambi yonso ya Ejipitu; meme ndi Yehowa. Mashi neikale bu tshimanyinu tshia mu nzubu munudi; ne panamona mashi, nempite pamutu penu, ne mulawu kawena unukuata panashipa bantu ba mu buloba bua Ejipitu” (Ek. 12:1 -13).

 

8.2        Tshibangidilu tshipia-tshipia

 Nzambi wakambila Mose ne, “Ngondo ewu neikale tshibangidilu tshia ngondo kunudi, neikale ngondo wa kumudilu kua tshidimu kunudi”. Bena Isalele bakadi pepi ne kushiya Ejipitu ne nkanu ya Palo kashidi, bantu badishikamine mene. Pitabuja muntu Kilisto, Satana kena ne bukokeshi pamutu pende kabidi bualu bua udi ne Mfumu mupia-mupia. Udi citoyen wa buloba bupia-bupia. “Bikala muntu mu Kilisto, yeye udi mufukibue mupia-mupia; malu makulukulu akaya, monayi, akalua mapia-mapia” (2 Kol. 5:17). Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bianupa Muana budishikaminyi, nenuikale badishikamine bulelela” (Yone 8:36).

 

8.3        Muntu ne muntu wakasungula muana wa mukoko

 Muntu  ne  muntu  udi  ne  bujitu  pambidi  pende  bua  kuitabuja Kilisto, yeye nkayende. Kakuena njila mukuabo wa lupandu. “Mu munga muntu yonso kamuena lupandu, bualu bua kakuena dinga dina muinshi mua diulu, dipa bantu, didi dimanye mua kutusungila” (Bien. 4:12). Muena Isalele buakadiye nabu mbua kuenza anu bualu bumue bua kupandisha muoyo wende: anu kutumikila diyi dia Nzambi.

 

8.4        Muana wa mukoko buakadiye nabu mbua kuikala muakane

 Muana wa mukoko wa Kupita kua Yehowa buakadiye nabu mbua kuikala muakane, bualu bua wakadi tshimanyinu tshia Kilisto, Yeye wakadi kayi ne bubi. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Yeye kakenza bualu bubi” (1 Pet. 2:22). “Kamuena bubi munda muende” (1 Yone 3:5). “Yeye nguakadi kayi mumanye bubi, Nzambi wakamuvuija bubi bua bualu buetu; bua tuetu tuikale buakane bua Nzambi munda muende” (2 Kol. 5:21).

 Mukelenge Yesu wakadi mumushibue pankatshi pa matuku ende pakadiye bu bidimu makumi asatu ne bisatu. Muprofete Yeshaya wakafunda bua bualu buende ne, “Nganyi wa munkatshi mua bena mulongo bende wakelangana meji bua badi ne muoyo, ne bua matomboka a bantu banyi wakashipibua?” (Yesh. 53:8).

 

8.5        Bakalama muana wa mukoko matuka anayi

 Mu dituku dia dikumi dia ngondo wa Abiba Bena Isalele bakasungula muana wa mukoko wabo. Bakamulama matuku anayi. Matuku aa akadi matuku a kuteta. Adi atuvuluija bua bumanyishi bua bafundi banayi, Matayo, Mako, Luka ne Yone, bakafunda bu bamanyi ba malu onso akamba Mukelenge Yesu ne akenzeye pakadiye munkatshi mua bantu. Meyi onso a Mukelenge Yesu akadi anu meyi mimpe, bienzedi biende biakadi anu biakane. Ku tshibangidilu tshia muoyo wende, Luka wakafunda ne, “Yesu wakadiunda mu lungenyi ne mu kulepa ne mu diakalengele kudi Nzambi ne kudi bantu” (Lk. 2:52). Kunshikidilu, Pilato wakambila Bena Yuda ne, “Tshiena mumusangane ne bualu” (Yone 18:38). Mukelenge wetu wakadifila bua bualu buetu, bu mulambu bua bubi buetu, kayi ne tshilema ne kayi ne ditoba.

 

8.6        Muana wa mukoko buakadiye nabu mbua kufua

Kunyima kua matuku anayi bakashipa muana wa mukoko dilolo, bakamiamina mashi ende ku mutshi wa pamutu pa mushiku wa mbelu ne ku biluwa bibidi bia mushiku wa mbelu; Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bikalaku kakuyi kumatshisha kua mashi panshi, kakuena kubuikidila kua mibi nansha” (Eb. 9:22). Bena Isalele buakadibo nabu mbua kumiamina mashi ku tshibuelu tshia nzubu. Mashi akadi bua mesu a Nzambi, kakadi bua mesu a Bena Isalele. Nzambi wakamba ne, “Panamona mashi nempite pamutu penu, ne mulawu kawena unukuata panashipa bantu ba mu buloba bua Ejipitu”. Mukelenge Yesu Kilisto kabidi buakadiye nabu mbua kufua bua kutusungila, buakadibo nabu mbua kumutua difuma mu lubadi, mashi ende buakadiwu nabu mbua kumata panshi. Dinanga dia Mukelenge Yesu kutudi didi dinene be. “Muana wa Nzambi wakannanga, wakadifila bua bualu buanyi” (Gal. 2:20).

 

8.7        Bena Isalele buakadibo nabu mbua kuosha munyinyi mu kapia

Munyinyi wa muana wa mukoko muoshibue mu kapia udi utuambila bualu bua makenga a Kilisto. Mukelenge Yesu Kilisto wakakenga muinshi mua tshiji  tshikole tshia Nzambi pakakengeye ku mutshi mutshiamakane. Muprofete Yelemiya wakafunda bua makenga ende mu Muadi 1:12 ne, “Monayi, nuenu bonso badi bapita mu njila, nutangile buonso buenu ne dikenga dikuabo didiku didi bu dikenga diakunkengeshabo nadi, didi Yehowa unkengesha nadi mu dituku dia tshiji tshiende tshikole, anyi?” Tshiji tshiakadiku bualu bua bubi, kembualu bua Kilisto, nansha kakese, kadi Yeye biende wakatuala bujitu bua malu mabi etu. “Yehowa wakuteka dipila dia bubi bua buonso buetu pambidi pende” (Yesh. 53:6). “Kilisto wakakenga musangu umue bua malu mabi, muntu muakane wakafuila bantu babi, bua kulua netu kudi Nzambi” (1 Pet. 3:18).

 Bakadia mampa akadi kaayi ne luevene ne munyinyi wa muana wa mukoko. Mu Mukanda wa Nzambi luevene ludi tshilejilu tshia bubi (1 Kol. 5:6-8). Bakadia matamba a bululu ne munyinyi popamue. Patuadisangisha bua kuvuluka lufu lua Mukelenge ne bua kuangata bimanyinu bia lufu luende, disanka dietu didi disambakaja ne kanyinganyinga. Tudi tuvuluka ne, Makenga onso a Mukelenge Yesu akadi bua bualu buetu.

Bena Isalele bakadia munyinyi wa muana wa mukoko ne bilulu biabo biela mikaya. Bilulu biela mikaya bidi bituambila ne, Bena Isalele bakadi batapuluke ku malu a mu  Ejipitu.  Bidi  bimpe  bikala bena Kilisto batapuluke ku malu a ba pa buloba. Bilulu biela mikaya bidi bituambila kabidi bualu bua kudilongolola bua kuenzela Nzambi mudimu.

 Bakadi ne bisabata ku makasa. Bena Isalele bakadi badilongolola bua kushiya buloba bua bupika buabo, buloba bua midima ne lufu, bua kuya ku buloba bupia-bupia. Mose wakabambila ne, “Yehowa, Nzambi wenu, udi ulua nenu mu buloba buimpe, buloba budi buule tente ne tusulu tua mayi, ne mishimi ya mayi idi ipatuka mu mikuna ne mu bibanda … buloba bunudi mua kudia bidia bia bungi, kanuena nukengela tshintu (Dut. 8:7-9). Nzambi, Tatu wa bena kuitabuja, udi ulua ne bantu ba Mukelenge Yesu mu “muaba mutambe buimpe” (Eb. 11:16). Bakadi ne mulangala ku bianza - bakadi bena luendu! Bu bena kuitabuja ba kale bena Kilisto badi “benyi ne bena luendu pa buloba ebu” (Eb. 11:13).

 

8.8        Nzambi wakalumbuluisha Bena Ejipitu

 Pakalua mundankulu Yehowa wakashipa banabute ba Bena Ejipitu, kadi Bena Isalele bonso bakadi ne mashi mamiamine ku tshibuelu tshia nzubu yabo bakadi mua kushikama talalaa, kabayi ne ditshina dia dikenga dibi, bualu bua bakenza bu muakabambila Yehowa. Yehowa buakadiye nabu mbua kulumbuluisha Palo ne Bena Ejipitu bua bupidia buabo. Nzambi budiye nabu mbua kulumbuluisha bupidia bua bantu. Kadi, bu Yeye muikale mua kupita pamutu pa nzubu ya Bena Isalele mu buakane bualu bua mashi a muana wa mukoko, udi mumanye mua kutubuikidila mibi yetu yonso bualu bua mashi a Yesu. Mukelenge Yesu wakavuija “ditalala ku mashi a ku mutshi wende mutshiamakane (Kolos. 1:20). Nunku Paulo wakadi mumanye mua kufundila bena kuitabuja ba mu Efeso ne, “Katataka mu Kilisto Yesu nuenu bakadi kule diambedi nuakavuijibua pabuipi mu mashi a Kilisto” (Ef 2:13).

 

8.9        Malesona makuabo

1) Yesu udi Muana wa mukoko bua bualu bua Nzambi. Bu muakad Abalahama ne Isaac mu njila ku mukuna mu buloba bua Moliya Isaka wakambila tatu wende ne, “Tatu wanyi … tangila kapia ne nkunyi bidiku, kadi muana wa mukoko wa kuosha pa kapia wepi? Abalahama wakamba ne, Muananyi, Nzambi nkayende neatupe muana wa mukoko wa kuosha pa kapia; nunku bubidi buabo bakaya popamue” (Gen. 22:7,8).

 Mulambu wa kuosha pa kapia wakadi bua bualu bua Nzambi. Mulambu ewu wonso wakadi muoshibue pa bioshelu bia Bena Yuda ba kale. Udi wamba bualu bua Mukelenge Yesu Kilisto wakatumbisha Nzambi mu muoyo wende ne mu lufu luende (Mat. 17:5. Yone 17:4. Ef 5:2).

2) Yesu udi Muana wa mukoko bua buala buetu. Yone wakamona Yesu ulua kudiye, wakamba ne, “Tangilayi, Muana wa mukoko wa Nzambi, udi umusha bubi bua ba pa buloba!” (Yone 1:29). “Mulambu wetu wa Kupita kua Yehowa wakashipibua, Kilisto mene” (1 Kol. 5:7). “Tuakapikudibua … ku mashi a mushinga mukole, bu a muana wa mukoko kayi ne tshilema ne kayi ne ditoba, ku mashi a Kilisto mene” (1 Pet. 1:18-20).

 

 

9        Nshapita 9 — Nzambi udi umanyisha Bena Isalele malu mapia-mapia

9.1        Ek. 13:1-6

Yehowa wakambila Mose ne, “Unjidile banabute bonso ba Bena Isalele, bonso badianjile kuledibua, ne ba bantu ne ba nyama; bobo mbanyi. Mose wakambila bantu ne, Vulukayi dituku edi dinuakupatuka mu Ejipitu, mu nzubu wa lukanu; bualu bua Yehowa wakanupatula mu muaba ewu ne bukole bua tshianza tshiende … nudie mampa adi kaayi ne luevene too matuku muanda mutekete, ne dituku dia muanda mutekete nudie bidia ku mesu kua Yehowa” (Ek. 13:1-6).

 Banabute ba Bena Isalele bonso bakadi bapikudibua ku mashi a muana wa mukoko pakapita Yehowa pamutu pa nzubu yabo. Bena Kilisto badi bapikudibua ku mashi a Kilisto (1 Pet. 1:19). Paulo wakambila bena Kilisto ba mu Kolinto ne, “Kanuena bena mioyo yenu. Bualu bua nuakasumbibua ku mushinga mukole; nunku nutumbishe Nzambi mu mubidi wenu” (1 Kol. 6:20). Lelu, Nzambi utshidi wamba bualu bua bena kuitabuja ne, “Bobo banyi”. Yeye “wakudijidila muntu muakane bua bualu buende” (Mis. 4:3).

 Mu Ek. 13:13 Mose wakambila Bena Isalele ne, “Nuenu nenupikule muanabute wa nyama wa mpunda ku muana wa mukoko, ne binuapanga kumupikula, nenutshibule nshingu wende; nenupikule banabute bonso ba bantu kabidi”. Bualu ebu budi butuyisha tshinyi? Mu Dipungila Dikulukulu nyama yakadi mitapuluke mu mishindu ibidi: Mimpe, anyi kayiyi ya bukoya. Kayiyi mimpe, anyi ya bukoya. Nyama  ya  mpunda  yakadi  nyama ya bukoya! Bena Isalele buakadibo nabu mbua kupikula banabute babo ne banabute ba nyama ya mpunda  yabo  mushindu  umue.  Nansha  muena  Isalele umue wakadi mua kuditumbisha. Bonso buabo bakadi ba mushindu umue, banabute ba Bena Isalele ne banabute ba nyama ya mpunda, ba bukoya ku mesu a Nzambi. Yeshaya wakamba ne, “Buonso buetu tuakulua bu muntu mubipa, ne bienzedi bietu biakane bionso biakulua bu tshivualu tshidi tshinyanguke” (Yesh. 64:6). Kadi udi mumanye kabidi ne, Muntu mupikudibua udi muntu mulengeshibua. Wakamba ne, “Nentambe kusanka mu Yehowa, mutshima wanyi neutambe kusanka mu Nzambi wanyi; bualu bua yeye wakunduatshisha bivualu bia lupandu, wakumbuikila ne tshikowelu tshia buakane” (Yesh. 61:10).

 

9.2        Vulukayi dituku edi

 Nzambi, pakamanyisheye Mose malu onso bualu bua Kupita kua Yehowa, wakamuambila ne, “Dituku edi nedikale kunudi bu tshivulukidi, nenudilame bu disanka dia Yehowa; nuenu nenuvuluke dituku edi ne tshivulukidi etshi tshiendelele” (Ek. 12:14). Tudi mua kupua muoyo lukasa malu onso akenza Nzambi bua bualu buetu! Yehowa wakapatula Bena Isalele mu buloba bua Ejipitu, ne mu nzubu wa lukanu, ne bukole bua tshianza tshiende pakadibo kabayi ne ditekemena nansha. Muabo wabo wakadi muaba wetu, bualu bua tuetu bietu tuakadi basuikibue kudi Satana, bapike bende, katuyi ne Kilisto, katuyi ne ditekemena, katuyi ne Nzambi mu buloba ebu - bantu bajimine mene. Bukole bua Nzambi budi bupite bunene kutudi tuetu badi bamuitabuja, budi bukumbane bua kutulama matuku onso a luendu luetu lua muoyo (Ef. 1:19. 1 Pet. 1:5).

Mose wakamanyisha Bena Isalele bualu bua tshivulukidi tshia Kupita kua Yehowa pakafikabo mu buloba bua mulayi ne, “Nudie anu mampa adi kaayi ne luevene too matuku muanda mutekete, kanuikadi ne mampa a luevene, kabatangidi luevene mu nseke yenu yonso” (Ek. 13:7). Mu Mukanda wa Nzambi luevene ludi tshimanyishilu tshia malu mabi. Bu mudi luevene ludi lutangalaja lukasa mu mutanda wa bidia mujima, Mukanda wa Nzambi udi utuleja ne, Bikala bena ekeleziya bitaba malu mabi munkatshi muabo bidi anu muomumue.

 Matuku muanda  mutekete adi lumingu lujima, kaena atuambila  ne  butudi  nabu  mbua k uumusha  malu  mabi  munda  mua mitshima yetu matuku onso a mioyo yetu, anyi? Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bu mudi yeye wakanubikila udi wa tshijila, nunku nuenu kabidi nulue ba tshijila mu malu onso a muoyo wenu” (1 Pet. 1:15,16).

 

9.3        Luevene lua diyisha dibi

 Luevene lua diyisha dibi diakabuela munkatshi mua bena ekeleziya ba mu Galatia. Bakitabuja “lumu lukuabo ludi kaluyi Lumu Luimpe” (Gal. 1:6,7). Paulo wakabebeja ne, “Nuakadi nuenda bimpe; wakanupumbisha nganyi bua nuenu kanutumikidi bualu bulelela? Meji aa kakafuma kudi Nzambi wakanubikila. Luevene lukese ludi lutuntumusha mutanda mujima” (Gal. 5:7-9).

 Mayisha mabi adi asesuisha bantu ba bungi mu njila muimpe wa Nzambi. Bua bualu ebu bena kuitabuja bakuabo badi batekete. Bena Kilisto ba mu matuku a kumpala a Ekeleziya bakadi bantu bakole mu malu a Nzambi bualu bua “bobo bakananukila kuikala mu dilongesha dia bapostolo (mu diyisha dia mu Mukanda wa Nzambi), ne mu buobumue, ne mu kutshibula kua bidia, ne mu kutendelela kua Nzambi” (Bien. 2:42). Paulo wakasengelela Timote ne, “Ulamate ku dibala dia mu Mukanda wa Nzambi … ne ku diyisha … wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe”. (1 Tim. 4:13,16). Tuikale badimuke!

 

9.4        Luevene lua malu a mubidi

 Luevene lua mushindu ewu luakabuela munkatshi mua Bena Kolinto. Paulo wakabambila ne, “Umushayi luevene lukulukulu bua nuenu nuikale bu mutanda mupia-mupia, bu munudi kanuyi ne luevene. Bualu bua mulambu wetu wa Kupita kua Yehowa wakashipibua, Kilisto mene. Nunku tuikale tudie bidia bia disanka edi; katubidiyi ne luevene lukulukulu, anyi luevene lua meji mabi ne lua malu mabi, kadi tudie disanka ne bidia bidi kabiyi ne luevene, bia malu a patoke ne a bushuwa” (1 Kol. 5:7,8). Nzambi udi musue malu a patoke ne a bushuwa munkatshi mua bantu bende. Bikala bualu budi nunku Yeye biende udi mutumbishibue, ne udi mua kubasankisha mu ekeleziya ne mu meku abo.

 

9.5        Malesona makuabo

9.5.1   Tshivulukidi tshia lufu lua Mukelenge.

Mukelenge Yesu udi musue bantu bende kumuvuluka mu mushindu yeye muine wakabaleja mu Luka 22:19,20. Tshivulukidi  etshi  tshidi  tshivulukidi  tshia dinanga. Pa mutshi mutshiamakane Mukelenge Yesu wakakenga bikole be bua bualu buetu. Yeye wakanua lupanza lua tshiji ne kulumbulula bia Nzambi pakakengeye bua malu mabi etu, nansha dimata dimue diakashala bua bualu buetu: anu dinanga! Nunku, dilomba diende dia kunshikidilu kutudi, “Enzayi nunku bua kumvuluka”, kadiena dienzeja diandamuna mu mitshima yetu, anyi? Tuetu, bantu bende, tuenze nunku, “too ne palueye” (1 Kol. 11:23-26).

 

9.5.2   Mukanda wa tshivulukidi.

“Bakadi banemeka Yehowa bakasombeshangana, ne Yehowa wakabateleja matshu, wakabumvuila, ne mukanda wa tshivulukidi wakafundibua kumpala kuende bua kuanyisha bantu aba bakadi batshina Nzambi ne bakadi banemeka dina diende. Yehowa wa misumba udi wamba ne, Bobo nebikale banyi, mu dituku dindi ngenza malu aa, nebikale bantu banyi nkayanyi mene” (Mal. 3:16,17). “Katuyi tulekela bietu disangisha dietu pamue, bu mudi tshilele tshia bakuabo, kadi tukoleshangana mitshima, tutamba kuenza nunku bualu bua nudi numona dituku dia Mukelenge disemena pabuipi” (Eb. 10:25).

 

 

10  Nshapita 10 —  Kubanga kua Luendu lua ku Budishikaminyi

10.1   Ek. 14:5-9

“Lumu luakafika kudi mukelenge wa Ejipitu ne, Bantu bakunyema. Palo ne bantu bende bakakudimuna mitshima yabo, bakamba ne, Tuakenza tshinyi patuakalekela Bena Isalele ku mudimu wetu? Yeye wakalongolola dikalu diende, wakaya ne bantu bende. Wakangata makalu nkama isambombo masungula, ne makalu onso makuabo a mu Ejipitu ne tupita tua makalu onso. Yehowa wakakolesha mutshima wa Palo, mukelenge wa Ejipitu, yeye wakalonda Bena Isalele; bualu bua Bena Isalele bakapatuka ne tshianza tshikole. Bena Ejipitu bakabalonda ne tubalu tuonso ne makalu onso bia Palo. Masalayi ende ne bantu ba pa nyima pa tubalu bakabapeta pakadibo bashikama pepi ne mayi manene, pepi ne Pi-hahilota kumpala kua Baala-sefona” (Ek. 14:5-9).

 

10.2   Palo kena musue kulekela Bena Isalele nansha

 Bena Isalele bakabanga luendu luabo ku budishikaminyi bimpe. Bakumuka mu Ejipitu ne dikima, balongolola bimpe bu masalayi (Ek. 13:18). Bakumuka ne ditekemena. Bakaya ne mifuba ya Yosefe, bakavuluka diyi diende ne, “Nfuafua, kadi Nzambi neikale nenu, neanuumushe mu buloba ebu, neanupingaje ku buloba buakalayeye Abalahama ne Isaka ne Yakoba … Nzambi neikale nenu, ne nuenu nenuye ne mifuba yanyi” (Gen. 50:24,25). Bakumuka mu Ejipitu bua ditabuja. Bakalonda Yehowa, “wakaya kumpala kuabo mu ditutu, kubaleja njila, ne butuku mu ditutu diakadi ne dinkenke bua kubatemena mu njila; bua bobo bamanye mua kuya ne munya ne butuku” (Ek. 13:21). Bakenda bimpe. bakadi batangila mulu! Pakatekabo mesu kunyima bakatangila masalayi a Palo, bakatamba kutshina. Bakajiana Mose, bakamuambila ne, “Bua kukuatshila Bena Ejipitu mudimu budi butamba bua kufua mu tshipela buimpe”. Mose, wakadi utangila mulu, wakabandamuna ne, “Kanutshinyi, imanayi, numone lupandu lua Yehowa lualueye kunupa lelu; bua Bena Ejipitu banuakumona lelu kanuena nubamona kabidi tshiendelele. Yehowa neanuluile mvita yenu, nenuikale polaa” (Ek. 14:13,14).

 Bena Ejipitu badi tshifuanyikiji tshia malu a ba pa buloba adi akeba kutupingaja mu bupika bua malu mabi. Satana, “Mukokeshi wa buloba” (Yone 14:30), kena usanka bikala bantu muinshi mua bukokeshi buende bamushiya bua kulonda Mfumu mupia-mupia. Udi uteta kubapingaja muinshi mua bukokeshi buende. Bualu bua Bena Isalele kabakateka mesu abo kudi Yehowa, bakadi pepi ne kupingana mu bupika butamba bupika buabo bua kumpala bukole. Bakapua muoyo ne, Yehowa wakabalombola too ne muaba awu.  Kadi Mose wakamanya  ne, Yehowa neajikije milayi yende yonso kutudi, wakakolesha mitshima ya bantu.

 

10.3   Bena Isalele badi basabuka Mayi Manene Makunze

 Pakafika Bena Isalele ku mayi manene bakadi bu bantu mu buteyi. Kumpala kuabo kuakadi Mayi Manene Makunze, kunyima kuabo kuakadi masalayi a Palo. Nzambi wakadi pepi ne kupandisha bantu bende ne lupandu lunene ne kubayisha dilesona dinene ne, Kanuena bamanye mua kuenza tshintu tshimue bua kudisungila! Nansha muntu umue udi mumanye mua kuenza tshintu tshimue bua kupeta lupandu. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Bualu bua nudi basungidibue ku ngasa bua ditabuja; ne diodi kadiena difuma kunudi, ndipa dia Nzambi; kadiena difuma ku midimu, bua muntu kaditumbishi” (Ef. 2:8).

Yehowa wakambila Mose ne, “Ambila Bena Isalele ne, Baye kumpala” (Gen. 14:15). Mose biende wakenza malu onso akamuambila Yehowa, “wakolola tshianza tshiende pa mayi, ne Yehowa wakatuma lupepele lukole lua ku esete, wakapingaja mayi butuku abu buonso, buloba buume buakamueneka kuakadi mayi, mayi akapanduluka. Bena Isalele bakaya mu bunene bua mayi pa buloba buume; mayi akadi bu tshimanu kudibo ku tshianza tshia balume ne ku tshianza tshia bakaji” (Ek.14:21,22). Bena Isalele bonso bakapanduka, nansha umue wabo wakadi mujimine.

 

10.4   Muanjelo wa Nzambi udi ubalama

Muanjelo wa Nzambi, wakadi wenda kumpala kua Bena Isalele, wakumukaku, wakaya kunyima kuabo; ne ditutu diakumuka kumpala kuabo kabidi, diakimana kunyima kuabo. Ditutu diakadi pankatshi pa Bena Ejipitu ne Bena Isalele. Basalayi kabakadi mua kusemena pabuipi ne Bena Isalele butuku bujima.

 Nunku Nzambi wakalama bantu bende. Paulo wakafundila Bena Lomo ne, “Bikala Nzambi netu, nganyi udi mumanye mua kutupumbisha?” (Lomo 8:31). Pakasabuka Bena Isalele bonso, pakatshia butuku, mayi akapingana kabidi ne bukole buawu. Nansha muena Ejipitu umue wakapanduka. Muntu udi mumanye mua kuluangana ne Nzambi, nganyi?

 

10.5   Malesona makuabo

1) Mayi a Mayi Manene Makunze adi atuambila bualu bua kulumbulula kua Nzambi pamutu pa bena bupidia. Mayi a Mayi Manene Makunze akadi lufu kudi Palo ne kudi bantu bende, nansha muntu umue wakapanduka. Anu bobo bakadi muinshi mua kulama kua mashi a muana wa mukoko wa Kupita kua Yehowa.

2)   Kusabuka  kua  Mayi  Manene  Makunze,  kudi  kutuambila  bua

     lufu ne kubika ku lufu bia Mukelenge Yesu bua bualu buetu. Tshiji tshia Nzambi tshiakapona pamutu pa Mukelenge Yesu Kilisto pakakengeye ku mutshi mutshia-makane bua malu mabi etu. Mavualu a Nzambi ne mambuanka onso a Nzambi akapita pamutu pende (Mis. 42:7). Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Misulu ya mayi ya bungi kayena mimanye mua kujima dinanga” (Musambu wa Solomo 8:7). Nunku Mukelenge wetu, “muntu muakane, wakafuila bantu babi, bua kulua netu kudi Nzambi” (1 Pet 3:18).

3) Bena Isalele “bua ditabuja bakapita mu Mayi Manene Makunze bu mudi pa buloba buume; pakateta Bena Ejipitu kuenza nunku, bakaminyibua mu mayi” (Eb. 11:29). Muena Kilisto “udi ne muoyo wa tshiendelele; kena ulua mu tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo” bualu bua ditabuja! (Yone 5:24),

4) Nzambi wakasungila Bena Isalele mu bianza bia Palo kashidi. Nzambi wakatuma Muanende munanga bua kutupandisha mu tshianza tshia Satana. Bua ku lufu luende “yeye amuvuije tshianana udi ne bukole bua lufu, ndiabolo mene; ne bua yeye apikule bonso aba bakadi bakuatshibue mu bupika matuku onso a muoyo wabo  bua ditshina diabo dia lufu” (Eb. 2:14). Nzambi “wakatupandisha ku bukokeshi bua midima, wakatubueja mu bukelenge bua Muana wa dinanga diende, utudi ne kupikudibua kuetu munda muende, nkujimija kua mibi yetu” (Kolos. 1 :13,14).

 

11  Nshapita 11 — Musambu wa Bupikudi

11.1   Ek. 15:1,2

“Mose ne Bena Isalele bakimbila Yehowa musambu ewu, bakamba ne, Nengimbile Yehowa musambu, bualu bua yeye wakatamba bukole ne butumbi buende. Yeye wakela kabalu ne muntu wakadi wenda panyima paku mu bunene bua mayi manene. Yehowa udi bukole buanyi ne musambu wanyi; yeye wakulua lupandu luanyi; Yeye udi Nzambi wanyi, nemmutumbishe; udi Nzambi wa tatu wanyi, nemmunemeke” (Ek. 15:1,2).

 

11.2   Musambu wa bupikudi

 Musambu wa Mose udi musambu wa kumpala mutedibue mu Mukanda wa Nzambi. Udi musambu wa bupikudi. Udi wamba bualu bua bunene ne bukole ne butumbi bia Yehowa. Mu Ejipitu Bena Isalele kabakamanya mua kuimba musambu: bakadi bapika! Mu tshikondo tshikuabo bena lukuna nabo bakabambila ne, “Nutuimbile musambu wa mu misambu ya mu Siona”. Bobo bakamba ne, “Netumanye mua kuimba musambu wa Yehowa mu buloba bua bende munyi?” (Mis. 137:3,4). Bakamanya anu dikenga, miadi, ne mikemu. Katataka badi bamanye mua kuimbila Yehowa musambu wa bupikudi bualu bua mashi a muana wa mukoko. Tuakamana kumona ne, Pakalumbuluisha Nzambi Bena Ejipitu bua bupidia buabo, Yeye wakadi mua kupandisha Bena Isalele  bonso    bakadi    ne    mashi    a    muana    wa    mukoko  pamutu  pa mushiku wa mbelu ne ku biluwa bibidi bia mushiku wa mbelu. Muomumue bena kuitabuja ba lelu badi bimbila Mukelenge Yesu musambu mupia-mupia, udi kabidi musambu wa bupikudi. Banjelo kabena bamanye mua kuimbila musambu ewu - anu bobo badi bapikudibua “ku mashi a mushinga mukole … ku mashi a Kilisto mene” (1 Pet. 1:19).

 

11.3   Musambu wa lupandu — Ek 15:3-11

“Yehowa udi muena mvita; Yehowa ndina diende. Wakela makalu a Palo ne bisumbu biende bionso mu mayi manene,  wakashipa tupita tuakasunguleye mu Dishiba Dikunze … muena lukuna wakamba ne, Nembalonde, nembapete; nentapulule bintu bionso bidi bishala; mutshima wanyi neusanke bualu  buabo; nempatule muele wanyi wa mvita, nembashipe ne tshianza tshianyi. Wewe wakatuma lupepele webe, ne mayi manene akababuikila, bakadina bu mabue mu mayi manene. Nganyi udi bu wewe Yehowa, munkatshi mua nzambi mikuabo? Nganyi udi bu wewe, udi ne butumbi bua tshijila, udi utshinyisha bantu ne bienzedi bia butumbi, udi wenza malu a kukema?” (Ek 15:3-11).

 

 Pambelo pa Ejipitu, Bena Isalele badi bamanye budishikaminyi mene. Buonso buabo badi bimba; balume ne bakaji. Kabena bimba musambu bualu bua bukole buabo anyi bua bunene buabo, badi bimbila Yehowa musambu bualu bua bukole buende ne bua bunene buende. Muena lukuna wakamba ne, “Nembalonde, nembapete”. Kadi Yehowa wakamba ne, Kuena mumanye mua kupita kumpala. Satana kena ne bukokeshi pamutu pa muena kuitabuja udi ulonda Mukelenge Yesu. Nzambi udi mumanye mua kumuambila ne, Neumanye mua kufika aku, kadi kupitshi nansha. Kadi bantu ba Nzambi budibo nabu mbua kuikala badimuke, kabapinganyi mu bilele bia ba pa buloba badi muinshi mua Satana.

 

11.4   Musambu wa disanka — Ek.15:13,17,18

 “Mu luse luebe wewe wakalombola bantu bawakupikula; wewe wakabenzeja mu bukole buebe too ne ku muaba webe wa tshijila … wewe neulue nabo, neubateke mu mukuna wa bupianyi buebe, muaba uwakusungula, Yehowa, ne, Nenshikamemu, muaba wa tshijila, uwakajadika ne bianza biebe. Yehowa neakokeshe bantu tshiendelele” (Ek.15:13,17,18).

  Mukelenge, mu dinanga diende ne mu luse luende, nealombole bantu bende too ne padibo mu nzubu wa Tatu wende. Paulo wakafundila Bena Filipoi ne, “Ndi mumanye bualu ebu mene ne, Yeye nguakabanga mudimu muimpe munda muenu neaujikije too ne palua dituku dia Yesu Kilisto” (Fil. 1:6). Too ne tshiendelele bena kuitabuja nebimbile Nzambi Tatu musambu wa kumutumbisha nawu ne disanka bualu bua yeye “wakavuija ndondo wa mu mayi manene njila bua bapikudibue upitshilamu” (Yesh. 51:10). “Nentumbishe dina dia Nzambi ne musambu, nemmunemeke ne kusakidila kuanyi” (Mis. 69:30).

 

11.5   Kuimba kua misambu mu ekeleziya

“Nusombeshangane ne misambu ya bena kuitabuja ba kale ne ya bena Kilisto ne ya Nyuma; nuimbile Mukelenge misambu, numutumbishe ne biombelu bia mitshima yenu”. Nunku tshinyi? Nentendelele ne nyuma, nentendelele ne meji kabidi; nengimbe ne nyuma, nengimbe ne meji kabidi” (Ef 5:19. 1 Kol. 14:15).

 Pakadisangisha bena ekeleziya ba kumpala, mu masangisha abo makuabo muanabo kampanda wakadi mua kutela musambu bua buonso buabo kuimba popamue, pamue mukuabo wakabala tshitupa tshia mu Mukanda wa Nzambi anyi wakalombola bena ekeleziya ne mulombu bua kutumbisha nawu Nzambi Tatu ne Mukelenge Yesu, bu muakabalombodibua kudi Nyuma Muimpe. (Bu mudi bena kuitabuja bakuabo batshidi benza lelu). Pakabuela malu a mubidi munkatshi mua Bena Kolinto, Paulo wakabafundila bua kubabela ne kubamanyisha bu muakadibo ne bua kuenza mu masangisha abo. Wakabafundila ne, “Malu onso enjibue bua kunudiundisha … Nzambi kena Nzambi wa malu mabuelakane, kadi udi Nzambi wa ditalala … malu onso enjibue bilengele, ne alondangane biakane” (1 Kol. 14:26,33,40). Nunku Paulo udi wamba ne, “Nengimbe ne nyuma, nengimbe ne meji kabidi”.

 

11.6   Bikala muena Kilisto muena majia

 Bena kuitabuja bakuabo kabena bamanye budishikaminyi mene mene. Badi bamanya ne, Tuakupikudibua kudi Kilisto, kadi kabena bamanye disanka dia lupandu too. Badi bu muntu wa mu Lomo 7:24 udi wamba ne, “Ka meme muena majia! Wansulula ku mubidi wa lufu elu, nganyi?” Bua tshinyi? Bualu bua badi batangilatangila munda muabo. Badi bateta kuenda mu bukole buabo, kabayi bajingulula muaba wabo bu bana ba Nzambi bimpe. Kabena bamanye  ne,  Bubi  kabuena  bukokesha  muntu  udi  uya  kumpala mu njila wa ditabuja utangila kudi Yesu (Lomo 6:11-14).

Muena majia wa mu Lomo chap 7 wakajingulula  mu  Lomo 8:1  ne,  Mukelenge Yesu udi utupikula ku bubi. Wakamba ne, Nunku kakuena dipila mpindiewu kudi badi mu Kilisto Yesu. Muena majia wakalua muena disanka. Nzambi udi umona muena kuitabuja “mu Kilisto” ne, “bikala muntu mu Kilisto, yeye udi mufukibue mupia-mupia; malu makulukulu akaya, monayi, akalua mapia-mapia” (2 Kol. 5:17). Mukelenge Yesu udi mumanye mua  kupa muntu bukole bua kuenda mu muoyo mupia-mupia.

 

11.7   Bena kuitabuja nebimbe musambu wa bupikudi mu diulu

 Pakadi Yone mu tshisanga tshidibo babikila ne Patemo, Nzambi wakaleja muena mudimu wende malu adi ne bua kulua. Yone wakatangila ne, mona, tshibi tshiakadi tshiunzuluke mu diulu (Buak. 4:1). Wakamona bakulu makumi abidi ne banayi (badi tshifuanyikiji tshia bena kuitabuja bonso) “bakapona kumpala kua Muana wa Mukoko, muntu ne muntu muikale ne lunkombe, ne mpanza ya ngolo miule tente ne mananashi a kuosha adi mitendelelu ya basanto. Badi bimba musambu mupia-mupia, bamba ne, Wewe udi ne buakane bua kuangata mukanda ne bua kulamuna bimanyishilu biawu. Bualu bua wewe wakashipibua ne wakasumbila Nzambi ba mu tshisamba tshionso, ne ba mu muaku wonso, ne ba munkatshi mua bantu bonso, ne ba munkatshi mua ditunga dionso, ku mashi ebe” (Buak. 5:8,9).

 

11.8   Bena Kilisto badi bimba musambu wa mu diulu katataka

Muana wa Mukoko wakashipibua!

Muakane bua kuangata butumbi;

Ne bubanji, buneme, bukelenge,

Ne kanemu, disanka kashidi.

Tuimbe bikole pa kusakidila;

Wewe, mMutu wa bipangu bionso;

Mutu kabidi wa ekeleziya webe,

Muena butumbi, udi Mfumwetu.

 

 

12  Nshapita 12 — Mayi a Bululu ku Mala

12.1   Ek. 15: 22-27

“Mose wakalombola bantu bua kuyabo kumpala bumuke ku Dishiba Dikunze, bakaya mu tshipela tshia Shu; bakaya mu tshipela matuku asatu, kabakasangana mayi. Pakaluabo ku Mala kabakamanya mua kunua mayi a Mala, mayi akadi ne bululu; nunku bakidika muaba awu ne, Mala. Bantu bakatontolola Mose ne, Netunue tshinyi? Yeye wakadila kudi Yehowa; ne Yehowa wakamuleja mutshi, wakawela mu mayi, mayi akalua mimpe. Yehowa wakela nabo tshifufu, wakabateta, wakabambila ne, Binuatumikila diyi dia Yehowa Nzambi wenu, binuenza malu adi mimpe ku mesu kuende, ne binuateleja matshu kudi mikenji yende, binuenza meyi ende onso, tshiena nnutumina nansha disama dimue dinakatumina Bena Ejipitu; bualu bua meme ndi Yehowa udi unuondapa. Bakalua ku Elima kuakadi mpokolo ya mayi dikumi ne ibidi, ne mabue makumi muanda mutekete: bakashikamaku pepi ne mayi” (Ek. 15: 22-27).

 

12.2   Nzambi udi uteta ditabuja dia bantu bende

 Anu matuku asatu akapita katshia Bena Isalele bakadi bimba ne, “Yehowa udi bukole buanyi ne musambu wanyi; yeye wakalua lupandu luanyi”, katataka, bualu bua mayi a Mala akadi a bululu, badi babanga kutontolola Mose. Bakapua muoyo ne, Yehowa wakadi ubalombola, bakapua muoyo bualu bua lupandu luende lunene. Kabakajingulula bimpe ne, Bikala Yehowa witabuja makenga mu njila udi witabuja nunku bua kudiundisha ditabuja dietu. Paulo wakamanyisha Bena Ebelu bua bualu ebu ne, Nzambi udi utukengesha bua “kutukuatshisha, bua tuetu tuikale bangatshi ba tshijila tshiende. Makenga onso, patshidiuku, kaena amueneka kutudi bu disanka, kadi adi anu bu kanyinganyinga; kadi kunyima adi akuamisha bantu badi benzejibua kudiwu mamuna a ditalala, mamuma a buakane mene” (Eb. 12:10,11). “Ntatu idi yenzeja ditantamana, ne ditantamana didi dienzeja dijadikibua, ne dijadikibua didi dienzeja ditekemena. Ne ditekemena kadiena difuisha  bundu,  bualu  bua  luse  lua Nzambi luakitshikila mu mitshima yetu kudi Nyuma Muimpe wakatupeye” (Lomo 5:3-5).

 “Bakendakana mu tshipela, mu tshipela tshia lusenga muakadi kamuyi njila; kabakasangana musoko bua kushikamamu. Bakadi ne nzala ne nyota, mitshima yabo, yakapanga munda muabo. Nunku bakadila kudi Yehowa mu ntatu yabo, ne yeye wakabapandisha mu makenga abo” (Mis. 107:4-6). Pakadila Mose kudi Nzambi yeye wakamuleja mutshi. Wakawela mu mayi ne mayi a bululu akalua mimpe. Mutshi ewu udi utuambila bualu bua mutshi mutshiamakane wa Mukelenge wetu Yesu Kilisto. Ku ngasa wa Nzambi Mukelenge Yesu wakalabula mayi a bululu a lufu bua bualu buetu. Yeye wakambila Petelo ne, “Tshiena nua lupanza luakumpa Tatu, anyi?” (Yone 18:11). Tudi mua kulua ku mayi a bululu mu luendu luetu lua muoyo, lupitshila mu tshipela tshia buloba ebu, kadi Mukelenge udi mumanye mua kuvuija mayi mashemakane. Bituikala ne Mukelenge Yesu bu Mulombodi wetu, tudi mua kuya kumpala mu njila wa ditabuja udi utulombola mu diulu ne butumbi, nansha malu makole ne mayi a bululu adiku mu njila. Mukelenge kena mumanye mua kulekela bantu bende anyi kuumusha luse luende kudibo. Yeye kena anu Mulombodi wabo bua kubalombola mu tshipela tshia buloba ebu, kadi kunshikidilu, bua kulua nabo mu nzubu wa Tatu wende (Yone 14:1-3).

 

12.3   Elima: muaba wa kukankamija mitshima ya bena luendu

    Bena Isalale bakashiya Mala ne bakalua ku Elima kuakadi mpokolo ya mayi dikumi ne ibidi, ne mabue (mitshi) makumi muanda mutekete; bakashikamaku pepi ne mayi. Katataka badi ne tshikondo tshia dikisha, tshikondo tshia kubakankamija kudi Yehowa. Lelu, Mukelenge Yesu utshidi mumanye mua kukankamija mitshima ya bantu bende, udi wamba ne, “Luayi kundi, bonso badi ne mudimu mukole, badi ne bujitu bunene, meme nenupe dikisha. Angatayi mutshi wanyi wa tshikokedi pa nshingu yenu, nuyile malu kundi; bualu bua meme ndi ne kalolo ne kanemu mu mutshima wanyi; nunku nenusangane dikisha mu mitshima yenu. Bualu bua mutshi wanyi wa tshikokedi udi muakane ne bujitu buanyi budi bupepele” (Mat. 11:28-30).

 

12.4   Malesona manene

1)   Malesona a Mala ne a Elima adi atuleja buimpe bua Nzambi,  “udi Tatu wa luse ne Nzambi wa busambi buonso” (2 Kol. 1:3). Udi upolesha mutshima wa muntu udi mupungile, udi ukankamija mitshima ya bantu badi ne kanyinganyinga (Yel. 31:25).

2)  Mateta a bena kuitabuja adi a mushinga mukole ku mesu kua Nzambi. Badi mu école wa Nzambi matuku onso a luendu luabo panshi. Badi ne mateta bualu! Muyishi udibo nabu mbua kuikala ne discipline mu kalasa kende. Bikala discipline kadienaku bayidi kabena ne bipeta bimpe palua mateta (examens) a kunshikidilu! (1 Pet. 1:5-7).

3)   Nansha mateta adiku mu njila Mukelenge kena mumanye mua kulekela bantu bende palua matuku makole. Kadi budibo nabu mbua kuenda mu ditumikila ku diyi diende bua kumanya masanka a Mukelenge (Yone 14:23, 15:10).

4)   Palua makenga, katuikadi bena kutontolola bu muakadi Bena  Isalele. “Kanunyingalaji Nyuma Muimpe wa Nzambi, nuakapebua tshimanyishilu kudiye munda muenu tshidiku too ne palua dituku dia bupikudi” - buena kuamba ne, Too ne pikala Bena Kilisto kuabo kua Nzambi! (Ef. 4:30)

 

 

13  Nshapita 13 — Nzambi udi upesha Bena Isalele Mana

13.1   Ek. 16:1-4

“Bakabika mu Elima ne Bena Isalele bonso, bakalua mu tshipela, dina diatshi Sina, pankatshi pa Elima ne Sinai. Bakafika nunku dituku dia dikumi ne ditanu dia ngondo muibidi pakumukabo mu buloba bua Ejipitu. Bena Isalele buonso buabo, bakajiana Mose ne Alona mu tshipela. Bena Isalele bakabambila ne, Biakadi bimpe bua tuetu kufua mu Ejipitu ku tshianza tshia Yehowa patuakashikama padi bivuadi bia munyinyi ne patuakukutshika mafu ne bidia, kadi nuenu nuakuluila netu mu tshipela etshi bualu bua kushipa tshisumbu etshi tshionso ne nzala. Yehowa wakambila Mose ne, Mona, nennulokeshile bidia bia mu diulu, bantu nebaye, nebabisangishe ku dituku bikumbane ku dituku bikumbane. Nembatete ne badi benda mu diyi dianyi, anyi? (Ek. 16:1-4).

 

13.2   Yehowa utshidi ne Bena Isalele lutulu

 Tudi tubala mu Musambu 106:10-12 ne, Yehowa “wakabasungila mu bianza bia wakabakina, wakabapikula mu bukole bua bakadi nabo lukuna … pashishe, bakitabuja meyi ende, bakimba misambu ya kumutumbisha nayi”. Ku Dishiba Dikunze Bena Isalele bakadi bantu ba disanka bualu bua lupandu luabo lunene, kadi bakapua bienzedi bia Yehowa muoyo lukasa: “Bakasamina muoyo ne lukuka lukole mu tshipela; bakateta Nzambi mu tshipela tshia lusenga” (Mis. 106:14). Mitshima yabo yakadi mikole, kadi Nzambi wakatshidi nabo lutulu. Wakabatumina nkuadi ne mana.

 

13.3   Ek. 16:13-15,31

“Pakalua dilolo nkuadi yakalua, yakabuikila tshitudilu,  dinda dime diakadi dinyunguluka tshitudilu. Pakabanda dime diakadi panshi, monayi, tshintu tshikese tshibulunge tshiakadi pa tshipela, tshiakadi tshikese bu dime dikuatakane pa buloba. Pakatshimonabo, Bena Isalele bakakonkangana ne, Etshi ntshinyi? bua bobo kabakatshimanya. Mose wakabambila ne, Tshidi bidia biakunupa Yehowa bua kudia. Bena Isalele bakabikila bidia abi ne, Mana. Tshiakadi tshintu tshitoke too bu ntete ya coriandre, tshiakadi tshintu tshia kutua kuimpe bu mikata mienza ne buitshi” (Ek. 16:13-15,31).

 

13.4   Mana udi utuambila bualu bua Kilisto

 Bena Yuda bakambila Mukelenge Yesu ne, “Bankambua betu bakadia mana mu tshipela, bu muakafundabo ne, Yeye wakabapa bidia bia mu diulu. Yesu wakabambila ne, Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne, Mose kakanupa bidia bia mu diulu, Tatu wanyi udi unupa bidia bilelela bia mu diulu. Bua bidia bia Nzambi mbiobio bidi bifuma mu diulu, bidi bipa ba pa buloba muoyo” (Yone 6:31-33).

 Mana akadi tshintu tshikese tshibulunge pa tshipela: Pakadi Mukelenge Yesu pa buloba, yeye wakadi munkatshi mua bantu mu dipuekesha ne mu ngasa. Mana akadi tshintu tshitoke too: Meyi  ne  bienzedi  bionso  bia  Mukelenge  Yesu  biakadi  anu bimpe, biakasankisha Nzambi. Mana akadi tshintu tshia kutua kuimpe bu mikata mienza ne buitshi: Meyi onso ne bienzedi bionso bia dinanga ne bia luse bia Mukelenge biakashiya anu kutua kuimpe mu mitshima ya bantu bakalua kudiye.

 

13.5   Muntu udi udia Bidia Bilelela bia mu Diulu bua kupeta muoyo

 Bakuabo badi bela meji ne, Patuangata bimanyinu bia lufu lua Mukelenge, bidia ne mvinyo, tudi tuangata muoyo wa tshiendelele bua meyi a Mukelenge Yesu ne, “Udi udia mubidi wanyi, udi unua mashi anyi, udi ne muoyo wa tshiendelele, nemubishe dituku dia kunshikidilu” (Yone 6:54). Ke nunku to. Meyi aa adi atuambila ne, Muntu ne muntu budiye nabu mbua kuangata Kilisto mene mene, Yeye nkayende, bu Musungidi, bu muakangata muprofete Yelemiya meyi a Nzambi. Yeye wakamba ne, “Nakasangana meyi ebe, nakaadia; meyi ebe akadi kundi bu disanka ne akasankisha mutshima wanyi” (Yel. 15:16). Yelemiya wakangata meyi a Nzambi bua bualu buende mene, akadi munda mua mutshima wende, kakadi anu mu meji ende anyi mukana muende.

 Bayidi bakuabo bakajiana bua meyi aa a Mukelenge Yesu bualu bua kudia kua mubidi wende. Bakamba ne, “Diyi edi didi dikole, udi mumanye mua kuditabuja nganyi?” Mukelenge wakabakonka ne,” Bualu ebu budi bunulenduisha, anyi? Apu binuatangila Muana wa muntu ubanda kuakadiye diambedi? Nyuma ngudi upa muoyo, mubidi kawena wenza bualu; meyi anakunuambila adi nyuma ne muoyo” (Yone 6:60-63).

 

13.6   Tudi ne bidia bia buatshia-buatshia bualu

 Muena Kilisto udi ne bia kudia bualu ku dituku ku dituku mu luendu lua muoyo. Bia kudia ebi bidi Kilisto. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bu muakantuma Tatu udi ne muoyo, ne bu mundi ne muoyo bualu bua Tatu, nunku wandia meme neikale ne muoyo bualu buanyi”(Yone 6:57). Bidia bia buatshia-buatshia bia muena Kilisto bidi Diyi diende. Mukelenge wakamba ne, “Bakafunda diyi ne, Muntu kikadi biende ne muoyo bualu bua bidia nkayabi, ikale biende nawu bualu bua meyi onso adi alupuka mukana mua Nzambi” (Mat. 4:4) Bena Isalele bakasangisha mana buatshia- buatshia muntu ne muntu bu muakamanyeye mudiadieye; ne pakatema munya, bidia biakenguluka (Ek. 16:21). Biakadi muena Isalele mufuba kakapeteye mana nansha, buakadiye ne bua kujuka diba dimpe bua kusangisha bidia biende ku dinda ku dinda, “muntu ne muntu bu muakamanyeye mudiadieye”. Bidi nunku lelu. Muntu udi ne bua kusangisha “bidia bidi ne muoyo” diba dimpe bua kumukuatshisha dituku dijima. Udi mua kuangata “bidia bia muoyo” anu bu mudiye ubala anyi bu mudiye umvua dibala dia Mukanda wa Nzambi.

 Meyi a Mukelenge Yesu mu mikanda inayi ya Matayo, Mako, Luka ne Yone adi bimpe bua kudiundisha bobo badi batshidi bana mu ditabuja kadi bena Kilisto badi ne meyi onso a Mukelenge bualu. “Muntu yonso udi wamua mabele kena muanze kujalama mu diyi dia buakane, bualu bua utshidi muana mukese. Bia kudia bikole bidi bua bantu bakole (Eb. 5:13,14). Tudiunde mu ngasa ne mu dimanya bia Mukelenge wetu ne Musungidi Yesu Kilisto (1 Pet. 3:18).

 

13.7   Malesona mu tshikoso

1)   Mana adi atuambila bua Kilisto, mufume mu diulu bua bualu buetu. Mukelenge Yesu biende udi: 1) Bidia bilelela bia mu diulu  (Yone  6:32).   2) Bidia bia Nzambi (Yone 6:33).  3) Bidia bia muoyo (Yone  6:35). 4) Bidia bidi ne muoyo (Yone 6:51).

2)   Muntu udi udia bidia bidi bifuma mu diulu bua kuikaleye ne muoyo tshiendelele (Yone 6:58). Muntu budiye nabu mbua kuangata meyi a Mukelenge Yesu bu muakenza Yelemiya – bua bualu buende mene mene  (Yel. 15:16).

3)  Bu mudi muntu udidisha ne Diyi dia Kilisto udi udiunda mu tshifuanyikiji tshia Kilisto. Kena ushala muana kabidi kadi udi udiunda mu bionso bualu bua Mfumu wende.

4)    Mukelenge Yesu udi mukumbane bua bikengela bionso bia bantu bende. Udi mumanye mua kubapesha bintu bionso bidibo nabi bualu mu luendu lua muoyo. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Ndi bianyi bidia bia muoyo; walua kundi kena wikala ne nzala, wangitabuja kena wikala ne nyota” (Yone 6:35).

 

 

14  Nshapita 14 — Mayi adi apatuka ku Dibue

14.1   Ek. 17:1-6

“Bena Isalele bakabisha luendu luabo mu tshipela tshia Sinai, bakashikama mu Lefidima bu muakamba Yehowa; kabakasanganamu mayi a kunua. Nunku bantu bakatandangana ne Mose, bakamba ne, Utupe mayi a kunua. Mose wakabambila ne, Nudi nutandangana nanyi bualu kayi? Nudi nuteta Yehowa munyi? Bantu bakadi ne nyota, bakatontolola Mose, bakamba ne, Wakuluila netu ku Ejipitu bua kutushipa ne bana betu ne bimuna bietu ne nyota munyi? Mose wakadila kudi Yehowa, wakamba ne, Nengenzele bantu aba tshinyi? Bobo badi bamba kunkuma ne mabue. Yehowa wakambila Mose ne, Uye biebe kumpala kua bantu, ne bakulu ba Bena Isalele baye nebe; angata mulangala webe mu tshianza uwakakuma nawu musulu; ya biebe. Mona, meme nengimane kumpala kuebe pamutu pa dibue dia Holeba; wewe neukume dibue ne mayi neapatuke, bantu banue mayi. Mose wakenza nunku ku mesu kua bakulu ba Bena Isalele” (Ek. 17:1-6).

 

14.2   Bualu bua Dibue

 Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Buonso buabo (Bena Isalele) bakanua bia kunua biobiumue bia Nyuma; bua bakanua ku dibue dia Nyuma diakabalonda, ne dibue edi diakadi Kilisto” (1 Kol. 10:4). Bu Mose wakakuma dibue ne mulangala wende  Mukelenge wetu  Yesu Kilisto wakadi mukumibue bua malu mabi etu, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba: “Tuetu tuakamubala bu muntu mukumibue, mututshibue kudi Nzambi, ne mukengeshibue. Kadi bakamutapa mputa bua mibi yetu, bakamukuma bua malu mabi etu; dikenga didi divuija ditalala dietu diakadi pambidi pende, ne tuakukoleshibua ku mibundabunda yende” (Yesh. 53:4,5). Mukelenge Yesu Kilisto udi Dibue dia Lupandu dia muntu yonso udi umuitabuja.

 

14.3   Mayi adi atuambila bualu bua Nyuma Muimpe

 Bikala  dibue  dituambila  bua  Kilisto,  mayi akapumuka ku dibue adi atuambila bua Nyuma Muimpe. Mu Lumu Luimpe lua Yone tudi tubala ne, “Pakalua dituka dia kunshikidilu dia disanka … Yesu wakimana, wakela diyi diende bikole ne, Bikala muntu ne nyota, alue kundi, anue. Misulu ya mayi a muoyo neyipatuke munda mua wangitabuja, bu muakamba Mukanda wa Nzambi. Yeye wakadi wamba bua Nyuma wangatabo kudi bakumuitabuja; Nyuma kakadi muanze kulua, bua Yesu kakanza kutumbishibua” (Yone 7:37-39). Mayi akadi mua kupatuka mu dibue, bua kujikija nyota ya Bena Isalele, anu pakadi dibue ditutshibue kudi Mose. Muomumue, Nyuma Muimpe kakadi mua kulua, anu pakadi Mukelenge Yesu mukumibue, mushipibue ne mutumbishibue, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba.

 

14.4   Nyuma Muimpe wakamana kulua

 Mu matuku etu Nzambi udi ubikila bantu ba bisamba bionso bia pa buloba bua kuikalabo ne dina diende (Bien. 15:14). Muntu udi witabuja Kilisto bu Musungidi ne Mukelenge udi musangishibue kudi Nyuma Muimpe mu Mubidi wa Kilisto, udi Ekeleziya wende (1 Kol. 12:12,13). Mayi akapumuka mu dibue adi tshifuanyikiji tshia dinanga dionso dia Nzambi, ne tshia masanka onso a Lumu Luimpe, bidi bipumuka kudi bantu mu bukole bua Nyuma Muimpe, bualu bua Kilisto, Dibue dietu dia lupandu, ditutshibue bua bualu buetu.

 

14.5   Masa ne Meliba

“Bakidika dina dia muaba awu ne, Masa ne Meliba, bualu bua kutontolola kua Bena Isalele ne bualu bua bakateta Yehowa ne, Yehowa udi munkatshi muetu, anyi”? (Ek. 17:7).

Bena Isalele bakapanga mene pakatandanganabo ne Mose, muena mudimu wa Nzambi. Dina, “Masa”, didi diamba bua “diteta”. “Meliba”,  didi diamba bua “kutandangana”.  Bantu ba Nzambi kabena ne bua kutandangana (2 Tim. 2:14,24). Kutontolola kudi kuenzela Nzambi bibi - Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, Malu a Bena Isalele “akalua bifuanyikiji bia malu etu, bua katukumi mitshima yetu ku malu mabi bu muakakumabo mitshima yabo” (1 Kol. 10:6). Misangu  ya  bungi,   palua  malu  makole  mu  luendu  lua ditabuja, tudi ne makonka munda muetu: “bua tshinyi?” “munyi?” “tshinyi?” “kudi kunyi?” Diandamuna dia ditabuja didi ne, NZAMBI! Diandamuna dia tshishiki ne dia mushinga mukole. Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Malu onso adi akuatshishangana bua kuvuija diakalengele kudi bantu badi bananga Nzambi, kudi badi babikidibue bu mudi disungula diende” (Lomo 8:28). Nzambi udi uteta bantu bende mu luendu lua ditabuja kadi Paulo wakafundila Bena Kolinto ne, “Kakuena diteta diakunukuata didi kadiyi dikuata muntu yonso; kadi Nzambi udi mua kueyemenyibua, ngudi kayi witabuja bua nuenu nutetshibue ne diteta didi dinupita bukole; kadi palua diteta, yeye neanuenzele njila wa kupandukila, bua nuenu numanye mua kutantamana mu diteta” (1 Kol. 10:13).

 

14.6   Malesona makuabo bualu bua dibue

 Muena kuitabuja yonso udi mua kuamba ne, Nzambi “wakampatula mu dijimba dia kabutu, mu bintampi muakadi bitotshi. Wakimanyika makasa anyi pa dibue, wakajadika biendedi bianyi. Wakateka musambu mupia-mupia (musambu wa bupikudi) mukana muanyi, musambu wa kutumbisha nawu Nzambi wetu” (Mis. 40:2,3). Dibue edi didi muaba wa kushikama talalaa. “Diyi didi mu Mukanda wa Nzambi ne, Tangilayi, ndi nteku mu Siona dibue dinene dia mu ditumba dia nzubu, disungula ne dia mushinga mukole; weyemena kudidi kena ufuishibua bundu” (1 Pet. 2:6). Mukelenge Yesu Kilisto udi kumpala mu malu onso. Mfumu wa bamfumu, ne Mukelenge wa bakelenge (Dan. 7:14. Buak. 19:16).

 

1)   Dibue didi Kilisto, mututshibue bua bualu buetu kudi Nzambi (1 Kol. 10:4. Yesh. 53:4,5).

2)   Muena meji wakumvua meyi a Mukelenge Yesu ne wakaatumikila, “wakibaka nzubu wende pamutu pa dibue; mvula yakaloka, misulu yakuula, bipupu biakalua, biakakuma nzubu, kadi nzubu kakupuka, bua yeye wakadi muibaka pa dibue” (Mat. 7:24,25).

3)   Baprofete ba kale bakafunda bualu bua Kilisto bu Dibue. “Muntu neikale bu tshisokomenu ku tshipepele, ne tshinyemenu tshia ku tshipupu … bu dileshi dia dibue dinene mu buloba budi butondesha  bantu” (Yesh. 32:2).

4)  Muntu yonso udi witabuja Lumu Luimpe udi ne Nyuma Muimpe munda muende “bu mushimi wa mayi abanda mu muoyo wa tshiendelele” (Yone 4:14). Mushimi wa mayi abanda udi utuambila bua masanka onso a muoyo mupia-mupia mu Kilisto bualu bua Nyuma Muimpe munda mua muena Kilisto.

5)  Mayi adi apatuka mu dibue adi atuambila bualu bua Nyuma Muimpe udi munda mua muena kuitabuja bu misulu ya mayi. Idi ituambila  bualu bua masanka a Lumu Luimpe adi apatuka kudi ba pa buboba mu bukole bua Nyuma Muimpe.

 

15  Nshapita 15 — Mukuna wa Sinai ne Mikenji Dikumi

15.1   Ek. 20:1-21

“Mose wakabanda pa mukuna kudi Nzambi, ne Yehowa wakamubikila mu mukuna, wakamba ne, Wewe newambile ba mu nzubu wa Yakoba nunku, neumanyishe Bena Isalele ne, Yehowa udi wamba ne, Nuenu nuakutangila malu anakenzela Bena Ejipitu, ne bu munakanutuala pa mapuapua a nyunyu wa mukanku, bu munakalua nenu kundi meme. Binuatumikila diyi dianyi, ne binuanemeka tshipungidi tshianyi, nuenu nenuikale bantu banyi ba munkatshi mua bantu bonso; bualu bua buloba buonso mbuanyi. Nuenu nenuikale kundi bu bukelenge bua bakuidi, bu tshisamba tshia tshijila. Aa meyi awudi mua kuambila Bena Isalele. Mose wakalua, wakabikila bakulu ba bantu, wakabamanyisha meyi onso akamuambila Yehowa. Bantu bonso bakamba popamue ne, Netuenze meyi onso akutuambila Yehowa. Mose wakambila Yehowa meyi akamba bantu. Pakalua dituku disatu ne dinda, makubakuba ne miele ya mvula ne ditutu difike biakadi pa mukuna, ne diyi dia mpungi diakatamba bukole; bantu bonso bakadi mu tshitudilu bakazakala. Mose wakalupuka mu tshitudilu ne bantu bua kusangakena ne Nzambi; bobo bakimana kuinshi kua mukuna. Mukuna wa Sinai wonso wakadi ne muishi, bualu bua Yehowa wakapueka  pamutu  pawu  mu  kapia; muishi  wakabanda  bu muishi wa tshikutu; mukuna wonso wakakanka bikole” (Ek. 19:3-8. 16-18).  Nzambi  wakamba  meyi  aa  onso  ne, “Ndi bianyi Yehowa, Nzambi webe, wakakupatula mu buloba bua Ejipitu, mu nzubu wa bupika.  Kuikadi ne nzambi mikuabo ne meme pamue. Kudisongedi lupingu. Kutedi dina dia Yehowa, Nzambi webe, tshitelatela.  Uvuluke dituku dia lumingu, udijidile. Unemeke tatuebe ne mamuebe. Kushipianganyi. Kuendi masandi. Kuibi. Kudingidi mukuenu. Kukumi mutshima webe ku nzubu wa mukuenu, kukumi mutshima webe ku mukaji wa mukuenu … anyi ku tshintu tshionso tshia mukuenu. Bantu bonso bakatangila makubakuba ne miele ya mvula ne diyi dia mpungi ne muishi pa mukuna; pakamonabo malu aa, bakatshina, bakimana pa bule. Bakambila Mose ne, Wakula biebe netu, netumvue; kadi biakula Nzambi netu, netufue. Mose wakambila bantu ne, Kanutshinyi, bualu bua Nzambi wakulua bua kunuteta; ditshina diende dikale kumpala kuenu, bua nuenu kanuenji malu mabi. Bantu bakimana kule, ne Mose wakalua pepi ne ditutu difika pakadi Nzambi” (Ek. 20:1-21).

 

15.2   Kupesha kua mikenji kuakadi bualu bukole

 Bena Isalele bakadi ne bua kuenza anu bualu bumue bua kuikala bantu ba Nzambi munkatshi mua bantu bonso: kutumikila diyi diende. Bakela meji ne, Bua kutumikila meyi a Yehowa, Mbualu butekete! Bantu bonso bakamba ne diyi dimue ne, “Netuenze meyi onso akutuambila Yehowa”. Nunku Nzambi wakabapesha mikenji dikumi bua kubateta.

Mikenji yakadi bualu bua lufu, nansha umue munkatshi muabo wakamanya mua kuenza malu onso adi mikenji yamba. Too ne lelu bantu ba bungi badi beyemena mu mikenji, mu midimu yabo, kadi Mukanda wa Nzambi udi utuleja patoke too ne, Muntu kena mumanye mua kupeta muoyo bua kuenza kua mikenji. “Tudi bamanye ne kakuena muntu wabingishibua bua kuenza kua mikenji kadi anu ku ditabuja dia mu Yesu Kilisto … bualu bua kakuena muntu wabingishibua ku kuenza kua mikenji. Bonso badi beyemena kuenza kua mikenji badi muinshi mua  mulawu; bu  muakafundabo  ne,  Muntu  yonso  udi kayi ulonda malu onso adi mafunda mu mukanda wa mikenji bua kuenza udi ne mulawu” (Gal. 2:16. 3:10).

“Kilisto wakatupikula ku mulawu wa mikenji, wakadivuija bu mulawu bua bualu buetu … bua tuetu kuangata mulayi wa Nyuma bua ditabuja” (Gal. 3:13,14). “Nunku kakuena dipila mpindiewu kudi  badi  mu  Kilisto Yesu.  Bualu  bua  mukenji  wa  Nyuma  wa muoyo wa mu Kilisto Yesu wakampikula ku mukenji wa bubi ne wa lufu” (Lomo 8:1,2. Lomo 4:2-8).

 

15.3   Malesona makuabo

1)  Mikenji itanu yakadi bualu bua Nzambi, Mikenji itanu yakadi bualu bua bantu.

2)   “Muntu udi ubingishibua ku ditabuja, kenku kuenza kua   mikenji (Lomo 3:28).  Nunku mikenji yakalua ndeshi wetu wa kutufikisha kudi Kilisto, bua tuetu tubingishibue ku ditabuja” (Gal. 3:24).

3)   Mikenji kayena ipesha muntu muoyo. "Ku mikenji kudi  kufuma dijingulula dia bubi”. Idi ituleja ne, Tudi ne Musungidi bualu (Lomo 3:20,23). Lumu Luimpe ludi luamba ne, “Itabuja Mukelenge Yesu, neusungidibue” (Bien.16:31). “Muntu yonso wamuitabuja udi ubingishibua ku malu onso, akadi mikenji ya Mose kayi mimanye mua kunubingisha” (Bien. 13:39).

 

16  Nshapita 16 — Muana wa Ngombe wa Or

“Yehowa wakambila Mose ne, Ulue biebe kundi pa mukuna, wikaleku, nenkupe mabue adi ne mikenji inakufunda, bua wewe kuyiyisha bantu. Mose wakabika ne Yoshua mukuatshishi wende; Mose wakabanda mu mukuna wa Nzambi … ne ditutu diakabuikila mukuna. Butumbi bua Yehowa buakikala pa mukuna wa Sinai … Mose wakashala mu mukuna munya ne butuku mafuku makumi anayi. Pakajikija Yehowa kusomba ne Mose pa mukuna wa Sinai, yeye wakamupa mabue abidi akadi ne mikenji mifundapu ne munu wa Nzambi.  Pakamanya bantu ne, Mose wakashala ku mukuna musangu mule, bakadisangisha kudi Alona, bakamuambila ne, Bika biebe, utuenzele nzambi idi mua kuya kumpala kuetu; bua muntu awu Mose, wakalua netu mu Ejipitu, katuena bamanye bualu buakumukuata. Alona wakabambila ne, Nukuopole nkanu ya or idi ku matshu a bakaji benu ne a bana benu ba balume ne a bana benu ba bakaji, nulue nayi kundi. Bantu bonso bakakuopola nkanu ya or yakadi ku matshu abo, bakalua nayi kudi Alona. Yeye wakayangata ku bianza biabo, wakayilamba mu kapia, wakayitula ne mulolo bu kana ka ngombe; bakamba ne, Bena Isalele, ke nzambi  wenu,  wakanulupula  mu  buloba  bua  Ejipitu.  Pakamona bualu ebu, wakenza tshioshelu kumpala kua lupingu; Alona wakela diyi, wakamba ne, Makelela disanka dia Yehowa nedikaleku. Pakatshiabu bakabika ne dinda dionso, bakafila milambu ya kuosha, bakalua ne milambu ya kuvuija nayi ditalala; bantu bakashikama bua kudia ne bua kunua, bakabika bua kunaya” (Ek. 24:12-18. 31:18. 32:1-6).

 

16.1   Bena Isalele badi bakoma Yehowa nyima

 Mose wakadi mu mukuna wa Sinai anu matuku makumi ne anayi kadi mu matuku aa makese Bena Isalele bakakoma Yehowa nyima. Diambedi Mose kayi muanze kubanda mukuna Bena Isalele bakamba popamue ne, “Netuenze meyi onso akutuambila Yehowa”. Katataka badi basambakaja malu a Nzambi ne malu a mpingu. Alona biende wakenza tshioshelu kumpala kua lupingu, bakafila milambu ya kuosha ne milambu ya kuvuija ditalala.

 

16.2   Ek. 32:7,15-18

“Yehowa wakambila Mose ne, Pueka mu tshibanda, bualu bua bantu bebe bawakalupula mu buloba bua Ejipitu bakudiona. Bakusesuka lubilu mu njila unakubambila. Mose wakatshunguluka, wakapueka mu tshibanda ne mabue abidi akadi ne mikenji mifundapu mu bianza biende; mabue akadi mafunda nseke yawu ibidi, pa luseke lumue ne pa luseke lukuabo. Mabue awu akadi menza kudi Nzambi, ne meyi akadi mafunda kudi Nzambi, mafunda pa mabue awu. Pakumvua Yoshua diyoyo dia bantu pakadibo bela mbila, yeye wakambila Mose ne, Awu mmutoyi wa bantu badi baluangana mvita mu tshitudilu. Mose wakamba ne, Adi kadiena diyi dia bantu badi bapita bakuabo bukole, ne kadiena diyi dia bantu bakutambibua bukole; ndi mumvue mutoyi wa bantu badi bimba misambu” (Ek. 32:7,15-18).

 

16.3   Mose udi utshibula mabue ne mikenji mifundapu — Ek. 20:3-4

“Pakalueye pepi ne tshitudilu, wakatangila kana ka ngombe ne bantu baja maja. Mose wakadi ne tshiji tshikole, wakela mabue panshi akadi mu bianza biende, wakaatshibula kuinshi kua mukuna” (Ek. 32:19). Bena Isalele bakamana kushipa mukenji wa kumpala ne mukenji muibidi ne, Kuikadi ne nzambi mikuabo ne meme popamue, ne, Kudisongedi lupingu (Ek. 20:3-4).

 Tudi tujingulula ne, Mose wakenza ne lungenyi lufuma kudi Yehowa pakatshibuleye mabue ne mikenji mifundapu. Bu Mose mubuele  mu  tshitudilu  tshia  Bena  Isalele  ne  mabue  mu  bianza biende, Nzambi wakadi kubashipa (Dut. 9:15-20).

 Bena Isalele bakuabo bakadi balonda malu a bundu pakapingana Mose munkatshi muabo. “Mose wakimana ku mbelu kua tshitudilu, wakamba ne, Udi ku luseke lua Yehowa alue biende kundi” (Ek. 32:26). Balume bonso ba Bena Lewi bakaluata muele wende wa mvita, bakadisangisha kudi Mose ne bantu bakafua dituku adi bu binunu bisatu ku bianza biabo kumpala kua mukuna wa Sinai. Kadi pakalua dituku dia Pentekoste, ne kulua kua Nyuma Muimpe mu luse ne mu ngasa, bantu bu binunu bisatu bakapeta muoyo wa tshiendelele bua ditabuja (Bien. 2:41).

 

16.4   Ek. 32:30

“Pakatshiabu Mose wakambila bantu ne, Nuenu nuakuenza bualu bubi bunene. Katataka nembande kudi Yehowa, binamanya mua kunubuikidila bubi buenu” (Ek. 32:30).

  Nzambi wakumumvuila. Tuela meji bualu bua muntu mukuabo wakabanda kudi Nzambi, Mukelenge Yesu Kilisto, “pakamaneye kupetela bantu diuvua dia ku malu mabi abo, wakashikama ku tshianza tshia bukole tshia Mutambe Bunene wa mulu. Wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu” (Eb. 1:3. 9:24).

 

16.5   Malesona makuabo

1)  Paulo wakadi wela meji bualu bua Bena Isalele pakafundileye Bena Kolinto ne, “Lekelayi kuikala batendeledi ba mpingu, bu muakadi bakuabo babo; bu muakafundabo ne, Bantu bakashikama bua kudia ne bua kunua, bakabika bua kunaya. Ntempelo wa Nzambi udi upunga diyi kayi ne mpingu? Bualu bua tuetu tudi bu ntempelo wa Nzambi udi ne muoyo” (1 Kol. 10:7. 2 Kol. 6:16).  “Bananga banyi, nyemayi kutendelela kua mpingu” (1 Kol. 10:14). Kunyima kua mpingu kuakadi bademon (1 Kol. 10:20).

2)   Malu a bena mpingu adi alombola muntu mu malu a masandi ne a lufu. Bua malu aa tshiji tshia Nzambi tshidi tshilua kudi bana ba bupidia (Ek. 32:35. Lomo 1:22-32. Kolos. 3:5,6).

3)   Bikala muntu upona mu muteya a Satana tudi ne Muakuidi kudi Tatu, Yesu Kilisto udi muakane (1 Yone 2:1). “Yeye udi ne bukole bua kusungila ne lupandu lujima badi basemena pabuipi ne Nzambi bua bualu buende, yeye muikale ne muoyo tshiendelele bualu bua kubakuila” (Eb. 7:25)

 

 

17  Nshapita 17 — Nzubu wa Tshitendelelu

17.1   Ek. 25:1,2,8,9

“Yehowa wakambila Mose ne, Wambile Bena Isalele bua kumpeshabo bintu bia kuntendelela nabi, nenuangate kudi muntu ne muntu bintu bidi mutshima wende musue bua kuntendelela nabi. Bobo bangashile tshitendelelu, bua meme kuikala munkatshi muabo. Nutshiase bu bintu binakakuleja ne bu tshidikijilu tshia tshitendelelu ne bu tshidikijilu tshia bintu bia kutekamu” (Ek. 25:1,2,8,9).

Bintu bionso bia Nzubu wa Tshitendelelu biamba bualu bua Mukelenge Yesu Kilisto. Bidi tshidikijilu ne mundidimbi bia bintu bia mu diulu (Eb. 8:5).

 

17.2   Lupangu lua nzubu wa tshitendelelu  (Ek. 27:9-19).

 Bilulu bia lin bitoke bia lupangu bidi biamba bualu bua buakane bua Kilisto ne butoke bua mutshima wende. Lupangu luakadi ne tshibi tshimue tshinene. “Mutuanganyi umue udiku pankatshi pa Nzambi ne bantu, nyeye muntu mene, Kilisto Yesu” (1 Tim. 2:5). Tshibi katshiakadi ne bimamu bia nsapi anyi bikuvu. Mukelenge wakamba ne, “Meme Ndi mushiku wa Mbelu; wabuela kundi, neasungidibue. Tshiena ngipata walua kundi” (Yone 10:9. 6:37).

 

17.3   Tshioshelu tshia mitaku (Ek. 27:1-8).

 Tshioshelu tshia mitaku tshiakadi tshintu tshia kumpala mu lupangu. Tshiamu tshia mitaku tshidi tshimanyinu tshia kulumbulula kuakane kua Nzambi. Bakashipa milambu bua kubuikila nayi bubi ku muaba awu ne bakafila milambu ya kuosha. Musangu mukuabo, muena Isalele pakamoneye tshioshelu etshi, wakavuluka butuku abu mu Ejipitu, pakatekabo mashi wa muana wa mukoko ku mutshi wa pamutu pa mushiku wa mbelu wa nzubu yabo, ne meyi a Yehowa ne, “Panamona mashi nempite pamutu penu”. Bena Kilisto badi bavuluka Mukelenge Yesu “wakadifila bua bualu buetu bu mulambu ne tshintu tshishipa bua kuikaleye mupuya wa dipembu dimpe kudi Nzambi” (Ef. 5:2). Mukelenge Yesu wakadifila bu mulambu wa kubuikila nawu bubi buetu, kadi yeye wakasankisha Nzambi mu malu onso akenzeye pakadiye munkatshi mua bantu bu Muena mudimu wende.

 

17.4   Kunyima kua tshioshelu tshia mitaku kuakadi tshiowelu — Ek. 30:17-21

    Yehowa wakambila Mose ne, “Wewe newenze tshiowelu tshia tshiamu  tshia  mitaku … Alona  ne  bana  bende  balume neboweshe bianza biabo ne makasa abo ne mayi mu tshiowelu” (Ek. 30:17-21).

 Nzambi udi wa tshijila. Bakuidi buakadibo nabu mbua kuowa mayi kumpala kuakadibo mua kubuela mu Nzubu wa Tshitendelelu. Muena Kilisto udi mua kuamba ne, Mukelenge wakanguvua ku mibi yanyi mu mashi ende mene (Buak.1:5), kadi mu luendu luende lua ku dituku ku dituku udi ne kulengesha bualu (Yone 13:2-7). Bukoya budi bukuata ku makasa ende (Yone 13:10. 1 Yone 1:8,9), kadi Diyi dia Mukelenge didi bu mayi. Mukelenge udi ulengesha bantu bende ne “kuvua kua mayi ne diyi diende” (Yone 15:3. Ef. 5:26).

 

17.5   Nzubu wa tshitendelelu wakadi ne miaba ibidi

 Mu muaba wa kumudilu, udibo babikila ne, Wa Tshijila, muakadi tshitekelu tshia minda, ne mesa, ne mitanda ya mampa yakatekabopu. Mu muaba muibidi, Muaba Mutambe Tshijila, muakadi tshioshelu tshia mananashi tshia ngolo, ne mushete wa tshipungidi mulamika ne ngolo ku nseke yonso, pamutu pawu bakeluba ba butumbi bavuija dileshi pamutu pa muaba wa kubuikidila mibi (Eb. 9:1-5). Anu bakuidi bakadi bamanye mua kubuela mu muaba wa kumpala bua kuenzela Nzambi mudimu. Kabakadi ne nkuasa - anu lusenga lua tshipela luakadi panshi, mudimu wabo kawakadi mujika nansha! Kadi Mukelenge Yesu, “pakafileye mulambu umue bua bibi tshiendelele, wakashikama ku tshianza tshikole tshia Nzambi” (Eb. 10:11,12).

 Anu muakuidi munene wakadi mua kubuela mu Muaba Mutambe Tshijila, musangu umue ku tshidimu ku tshidimu (Lew. 16:2. Eb. 9:7). Tshilulu tshikudika tshiakadi pankatshi pa Muaba ewu ne Muaba wa Tshijila (Ek. 26:31-33. 36:35). Tshilulu etshi tshidi tshituambila bualu bua Mukelenge Yesu (Eb. 10:20). Mukelenge Yesu wakumusha kashidi malu onso akapumbisha muena ditabuja bua kusemena pepi ne Nzambi. Paulo wakafundila Bena Ebelu ne, “Tudi ne dikima dia kubuela mu muaba wa tshijila bua mashi a Yesu” (Eb. 10:19).

 

17.6   Bilulu bia nzubu wa tshitendelelu — Ek. 26:1

“Nzambi wakambila Mose ne, Wewe newase tshitendelelu ne bilulu binene dikumi bia lin mutambe buimpe, bilulu bia bleu ne bilulu bikunzubile ne bilulu bikunze-kunzuu; ubienze ne bakeluba benjibue ne lungenyi lule” (Ek. 26:1).

 Bilulu bia lin mutambe muimpe bidi tshimanyinu tshia buimpe, buakane, ne bulengele bia Mukelenge Yesu pakendeye munkatshi mua bantu pa buloba. Bilulu bia bleu bidi bituambila bualu bua diulu - Mukelenge wakalua mu diulu. Bilulu bikunzubile (pourpre) bidi biamba bualu bua butumbi bua Mukelenge bu Mukelenge wa bakelenge (Buak. 19:16). Bilulu bikunze-kunzuu (écarlate) bidi biamba bualu bua butumbi bua bakelenge ba pa buloba (Mat. 27:29). Bilulu bionso bidi biamba bualu bua butumbi bua Kilisto.

 

17.7   Tshitekelu tshia minda (Ek. 25:31-40).

 Tshitekelu tshia minda tshiakadi tshia or mutambe buimpe.  Or mutambe buimpe udi wamba bualu bua Bunzambi bua Mukelenge Yesu. Tshiakadi tshimpe tshia dikema, katshiakadi ne tshipimu nansha. Udi mumanye mua kupima Mukelenge Yesu Kilisto mu bunene buende ne mu butumbi buende nganyi? Minda yakadi muanda mutekete (Nom. 8:2-4). Bionso biakamba bualu bua Kilisto, udi munya wa bantu bende  (Yone 1:9. 8:12. 1 Yone 1:5). Bena Isalele bakafila manyi a oleve bua kuela mu minda. Manyi adi atuambila bualu bua Nyuma Muimpe. Bu minda muanda mutekete yakaleja buimpe butambe bua tshitekelu tshia minda, mudimu wa Nyuma Muimpe pa buloba udi bua kutumbisha Kilisto ne bua kutumanyisha bua bualu buende (Yone 15:26. 16:14).

 Nzubu wa tshitendelelu kakadi ne madidishi nansha. “Musoko (wa Nzambi) kawena ukengela diba, anyi ngondo bikenkamu; bualu bua butumbi bua Nzambi budi buwutemenamu, ne Muana wa Mukoko udi muinda wawu. Ne ba mu bisamba nebendakane mu dinkenka diawu” (Buak. 21:23,24).

 

17.8   Mesa a mitanda ya mampa  (Ek. 25:23).

 Mesa a mampa akadi mu muaba wa tshijila Bakabikila mitanda ne, Mampa a Mesu, bualu bua akadi ku mesu kua Yehowa matuku onso. Mitanda ya mampa yakadi dikumi ne ibidi, bu bungi bua bisamba bia Bena Isalele. Nunku yakadi tshimanyinu tshia bisamba bionso bia Bena Isalele bidi ku mesu kua Yehowa matuku onso (pakapanduluka bisamba bikuabo bia Bena Isalele mitanda yakashala dikumi ne ibidi).

 Mampa akadi pa mesa akalua bia kudia bia bakuidi. Bakadi bu bana ku mesa a tatu wabo. Mampa aa adi atuambila bualu bua Yeye wakamba ne, “Ndi bianyi bidia bia muoyo; walua kundi kena wikala ne nzala, wangitabuja kena wikala ne nyota” (Yone 6:35).

Mesa adi atuambila bualu bua buobumue. “Bulelela, buobumue buetu budi ne Nzambi ne Muana wende Yesu Kilisto” (1 Yone 1:3).

 

17.9    Tshioshelu tshia musenga wa mananashi  (Ek. 30:1-10).

 Alona wakosha musenga wa mananashi dinda ne dinda pa tshioshelu tshia or ne pakatemesheye minda dilolo. Tshidi tshifuanyikiji tshia milombu ya Mukelenge Yesu Kilisto bua bantu bende. “Yeye muikale ne muoyo tshiendelele bualu bua kubakuila” (Eb.7:25). Kadi tshidi kabidi tshifuanyikiji tshia milombu ya bena kuitabuja ne kutendelela kuabo kua Nzambi (Eb. 2:11,12). Tshioshelu tshia musenga wa mananashi tshiakadi tshia mutshi wa acacia. Mutshi ewu, mu Mukanda wa Nzambi, udi utuambila bualu bua buntu bua Mukelenge. Bakalamika tshioshelu ne or mutambe buimpe, bualu bua Mukelenge wakadi Nzambi kadi Yeye wakamueneshibua munkatshi muetu mu mubidi wa muntu, “Imanuele, kuandamuna kua muaku ne, Nzambi udi netu” (Mat. 1:23.1 Tim. 3:16).

 

17.10   Mushete wa meyi a tshipungidi (Ek. 25:10-22).

 Mushete wa tshipungidi wakadi nkuasa wa tshilumbuluidi bualu bua mikenji yakadi munda mua mushete, kadi wakadi nkuasa wa ngasa kabidi bualu bua muaba wa kubuikidila mibi wakadiku. Munda mua mushete muakadi mulangala wa Alona wakela ntonga, tshifuadi tshia ngolo ne mana munemu. Tshibuikilu tshiakadi pamutu pa mushete wa meyi a tshipungidi tshibikidibua ne, Muaba wa kubuikila kua mibi. Tshiakadi tshia ngolo. Ku matshika a tshibuikilu kuakadi bakeluba ba ngolo, bimanyinu bia buimpe ne bujidilu bia Nzambi. Mapuapua abo akadi bu balami ba bujidilu bua Yehowa. Mpala yabo yakadi mitangile pa tshibuikilu tshia mushete ku muaba wa kuteka mashi bua kubuikidila nawu mibi ya bantu bu tshimanyinu ne, Mibi yabo yakabuikidibua ku mesu kua Nzambi (Lew. 16:13-16). Nzambi wakambila Mose ne, “Meme nensangakane nebe apa, nensombe nebe pamutu pa tshibuikilu tshia mushete … nenkumanyishe malu onso andi nkupesha bu mikenji kudi Bena Isalele” (Ek. 25:22).

 

17.11   Muakuidi munene ne bakuidi (Ek. 28:1).

    Muakuidi munene wakadi Alona, ne bakuidi bakadi bana bende ba balume. Pakadi bintu bia mu Nzubu wa Tshitendelu  bilongolola, bakuidi bakabuela misangu yonso mu muaba wa kumudilu, benza mudimu  wabo.  Kabakadi  mua  kubuela  mu  muaba  mutambe  wa tshijila, anu muakuidi munene nkayende, pakafika dituku dia Dibuikidibua dia Mibi. “Muakuidi munene udi ubuela mu muaba muibidi, yeye nkayende, musangu umue ku tshidimu ku tshidimu; kena ubuela kayi ne mashi adiye ufila bua bualu buende ne bua matupakana a bantu” (Eb. 9:6,7. Lew. chap. 16).

 

17.12   Buakuidi bua Kilisto - Muakuidi Munene wa bantu bende

 “Kilisto kakabuela mu muaba wa tshijila muasa ne bianza, mufuanangane ne muaba mulelela; kadi wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu” (Eb. 9:24). “Nunku, bana betu, bualu bua tudi ne dikima dia kubuela mu muaba wa tshijila bua mashi a Yesu, mu njila wakatujidileye, njila mupia-mupia ne wa muoyo, kupita tshilulu tshikudika, kutshiamba ne, Mubidi wende; ne bualu bua tudi ne muakuidi mutambe kumutu kua nzubu wa Nzambi; tusemene bietu pabuipi nende ne mutshima mulelela mu dimanya dijalame dia ditabuja (Eb. 10:19-22). Mukelenge Yesu udi mumanye mua kukuatshisha bantu bende mu mateta abo, udi mumanye matekete abo ne udi mumanye mua kubakuatshisha mu tshikondo tshia dikengela diabo (Eb. 4:14-16).

 

17.13   Buakuidi bua bena Kilisto

 Bena kuitabuja bonso badi bakuidi. Badi “bakuidi ba tshijila bua kufila milambu idi ya nyuma mitabujibue kudi Nzambi bualu bua Yesu Kilisto” (1 Pet. 2:5). Badi bamanye mua kubuela mu muaba wa tshijila bua mashi a Yesu bu batendeledi.  Badi bamanye mua kutendelela Nzambi Tatu mu nyuma ne mu bulelela (Yone 4:23,24).

 Mukelenge Yesu udi Mulombodi wa bantu ba Nzambi mu kutumbisha kuabo kua Tatu. “Bualu bua yeye udi ujidila ne bobo badi bajidibua kabidi, bonso badi ba Tatu umue; bua bualu ebu kena ufua bundu bua kubabikila ne, Bana betu, wamba ne, Nengambile bana betu dina diebe, munkatshi mua bena ekeleziya nengimbe misambu ya kukutumbisha nayi” (Eb. 2:11,12).

  Bena Kilisto badi “bakuidi ba bukelenge … bantu bikale ne Nzambi muine, bua nuenu nuambe bua buimpe bua Nzambi wakanubikila bua kunupatula mu midima bua kunubueja mu munya wende wa dikema” (1 Pet. 2:9).  Bu bakuidi ba bukelenge  badi benzela Mfumu wabo mudimu ne badi batangalaja Lumu Luimpe.

 

17.14   Malesona mu tshikosa

1)  Mose wakasa Nzubu wa Tshitendelelu bualu bua Nzambi wakasua kuikala munkatshi mua bantu bende (Ek. 25:8).

2)  Tshibi tshinene tshia lupangu: Mukelenge Yesu Kilisto,  “Mushiku wa  mbelu wa mikoko” (Yone 10:7).

3)   Tshioshelu tshia mitaku: “Kilisto, wakadifila kudi Nzambi kayi ne ditoba. Wakadifila bua bualu buetu bu mulambu ne tshintu tshishipa” (Eb. 9:14. 10:5-14. Ef. 5:2).

4)   Tshioshelu tshia tshiamu tshia or (tshioshelu tshia musenga wa mananashi): Mukelenge Yesu, Muakuidi wa bantu bende (Eb. 7:25.  1 Yone 2:1).

5)   Tshiowelu: Bantu ba Nzambi badi ne kuowa kua Diyi dia Nzambi bualu. Badi balengeshibue ku mashi a Kilisto kadi badi ne kuowa mayi bualu mu luendu lua ku dituku ku dituku (Yone 13:2-15).

6)   Tshitekelu tshia minda:  Kilisto udi munya wa bantu bende (Yone  8:12).

7)  Bitanda bia mampa: Kilisto udi bidia bia nyuma bia bantu bende (Yone 6:32-35).

8)   Mesa a mampa: Buobumue bua Kilisto ne bantu ba Nzambi  (1 Yone 1:3).

9)  Mushete wa Tshipungidi: Kilisto mu bunzambi buende ne  mu buntu buende. Anu Yeye biende wakalama mikenji tshishiki mu mutshima wende (Eb. 10:7). (Mabue abidi akadi ne mikenji mifundapu akadi mu Mushete wa Tshipungidi).

10)               Tshibuikilu  tshia  mushete  wa Tshipungidi  tshia  or  pur: Nkuasa wa butumbi wa Nzambi, kadi tshiakadi kabidi, “nkuasa wa butumbi wa ngasa” (Eb. 4:16).

 

 

18  Nshapita 18 — Nyoka idi isuma Bena Isalele

18.1   Nom. 21:4-9

“Bena Isalele bakumuka ku mukuna wa Ho, bakaya mu njila wa ku Dijiba Dikunze bualu bua kunyunguluka kunyima kua buloba bua Edome; mitshima ya bantu yakapanga bualu bua njila. Bantu bakajiana Nzambi ne Mose kabidi ne, Nuakatulupuila mu Ejipitu bua kutufuisha mu tshipela nunku bua tshinyi? Kakuena bia kudia, kakuena mayi, ne bidia ebi bia tshianana biakututonda. Yehowa wakatuma nyoka idi isuma bu kapia kosha munkatshi mua bantu, yakasuma bantu; bantu ba bungi ba Isalele bakafua. Bantu bakalua kudi Mose, bakamba ne, Tuakuenza bibi bualu bua tuetu tuakujiana Yehowa ne wewe kabidi, ulombe Yehowa atumushile  nyoka munkatshi muetu. Mose wakalombela bantu Nzambi. Yehowa wakambila Mose ne, Enza biebe nyoka ne mubidi bu kapia, umuteke kulu kua mutshi; nunku pamutangila muntu musumibue, neikale ne muoyo. Mose wakenza nyoka ne tshiamu tshia mitaku, wakamuteka kulu kua mutshi; pashishe pakatangila muntu musumibue nyoka wa tshiamu tshia mitaku, wakadi ne muoyo kabidi” (Nom. 21:4-9).

 

18.2   Nyoka wa tshiamu tshia mitaku udi wamba bualu bua Kilisto

 Mukelenge Yesu wakamba ne, “Meme, biambishabo pa buloba, nenkoke bantu bonso kundi” (Yone 12:32). Yeye wakamba nunku bua kumanyisha bantu bakuabo bua lufu luafueye nalu. Pakalua Nikodemo, muyishi munene wa Bena Isalele, butuku kudi Mukelenge Yesu bua kumonangana nende. Mukelenge wakamuyisha malu akadi mapia-mapia ku matshu ende. Wakamuambila ne, “Bu muakabisha Mose nyoka mu tshipela, nunku budi Muana wa muntu nabu mbua kubishibua muomumue; bua muntu yonso witabuja ikale ne muoyo wa tshiendelele bualu buende” (Yone 3:14). Nunku Mukelenge Yesu wakajadika bualu ne, Nyoka wa tshiamu tshia tshitaku tshiakadi tshifuanyikiji tshia lufu luende pa mutshi mutshiamakane.

 Bena Isalele bakajiana Nzambi ne Mose, muntu wa Nzambi. Bakalengulula mana - bidia bia mu diulu. Kunyima kua bidimu bia bungi Bena Yuda bakajiana Mukelenge Yesu, bidia bilelela bia mu diulu, bualu bua yeye wakabambila ne, “Ndi bianyi bidia biakafuma mu diulu” (Yone 6:41). Mitshima ya bantu ba bungi idi anu miomimue lelu, batshidi bapidia Kilisto, Muana wa Nzambi mutumibue mu diulu bua kubasungila. Paulo wakafundila Bena Kolinto bua kubabela ne, “Tulekelayi kuteta Mukelenge bu muakamuteta bakuabo babo, bakashipibua kudi nyoka. Lekelayi kutontolola, bu muakatontolola bakuabo babo, bakashipibua kudi mushipi. Malu aa akadi abakuata bu bifuanyikiji, akafundibua bua kutudimuja, kutudi mene kuakufika nshikidilu wa bikondo. Nunku  muntu  udi  wela  meji  ne,   Ndi   muimane,  adimuke  bua  kaponyi biende” (1 Kol. 10:9-12). Nzambi udi mubanji mu luse, Pakamba Bena Isalele ne, “Tuakuenza bibi”. Nzambi wakambila Mose ne, “Enza biebe nyoka ne mubidi bu kapia, umuteke kulu kua mutshi”. Nyoka ewu kakadi mua kusuma bantu too bualu bua kakadi ne mena a lulengu, wakadi mufuanangana ne nyoka yakasuma bu kapia kadi kakadi lulengu lua lufu nansha. Nzambi wakatuma Muana wende bua kutusungila, “pakatumeye Muana wende mene ne mubidi mufuane wa malu mabi, ne bua bualu bua bubi, wakapisha bubi mu mubidi” (Lomo 8:3). Kadi Kilisto nkayende “kakenza bualu bubi, kabakamusangana ne didinga mukana muende”   Yeye “wakafua musangu umue bua malu mabi, muntu muakane wakafuila bantu babi, bua kulua netu kudi Nzambi” (1 Pet.3:18).

 

18.3   Tangila kudi Yesu

 Muntu musumibue kudi nyoka wa lulengu wakadi ne anu bualu bumue bualu bua kuikala ne muoyo, bua kutangila kulu. Pakatangileye panshi kudi bantu bakuabo, wakafua. Pakatangileye kudi nyoka wa tshiamu tshia mitaku, wakadi ne muoyo. Lelu bantu ba bungi badi batangila kudi ekeleziya yabo, anyi kudi mikenji ya ekeleziya, anyi kudi bantu, bua lupandu, kadi badi mua kuenza anu bualu bumue bua kulupeta - kutangila kudi Yesu.

 

18.4   Malesona mu tshikosa

1)   Bienzedi bia Bena Isalele biakaleja ne mitshima yabo yakadi mibi.  “Mutshima udi upita bintu bionso kudinga muntu, ne udi utamba kunyanguka; muntu kayi udi mua kuumanya?” (Yel. 17:9).

2)  Lulengu lua nyoka ludi lutuambila bualu bua bubi. Mukanda wa  Nzambi udi wamba ne, “Bonso bakenza malu mabi, ne badi bapanga kupeta butumbi kudi Nzambi”. Kadi Nzambi wakabaleja luse pakambabo ne, Tuakuenza bibi. “Difutu dia bubi ndufu, kadi dipa dia luse dia Nzambi mmuoyo wa tshiendelele mu Yesu Kilisto Mukelenge wetu” (Lomo 3:23. 6:23).

3)   “Yeye nguakadi kayi mumanye bubi, Nzambi wakamuvuija bubi bua bualu buetu; bua tuetu tuikale buakane bua Nzambi munda muende” (2 Kol. 5:21). “Kilisto wakatupikula ku mulawu wa mikenji, wakadivuija bu mulawu bua bualu buetu  bua tuetu kuangata mulayi wa Nyuma bua ditabuja” (Gal. 3:13,14). Tangila kudi YESU, wikale ne muoyo (Yone 3:14-16).

 

 

19  Nshapita 19 — Yehowa udi uleja Mose Buloba bua Kanana

19.1   Dut. 3:23-26

Mose wakambila Bena Isalele ne, “Nakasengelela Yehowa ku tshikondo atshi, nakamba ne, Mukelenge Yehowa … witabuje bua meme nsabuke, ntangile buloba buimpe budi dishiya dia Yadene, mukuna awu muimpe, ne Lebanona. Kadi Yehowa wakadi nanyi tshiji bua bualu buenu, yeye kena mungumvuile; Yehowa wakangambila ne, Kuakujika, kungambidi bualu ebu kabidi” (Dut. 3:23-26).

 Mu tshipela tshia Sinai bantu kabakadi ne mayi a kunua, bakatandangana ne Mose. “Yehowa wakambila Mose ne, Angata mulangala, usangishe bantu bonso ne wewe ne Alona mukulu webe, wewe wambile dibue didi ku mesu kuabo, dipatule mayi; wewe neubapatuile mayi ku dibue, wewe neubanuishe  mayi  ne  bimuna biabo”.  Mose  ne  Alona bakasangisha bantu bonso kumpala kua dibue, ne Mose wakambila Bena Isalele ne, “Umvuayi, bena kutomboka; netunupatuile mayi ku dibue edi, anyi? Mose wakabandisha tshianza tshiende, wakakuma dibue ne mulangala wende misangu ibidi; mayi a bungi akalupuka, ne bantu bonso bakanua, ne bimuna biabo” (Nom. 20:7-11).

 Yehowa wakamba ne, “Wambile dibue”, kadi Mose wakakuma dibue ne mulangala wende misangu ibidi, “wakamba biende meyi akadi kaayi ne meji ku mishiku yende” (Mis. 106:33). Bua bualu ebu Yehowa wakadi ne Mose tshiji, yeye kakadi mua kubuela mu buloba bua Kanana (Nom. 20:12). Tuakamana kumona mu Ekesode 17 bu mudi Mose wakakuma dibue dia Holeba ne mayi akapatuka bilondeshile pa diyi dia Yehowa. Dituku adi Mose wakenza bu muakamuambila Nzambi, kadi mu tshipela tshia Sina yeye wakapanga. Dibue diakadi tshifuanyikiji tshia Kilisto mututshibue kudi Nzambi bua bualu buetu (Yesh. 53:4,5). Nzambi kakadi mua kulumbuluisha Mukelenge Yesu misangi ibidi bualu bua bubi buetu! (Eb. 7:27. 9:25-28. 10:12).

 

19.2   Lufu lua Mose, muntu wa Nzambi

  Mose wakaya ku mpata ya Moaba ku mukuna wa Nebo. Yehowa wakamuleja buloba bua mulayi. “Yehowa wakamuambila ne, Ebu mbuloba bunakalaya Abalahama ne Isaka ne Yakoba ne, Nembupe tunkanunuina tuenu, nakukulejabu ne mesu ebe, kadi wewe kuena usabukaku.  Nunku Mose,  muntu wa Yehowa,  wakafua mu buloba bua Moaba muakamba Yehowa. Yehowa wakamujika mu tshibanda tshia buloba bua Moaba tshiakatangilangana ne Bete-peo; kakuena muntu udi mumanye kudi lukita luende too ne ku dituku edi. Pakafua Mose, yeye wakadi ne bidimu lukama ne makumi abidi: mesu ende kaakadi bileshileshi ne bukole buende kabuakapua” (Dut. 34:4-7).

 

19.3   Mose udi umueneka ne Yesu mu butumbi

 Bidimu bia bungi biakapita katshia Nzambi wajika Mose pa mukuna wa Nebo, kadi tudi tumumona kabidi pa mukuna wa kukudimuka. Mukelenge Yesu “wakangata Petelo ne Yone ne Yakobo, wakabanda nabo ku mukuna bua kutendelela Nzambi. Pakadiye utendelela Nzambi, mpala wende wakakudimuka, bilulu biende biakalua bitoke, biakengelela. Monayi, balume babidi bakadi bayikila nende, Mose ne Eliya; bakamueneka mu butumbi, bakadi bamba bualu bua lufu luende luakambeye kujikija ku Yelushalema” (Lk. 9:28-31).

 Petelo wakambila Mukelenge Yesu ne, “Mukelenge, patudi kunoko mbimpe; biwasua, nengase bitanda bisatu, tshikuabo ntshiebe, tshinga tshia Mose, tshikuabo ntshia Eliya” (Mat. 17:4). Kakamanya tshiakadiye wamba. Nzambi kakitabuja Petelo bua kuteka Mukelenge Yesu mu mulongo umue ne Mose ne Eliya nansha, diyi diakalupuka mu ditutu ne, “Ewu udi Muananyi Munanga, Yeye udi Unsankisha bimpe, Mumvulayi”. Bayidi bakatshina bikole be, bakatua mpala panshi kadi Mukelenge wakabalenga tshianza, wakamba ne, “Bikayi, kanutshinyi”. Pakabandulukabo, kabakamona muntu mukuabo, anu Yesu.

 Kunyima kua malu aa Petelo wakafunda ne, “Tuetu tuakadi bamonyi ba butumbi buende ku mesu etu … patuakadi nende ku mukuna awu wa tshijila” (2 Pet. 1:16-18). Pakasungula Mose bua kukenga ne bantu ba Nzambi mu Ejipitu, wakasungula bimpe mene. Bidi nunku ne muntu yonso udi ushiya malu a ba pa buloba bua kulonda Kilisto. Bumanyishi bua Paulo kudi Bena Lomo buakadi ne, “Bituakenga nende, mbua tuetu tutumbishibue nende. Bualu bua ndi mbala makenga a mu tshikondo etshi ne, Kaena makumbane bua kuelekeshibua ne butumbi budi buamba kumueneshibua kutudi” (Lomo 8:17,18).

 

19.4   Malu makuabo bualu bua Mose

1)  1)  Bua   bidimu   makumi   anayi   Mose   wakadi   muyishibue   mu lungenyi luonso lua Bena Ejipitu (Bien. 7:22,23). Bua bidimu makumi anayi yeye wakadi mushikame mu buloba bua benyi, mu bidimu ebi wakajingulula ne, Tshiena mumanye mua kuenzela Nzambi mudimu mu bukole buanyi. Nzambi wakamubikila pakadiye ulama mikoko ya tatuende-muenu kunyima kua tshipela, kule ku misoko ya bantu (Ek.3:1).  Bua bidimu makumi anayi Mose wakalombola Bena Isalele mu tshipela. Mu bidimu ebu Nzambi wakamupesha bukole, lungenyi ne bintu bionso biakadiye nabi bualu.

2)  Nzambi wakalaya Bena Isalele muprofete mufuanangane ne Mose.  Mose wakambila bantu ne, “Nenumvue diyi diende … muntu yonso udi upidia kumvua meyi anyi adiye wamba mu dina dianyi, meme nenkose tshilumbu tshiende” (Dut. 18:15-19). Muprofete ewu wakadi Kilisto (Yone 5:46).

3)  Mose wakadi wa kueyemenyibua “mu nzubu wa Nzambi muonso” (Eb. 3:1,2). “Muntu ewu Mose wakadi ne kalolo be, wakatamba bantu bonso ba pa buloba ne kalolo” (Nom. 12:3-8).

4)    Mose wakadi ne mapumbisha ne mateta a bungi kadi Nzambi wakamulama ne wakamulombola mu njila wa ditabuja. Yeye wakalonda Nzambi mene ne Nzambi wakamupesha butumbi ne buneme. “Yehowa wakayikila ne Mose mpala pa mpala bu mudi muntu uyikila ne mulunda wende” (Ek. 33:11. Nom. 12:7,8).

 

Pakajikija Mose mudimu wende mu tshikondo tshiende, Nzambi wakangata muena mudimu wende. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Biangenzela muntu mudimu, andonde; muena mudimu wanyi neikale kundi ngikala; biangenzela muntu mudimu, Tatu neamutumbishe” (Yone 12:26). Tumushayi bujitu buonso, ne malu mabi adi bualu butekete bua kutulenduisha tuidikishe ne kutatamana tshidikishilu tshietu tshia lubilu tshidi tshitekibua kumpala kuetu, batangila kudi Yesu, mubangi ne mushikishi wa ditabuja dietu (Eb.12:1,20.

 

Mateyi a bungi adi mu njila,

Kolesha mutshima, kutshinyi nansha.

Utangile Yesu pawendakana;

Udimuke, kupangi kumulomba

(Mpanda Mabue 1930)