Mukanda Wakatuminabo Bena Ebelo

 

Robertson John S.

 

Tshikebelu tshia malu

Mukanda Wakatuminabo Bena Ebelo

 

 

 

Table des matières par chapitres :

1        Meyi a kumpala

2        Nshapita 1

3        Nshapita 2

4        Nshapita 3

5        Nshapita 4

6        Nshapita 5

7        Nshapita 6

8        Nshapita 7

9        Nshapita 8

10     Nshapita 9

11     Nshapita 10

12     Nshapita 11

13     Nshapita 12

14     Nshapita 13

 

 

Table des matières complète :

1        Meyi a kumpala

2        Nshapita 1

2.1      1:1-2

2.2      1:3

2.3      1:4-5

2.4      1:6-8

2.5      1:9-12

2.6      1:13-14

3        Nshapita 2

3.1      2:1-4

3.2      2:5-9

3.3      2:10-13

3.4      2:14-16

3.5      2:17-18

4        Nshapita 3

4.1      3:1-2

4.2      3:3-6

4.3      3:7-11

4.4      3:12-15

4.5      3:16-19

5        Nshapita 4

5.1      4:1-2

5.2      4:3-5

5.3      4:6-8

5.4      4:9-11

5.5      4:12-13

5.6      4:14-16

6        Nshapita 5

6.1      5:1-4

6.2      5:5-6

6.3      5:7-10

6.4      5:11-14

7        Nshapita 6

7.1      6:1-3

7.2      6:4-6

7.3      6:7-8

7.4      6:9-12

7.5      6:13-16

7.6      6:17-18

7.7      6:19-20

8        Nshapita 7

8.1      7:1

8.2      7:2-3

8.3      7:4-7

8.4      7:8-11

8.5      7:12-17

8.6      7:18-19

8.7      7:20-25

8.8      Bualu bua lupandu

8.9      7:26-28

9        Nshapita 8

9.1      8:1-3

9.2      8:4-6

9.3      8:7-9

9.4      8:10

9.5      8:11-13

10     Nshapita 9

10.1          9:1-5

10.2          9:6-7

10.3          9:8-10

10.4          9:11-12

10.5          9:13-14

10.6          9:15-17

10.7          9:18-22

10.8          9:23-26

10.9          9:27-28

11     Nshapita 10

11.1          10:1-3

11.2          10:4-7

11.3          10:8-10

11.4          10:11-14

11.5          10:15-18

11.6          10:19-22

11.7          10:23-25

11.8          10:26-31

11.9          10:32-34

11.10       10:35-39

12     Nshapita 11

12.1          11:1-3

12.2          11:4

12.3          11:11-5-7

12.4          11:8-12

12.5          11:13-16

12.6          11:17-19

12.7          11:20-22

12.8          11:23-26

12.9          11:27-29

12.10       11:30-34

12.11       11:35-38

12.12       11:39-40

13     Nshapita 12

13.1          Nshapita 12

13.2          12:1-4

13.3          12:4-10

13.4          12:11-13

13.5          12:14-17

13.6          12:18-21

13.7          12:22-24

13.8          Bena Kilisto bakulua

13.8.1     Ku Mukuna wa Siona

13.8.2     Ku Yelushalema wa mu diulu

13.8.3     Ku Misumba ya banjelo

13.8.4     Ku Ekelesiya wa banabute

13.8.5     Kudi Nzambi, Mulumbuludi wa bonso

13.8.6     Kudi nyuma wa bantu bakane

13.8.7     Kudi Yesu,

13.8.8     Ku mashi adibo bamiamina

13.9          12:25-26

13.10       12:27-29

14     Nshapita 13

14.1          13:1-3

14.2          13:4

14.3          13:5-6

14.4          13:7-9

14.5          13:10-14

14.6          13:15-16

14.7          13:17-19

14.8          13:20-21

14.9          13:22-25

 

 

1        Meyi a kumpala

Katuena bamanye dina dia mufundi wa mukanda ewu. Musangu mukuabo dina diende kadiena ditedibue biakadiye mupostolo bu mupostolo Paulo, udi ufunda bualu bua “Mupostolo ne Muakuidi Munene wa dijikula dia ditabuja dietu” (3:1), Mukelenge Yesu Kilisto. Mukelenge Yesu udi kumpala mu malu onso. Abalahama udi ubikidibue ne, Muena Ebelu mu Genese 14:13 ne kunyima kuende, tunkanunuina tuende. Pakadi mukanda mufundibua, dituku diakadi pabuipi dia dibutuka dia ntempelo ne dia Yelushalema, bu muakamba Mukelenge Yesu. Mukelenge wakamana kuambila Bena Yelushalema bualu bua ntempelo ne, “Misangu ya bungi nakasua kusangisha bana bebe bu mudi nzolo usangisha bana bende mu mapuapua ende, kadi nuenu nuakupidia. Nzubu wenu udi mushale patupu” (Matayo 23:37-38. 24:1-2).

Tshipungidi tshia kumudilu ne kutendelela kua Nzambi mu ntempelo biakadi pabuipi ne kujimina. Mikenji ya Mose yakadi “mindidimbi ya bintu bimpe bilualua” (10:1). Tudi tubala ne, “Diumusha dia mukenji wa diambedi didiku bua butekete buawu ne bua dipanga diawu dia kutukuatshisha, (bua mikenji kayakavuija tshintu tshimue tshiakane tshishiki), ne dibueshibua pa muaba wawu dia ditekemena ditamba buimpe didiku, ditudi tusemena nadi pabuipi ne Nzambi” (7:18,19). Mu matuku aa bena kuitabuja bakuabo ba Bena Ebelu bakadi ne lukunukunu lua mikenji ya Mose (Bienzedi 21:20). Njiwu wakadiku: badi mua kuteka ditekemena diabo mu mikenji. Mufundi wa mukanda udi musue kukolesha mitshima yabo. Udi wamba ne, “Tulamate dijikula dia ditekemena dietu bua kaditshimbakanyi, bualu bua wakatupa mulayi udi wa kueyemenyibua” (10:23).

 

2        Nshapita 1

2.1        1:1-2

Nzambi, mumane kuambila batatu meyi ende kudi baprofete bende kale mu bitupa bia bungi ne biambidi bia bungi, kunshikidilu kua matuku aa wakatuambila bietu diyi kudi Muana wakatekeye mupianyi wa bintu bionso, wakafukeye nende buloba kabidi. 1:1,2

 

Kale, diambedi Muana wa Nzambi kakadi muanji kulua, Nzambi wakambila batatu ba Isalele diyi diende kudi baprofete bende. Bakamba diyi dia kudi Nzambi benzeja kudi Nyuma Muimpe (2 Petelo 1:21). Kunshikidilu kua matuku aa Nzambi wakamba mu Muana wende.

 

2.2        1:3

Yeye udi dinkenka dikole dia butumbi bua Tatu ne tshifuanyikishi mene tshia Bunzambi buende, ne udi wimanyika bintu bionso ku diyi dia bukole buende; pakamaneye kupetela bantu diuvua dia ku malu mabi abo, wakashikama ku tshianza tshia bukole tshia Mutambe Bunene wa mulu. 1:3

 

Butumbi bua Muana budi bunene be. Muana wa Nzambi udi Mukelenge wa butumbi (1 Kolinto 2:8). Yeye udi wimanyika bintu bionso ku diyi dia bukole buende. Minda minene mulu mua diulu bidi biamba bua butumbi buende. Diba, ngondo ne mitoto bidi biamba bua bukole buende. “Udi ujadika bungi bua mitoto, udi uyibikila buonso buayi ku mena ayi” (Musambu 147:4).

 

2.3        1:4-5

Bua malu awu onso Yesu wakulua mutambi wa banjelo buimpe, bualu bua wakapiana dina didi ditamba mena abo kutumba. Bualu bua Nzambi wakambila mukuabo kayi wa banjelo bende ne, Wewe udi Muana wanyi, lelu ewu nakukulelayi ?Ne kabidi: Nengikale Tatu kudiye, ne yeye neikale Muana kundi ? 1:4-5

 

Banjelo ba Nzambi badi bena bukitu mu bukole buabo (Musambu 103:20) kadi Mukelenge Yesu, Muana wa Nzambi, udi utamba banjelo bukole. Dina diende didi ditambe diabo ku bunene. Nzambi wakamupa dina didi pamutu pa dina dionso (Filipoi 2:9). Ku musulu wa Yadene, pakakadiye mubatijibue kudi Yone Mubatiji, Nzambi wakamba ne, “Ewu udi Muana wanyi munanga, yeye udi unsankisha bimpe” (Matayo 3:17).

 

Muanjelo wakambila Malia ne, “Nebidike muana wa tshijila uwalela ne, Muana wa Nzambi” (Luka 1:35). Ku luseke lua Bunzambi bua Mukelenge wetu, muprofete Mika wakafunda ne, “Tshibangidilu tshiende tshidi tshia kale kale, tshia ku ntuadishila mene” (Mika 5:2).

 

2.4        1:6-8

Ne kabidi, pakalueye ne muanabute pa buloba, yeye udi wamba ne, Banjelo bonso ba Nzambi bamutendelele. Yeye udi wamba bua banjelo ne, Udi uvuija banjelo bende mpepele, ne bakuatshishi bende ba mudimu ndimi ya kapia. Kadi bua Muana yeye udi wamba ne, Nzambi, nkuasa webe wa bukelenge udiku too bikondo ne bikondo, ne dikombo dia buakane ndikombo dia bukelenge buebe. 1:6-8

 

Pakalua Mukelenge Yesu pa buloba, banjelo ba mu diulu bakatumbisha Nzambi bamba ne, “Butumbi buikale kudi Nzambi mu diulu, ditalala dikale panshi pa buloba munkatshi mua bantu badi basankisha Nzambi” (Luka 2:13,14). Ku tshikondo atshi bantu bende mene (Bena Yuda) kabakamuitabuja, bakamushipa ku mutshi mutshiamakane (Yone 1:11). Katataka udi ushikama pa nkuasa wa Tatu wende kadi yeye nealue ne bantu bende bua kuangata bukelenge buende. (Buakabuluibua 19:11-16). Muanjelo Gabaliele, wakatumibua kudi Nzambi, wakambila Malia ne, “Mona, wewe newimite difu, neulele muana mulume, neumuidike ne, YESU; yeye neikale munene, nebamuidike dina ne, Muana wa Udi Mutambe Bunene wa mu diulu; Mukelenge Nzambi neamupe nkuasa wa butumbi wa tatu wende Davidi; neikale mukelenge wa nzubu wa Yakoba tshiendelele; bukelenge buende kabuena ne tshishikidilu” (Luka 1:31-33.

 

2.5        1:9-12

Wewe wakusua malu makane ne udi ne malu mabi tshiji; bua bualu ebu Nzambi, Nzambi webe mene, wakuela manyi a disanka pamutu pebe ne diela dia manyi ditamba diakeleye bakuebe. Wakuamba kabidi ne, Wewe, Mukelenge, wakajadika bishimikidi bia buloba ku tshibangidilu, ne bintu bia mu diulu bidi bienzedi bia bianza biebe. Bintu ebi nebijimine, kadi wewe udi ushala tshiendelele; ne bionso nebikulukaje bu tshivualu; ne wewe neubivunge bu tshilamba tshia kudibuikila, bu tshivualu, ne nebikudimuke; kadi wewe udi muomumue, ne bidimu biebe kabiena bijika. 1:9-12

 

Mukelenge wetu, bu muntu, wakadi mua kuamba ne, “Wakuntuma udi nanyi; kakunshiya nkayanyi, bualu bua matuku onso ntu ngenza malu adi amusankisha” (Yone 8:29). Bantu babi bakadi ne Mukelenge wetu lukuna bakamba ne, “Yeye neafue diba kayi, ne dina diende nedijimine diba kayi?” Kadi Nzambi wakamba ne, “Dina diende nedishaleku tshiendelele! … bantu nebadivudijile disanka mu bualu buende; bisamba bionso bia bantu nebimubikile ne, Udi ne disanka” (Musambu 41:5. 72:17).

 

2.6        1:13-14

Ne kudi mukuabo kayi wa banjelo bende wakuambeye munga musangu ne, Shikama biebe ku tshianza tshianyi tshia bukole, too ne panavuija bena lukuna bebe bu ditanda dia muinshi mua makasa ebe? Banjelo bonso kabena nyuma mikuatshishi mitumibue bua kukuatshilabo badi bamba kupiana lupandu mudimu, anyi? 1:13,14

 

Katataka Mukelenge Yesu “udi ku tshianza tshia bukole tshia Nzambi, mumane kubuela mu diulu; banjelo ne makokeshi ne makole biakavuijibua kunyima kuende” (1 Petelo 3:22), kadi yeye “neikale ne butumbi, neashikame mu nkuasa wende wa bukelenge, neakokeshemu; neikale muakuidi mu nkuasa wende wa butumbi; midimu eyi ibidi neyikuatshishangane” (Zekaya 6:13).

“Bakelenge ba pa buloba badi badijadika, ne bakokeshi badi bela tshifufu, bua kutombokela Yehowa ne wende muedibue manyi, bamba ne, Tutshibule nkanu yabo bitupa, tumushe mionshi yabo pambidi petu. Yeye udi mushikame mu diulu udi useka, Mukelenge udi ubapetula. Pashishe, yeye neakule nabo mu tshiji tshiende, neabatshinyishe mu tshiji tshiende tshikole, wamba ne, Meme panyi nakujadika Mukelenge wanyi pamutu pa Siona, mukuna wanyi wa tshijila” (Musambu 2:2-6).

Mukelenge Yesu udi mutambe baprofete 1:1,2.

Mukelenge Yesu udi mutambe banjelo 1:4.

Mukelenge Yesu udi mutambe Mose 3:5,6.

Mukelenge Yesu udi mutambe Alona 7:11.

Mukelenge Yesu udi mutambe Melekisedeke 7:17 8:1.

 

3        Nshapita 2

3.1        2:1-4

Bua bualu ebu butudi nabu mbua kutamba kudimuka ku malu atuakumvua bua bumue katulu kupambuka. Bua bikala diyi diakambidibua kudi banjelo diakajadikibua, ne bikala bualu buonso bua dipambuka ne bupidia buonso biakapetela benji babi difutu diakanangane ne bubi, tuetu mene netupanduke munyi, bituapetula lupandu bunene nunku, luakadianjila kuambibua kudi Mukelenge, luakajadikibua kutudi kudi bakalunvua kudiye? Nzambi kabidi wakamanyishangana nabo ne ku bimanyinu ne ku malu a kukema ne ku bienzedi bia bukole bia bungi ne ku bipedi bia Nyuma Muimpe biakababanyinabo, bu mudi disua diende. 2:1-4

 

Ku mukuna wa Sinai Bena Isalele “bakangata mikenji ya Mose mipebue kudi banjelo” (Bienzedi 7:53. Galatia 3:19). Pashishe Nzambi wakatuambila diyi kudi Muana wende munanga; Mukelenge wa butumbi ne Mupianyi wa bintu bionso.

Mukelenge, pakabangeye mudimu wende munkatshi mua bantu, wakambila Bena Yuda ne, “Matuku akukumbana, bukelenge bua Nzambi budi pepi; kudimunayi mitshima yenu, nuitabuje lumu luimpe” (Mako 1:15). Pashishe yeye wakasungulula bapostolo dikumi ne babidi ne wakabatuma bua kuambila bantu bualu bua Nzambi (Mako 3:14).

Nzambi wakajadika diyisha dia Mukelenge Yesu pakadi Petelo, Yakobo ne Yone nende pa mukuna wa kukudimuka kuende. Diyi diakalupuka mu ditutu ne, “Ewu udi Muananyi munanga, yeye udi unsankisha bimpe, mumvuilayi” (Matayo 17:5). Nzambi wakajadika diyi dia ngasa diende diambibua kudi bapostolo bende pakabapeye bimanyinu ne malu a kukema akenzabo ne bianza biabo mu bukole bua Nyuma Muimpe (Bienzedi 14:3. Lomo 15:18,19).

Nzambi kakimina Muana wende mene, kadi wakamufila bua buonso buetu, nunku bikala muntu ulengulula lupandu luende lunene neapanduke munyi ?

 

3.2        2:5-9

Yeye kakateka buloba bua bantu bulualua, butudi tuamba bualu buabu, muinshi mua banjelo. Kadi mukuabo wakatumanyisha mu muaba mukuabo, wamba ne, Muntu udi tshinyi, bua wewe udi umuvuluka, anyi muana wa muntu, bua wewe udi umulama? Wakamukepesha kakese kudi banjelo, wakamuasa tshifulu tshia butumbi ne buneme, ne wakamuteka kumutu kua midimu ya bianza biebe, wakateka bintu bionso muinshi mua makasa ende. Bualu bua mu dimutekela dia bintu bionso muinshi muende, kakashiya tshintu tshimue tshidi katshiya tshitekibua muinshi muende.

Kadi katataka katuena banze kutangila bintu bionso bitekibua muinshi muende. Kadi tudi tumutangila yeye wakakepeshibua kakese kudi banjelo, Yesu mene, bualu bua dikenga dia lufu muashibue tshifulu tshia butumbi ne buneme, bua ku ngasa wa Nzambi alabuile muntu yonso lufu. 2:5-9

 

Adama ne Eve bakadi ne bujitu pambidi pabo bua kukokesha “minyinyi ya mu mayi manene, ne ba nyunyu ya mulu, ne ba bimuna, ne ba buloba bonso, ne ba tshintu tshioso tshidi tshidikoka panshi” bualu bua butumbi bua Mufuki wabo. Adama, muntu wa kumudilu, wakapanga kadi Muntu muibidi, udi Muntu wa mu diulu, kena upanga nansha (Genese 1:26-28. 1 Kolinto 15:47).

Mukelenge wetu, pakalueye mu tshifuanyikiji tshia muntu, wakadipuekesha, wakalua mutumikidi too ne ku lufu, ku lufu mene lua pa mutshi mutshiamakane kadi katataka, ku ditabuja, tudi tumutangile mushikame pa nkuasa wa butumbi wa Tatu wende, muashibue tshifulu tshia butumbi ne buneme. Mukelenge Yesu, bu Muana wa muntu, nealue “mu butumbi buende ne banjelo bonso, neashikame mu nkuasa wa butumbi buende; bisamba bionso nebisangakane kumpala kuende, yeye neabatapulule bu mudi mulami utapulula mikoko ne mbuji” (Matayo 25:31,32). Mu dituku adi buloba bujima nebuikale muinshi mua bukokeshi wa Mukelenge Yesu.

 

3.3        2:10-13

Bua bualu buakadi buakane kudiye, bua bualu buende bintu bionso bidiku, ne bintu bionso bidi bifukibua ku bukole buende, pakalomboleye bana ba bungi ku butumbi, bua kuvuija kapitene ka lupandu luabo mu buakane buonso ku makenga. Bualu bua yeye udi ujidila ne bobo badi bajidibua kabidi, bonso badi ba Tatu umue: bua bualu ebu kena ufua bundu bua kubabikila ne, Bana betu, wamba ne, Nengambile bana betu dina diebe, munkatshi mua bena ekeleziya nengimbe misambu ya kukutumbisha nayi. Ne udi wamba kabidi ne, Meme nengikale mueyemena. Ne udi wamba kabidi ne, Ke meme ewu ne bana bakumpabo kudi Nzambi. 2:10-13

 

Mukelenge Yesu, Kapitene ka lupandu luetu, udi Musungidi ne Mulombodi wa tshishiki. Udi mumanye mua kukuatshisha bantu bende bu mudibo bapitshila buloba budi buuje tente ne bubi ne makenga. Yeye muine wakadi “muena kanyinganyinga, wakamanya makenga” (Yeshaya 53:3).

Mukelenge kena ne bundu bua kutubikila ne “Bana betu”. Mukelenge, pakamuenekeye kudi Malia wa ku Magadala, kunyima kua kubika kuende ku lufu, wakamuambila ne, “Ya kudi bana betu, ubambile ne, Ndi nya kulu kudi Tatu wanyi ne Tatu wenu, kudi Nzambi wanyi ne Nzambi wenu” (Yone 20:17).

Mukelenge Yesu udi utubikila bana betu, tudi tumubikila ne, Mukelenge, bu muakenza bayidi bende pakadiye nabo (Yone 13:13).

 

3.4        2:14-16

Bualu bua bana bakuabanyangana mubidi ne mashi, yeye muine kabidi wakadiangatshila bintu binebe muomumue; bua ku lufu luende yeye amuvuije tshianana udi ne bukole bua lufu, ndiabolo mene; ne bua yeye apikule bonso aba bakadi bakuatshibue mu bupika matuku onso a muoyo wabo bua ditshina diabo dia lufu. Bua bulelela, kena ukuatshisha banjelo, kadi udi ukuatshisha tunkanunuina tua Abalahama. 2:14-16

 

Mukelenge Yesu wakalua mu tshifuanyikishi tshia muntu, bu muana mukese. Mukenji wa muanjelo wa Mukelenge kudi Yosefe, bualu bua Malia, wakadi ne, “Yosefe muana wa Davidi, kutshinyi mua kuangata mukaji webe Malia, bualu bua udi muimita munda muende ngua Nyuma Muimpe. Yeye nealele muana mulume, umuidike ne, YESU, bualu bua yeye neasungile bantu bende ku mibi yabo … nebamuidike dina ne, Imanuele, kuandamuna kua muaku ne, Nzambi udi netu” (Matayo 1:20-23). Mukelenge Yesu wakamueneshibua mu mubidi wa muntu kadi yeye kakenza bualu bubi. Petelo wakafunda ne, “Nudi bamanye ne, Tuakapikudibua, kenku bintu bidi bijimina, ku argent anyi ku ngolo … kadi nuakapikudibua ku mashi a mushinga mukole, bu a muana wa mukoko kayi ne tshilema ne kayi ne ditoba, ku mashi a Kilisto mene (1 Petelo 1:18,19. 2:22).

Mukelenge wetu wakapita Satana bukole mu tshipela ne Diyi dia Nzambi (Matayo 4:1-11), wakamupita bukole ku lufu luende ne dibika diende ku lufu, wakavuija bukole bua Satana tshianana. “Musungidi wetu Kilisto Yesu, wakajimija lufu, wakamuenesha muoyo wa tshiendelele … bualu bua lumu luimpe” (2 Timote 1:10).

 

3.5        2:17-18

Nunku buakadiye nabu mbua kufuanyishibua bu bana babo mu malu onso, bua yeye alue muakuidi munene wa luse ne wa kueyemenyibua mu malu adi a Nzambi, bua kufileye milambu ya kubuikidila nayi bantu mibi yabo. Bualu bua yeye nkayende wakakenga pakateyibueye, yeye udi mumanye mua kukuatshisha badi bateyibua. 2:17,18

 

Musungidi wetu wakamanya bupele, nyota ne nzala. Mu Yone 4:6 tudi tubala ne, “Luendu luakatonda Yesu”. Yeye wakadi mupungile, wakadi mulale tulu mu buatu pakalua tshipupu tshikole (Matayo 8:24). Yesu wakashikunka ku lukita lua Lazalo (Yone 11:35).

Mukelenge udi mumanye njila wetu mu buloba ebu, yeye biende wakamana kuendemu. “Pakapanga nyuma wanyi munda muanyi, wewe udi mumanye njila wanyi” (Musambu 142:3).

 

4        Nshapita 3

4.1        3:1-2

Nunku, bana betu ba tshijila, babanyanganyi ba dibikila dia mu diulu, nuelangane meji bua Mupostolo ne Muakuidi Munene wa dijukula dia ditabuja dietu, Yesu mene; wakadi wa kueyemenyibua kudi wakamuteka mu mudimu, bu muakadi Mose kabidi mu nzubu mua Nzambi muonso. 3:1,2

 

Dibikila dia bena Kilisto didi “dibikila dia tshijila, kembu mudi midimu yetu mimpe, kadi bu mudi disungula diende mene ne ngasa” (2 Timote 1 :9).

Bu Mupostolo, Mukelenge Yesu wakadi mutumibue kudi Nzambi. Yeye wakambila bantu bualu bua Nzambi. Pakayikilanganeye ne Tatu wende, Yeye wakamba ne, “Katataka badi bamanye ne, Malu onso awakumpa akafuma kuudi; bualu bua meyi awakumpa nakubapawu; bakuitabuja, bakumanya bulelela ne, Nakufuma kuudi; bakuitabuja kabidi ne, Wewe wakuntuma” (Yone 17:7,8).

Bu Muakuidi wetu, Mukelenge Yesu udi uleja bantu bende kumpala kua Nzambi. Yeye “wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu” (9:24)

Bu Muena Mudimu wa Nzambi, Mukelenge Yesu wakadi wa kueyemenyibua too ne ku lufu. “Pakamuenekeye mu tshifuanyikiji tshia muntu, yeye wakadipuekesha, wakalua mutumikidi too ne ku lufu, ku lufu mene lua pa mutshi mutshiamakane” (Filipoi 2:8,9).

 

4.2        3:3-6

Bualu bua yeye wakubadibua muakanangane ne butumbi butambe bua Mose, bualu bua wakibaka nzubu udi ne butumbi butambe butumbi bua nzubu. Bualu bua nzubu yonso udi muibakibue kudi mukuabo, kadi wakibaka bintu bionso nNzambi. Bulelela, Mose wakadi wa kueyemenyibua mu nzubu wa Nzambi muonso bu muena mudimu, bua kuikaleye tshimanyishilu tshia malu akadi amba kuambibua kunyima; kadi Kilisto wakadi wa kueyemenyibua bu Muana kumutu kua nzubu wa Nzambi; tuetu tudi nzubu wende, bitualamata ku dikima dietu ne ku kutumbila kua ditekemena dietu bikole too ne kunshikidilu. 3:3-6

 

Nzambi wakamba bualu bua Mose ne, “Muntu wanyi Mose … udi wenza mudimu wende bimpe mu nzubu wanyi wonso; meme nensombe nende mukana pa mukana, ne meyi adiye mumanye, tshiena nsomba nende ne nsumuinu; neatangile mundidimbi wa Yehowa (Nomba 12:7,8). Mose wakadi wa kueyemenyibua mu nzubu wa Nzambi bu muena mudimu wende kadi Kilisto udi kumutu kua nzubu wa Nzambi bu MUANA.

 

Paulo wakafundila Timote mu mukanda wende wa kumpala bualu bua nzubu wa Nzambi wa mu tshikondo tshietu. “Ndi nkufundila mukanda ewu bua wewe umanye bu mudibo ne bua kuenza mu nzubu wa Nzambi, udi muaba wa tshijila wa ekeleziya wa Nzambi udi ne muoyo, udi bu dikunji ne tshishindamenu bia malu malelela” (1 Timote 3:15). Petelo wakafunda ne, “Nuenu kabidi, bu mabue adi ne muoyo, nuakashibua nzubu wa Nyuma, bua kuikala bakuidi ba tshijila; bua nuenu kufila milambu idi ya nyuma mitabujibue kudi Nzambi bualu bua Yesu Kilisto” (1 Petelo 2:5). Nzubu wa Nzambi ne Kilisto pamutu udi bena kuitabuja bonso ba mu tshikondo tshietu badi bamanye Mukelenge Yesu bu Mukelenge ne Musungidi.

Bena kuitabuja ba bushuwa badi bu “mabue adi ne muoyo”, badi bakashibua nzubu wa Nyuma. (1 Petelo 2:4-5). Kabena mua kujimija lupandu luabo. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bonso badi Tatu umpa nebalue kundi; tshiena ngipata walua kundi” (Yone 6:37).

Mu mvese 6 mufundi wa mukanda udi musue kukolesha mitshima ya babadi bende bua kulamata ku malu bualu bua ditekemena diabo bikole.

 

4.3        3:7-11

Bua bualu ebu, bu mudi Nyuma Muimpe wamba ne, Lelu ewu, binumvua diyi diende, kanukoleshi mitshima yenu, bu muakenzabo mu dinfikisha dia munda, bu muakadi dituku dia ditetshibua diabo mu tshipela, kuakantetaku batatu benu bua kumanya mudi bujalame buanyi, ne bakamona midimu yanyi bidimu makumi anayi. Ka nakadi ne ba mu tshikondo etshi tshiji ne nakamba ne, Badi bapambuka mu mitshima yabo misangu yonso, ne kabakamanya njila yanyi; bu munakaditshipa mu tshiji tshianyi ne, Kabena babuela mu dikisha dianyi. 3:7-11

 

Mu mvese 7-11 tudi ne tshivulukidi tshia Bena Isalele mu tshipela, kunyima kua dipatuku diabo mu Ejipitu. Nzambi wakamba bua bualu buabo ne, “Bantu ba mu tshikondo atshi bakantondesha bidimu makumi anayi, nunku nakamba ne, Badi bantu badi bapambuka mu mitshima yabo, kabena bamanye njila yanyi. Nunku nakaditshipa mu tshiji tshianyi ne, Kabena babuela mu dikisha dianyi” (Musambu 95:10,11).

Diyisha dia mu Musambu 95 didi dibikila kudi Bena Isalele bua kupingana ku ditumbisha dia Yehowa ne disanka. Didi diamba ne, “Tuye kumpala kuende ne disakidila. Tumutendelele ne tumukukuile” (Musambu 95:2,6). Malu aa nealame mitshima yetu ku bupidia ne bukole bua mutshima.

 

4.4        3:12-15

Bana betu, nudimuke bua bumue kakulu kuikala umue wenu udi ne mutshima mubi wa bupidia munda muende, mu dilekela diende dia Nzambi wa muoyo; kadi nukoleshangane mitshima yenu ku dituku ku dituku patshidibi bikidibua ne, Lelu, bua mukuabo wenu kakoleshibu ku kudinga kua bubi. Bua tuetu tuakulua babanyanganyi ne Kilisto, bitualamata ku tshibangidilu tshia dieyemena dietu too ne kunshikidilu: pambabo ne, Lelu, binumvua diyi diende, kanukoleshi mitshima yenu, bu muakenzabo mu dinfikisha dia munda. 3:12-15

 

Mufundi wa mukanda udi utshina, musangu mukuabo munkatshi mua Bena Kilisto badi bakuabo badi kabayi bena kuitabuja balelela. Mukenji wa lumu luimpe udi ne, “Lelu, binumvua diyi diende, kanukoleshi mitshima yenu”. Katuena bamanye malu a makelela. Muntu mubanji wakamba ne, “Nengambile mutshima wanyi ne, Mutshima, wewe udi ne bintu bia bungi bibuta bia bidimu bingi; wikishe, udie, unue, usanke biebe. Kadi Nzambi wakamuambila ne, Wewe udi mupote, butuku ebu mene badi balomba muoyo webe; bintu biwakulongolola nebikale kudi nganyi ?” (Luka 12:19,20).

 

4.5        3:16-19

Bua banganyi, pakumvuabo diyi dia Nzambi, bakafikisha munda muende? Kabobo bonso bakalupuka mu Ejipitu ne Mose kabakenza nunku, anyi? Ne yeye wakadi ne banganyi tshiji bidimu makumi anayi? Katshiakadi kudi bantu aba bakenza bibi, bena mibidi yabo yakapona panshi mu tshipela, anyi? Ne yeye wakaditshipa kudi banganyi ne, Kanuena nubuela mu dikisha dianyi, anu kudi bantu aba bakadi ne bupidia, nansha? Ne tudi tutangila ne, Bobo kabakamanya mua kubuelamu bualu bua bupidia buabo. 3:16-19

 

Mitshima ya Bena Isalele yakadi mikoleshibue bualu bua bubi buabo. Kabakadi mua kubuela mu buloba buimpe bua Kanana. Nzambi wakamba ne, “Nakumvua kutontola kua Bena Isalele kudibo bantontolola naku”. Wakabambila ku mukana mua Mose ne, “Bulelela, nuenu kanuena nulua mu buloba bunakanulaya bua nuenu nushikamemu, anu Kaleba, muana mulume wa Yefune, ne Yoshua, muana mulume wa Nuna. Kadi bana benu bakese … bobo nebamanye buloba bunuakupidia” (Nomba 14:27,30,31). Bena Isalela kabakamanya mua kubuela mu buloba bua mulayi bualu bua bupidia buabo.

 

5        Nshapita 4

5.1        4:1-2

Nunku, tutshine bietu, bakavua bamane kutushila mulayi wa tuetu kubuela mu dikisha diende, bumue umue wenu kalu kumueneka bu mudiye kayi mufikeku. Bulelela, tuakadi ne lumu luimpe luambibue kutudi bu muakadibo nalu lubambila kabidi; kadi diyi diakumvuabo kadiakabakuatshisha, bualu bua kadiakusangishibua ku ditabuja ne bantu bakadiumvua. 4:1-2

 

Mufundi wa mukanda udi musue babadi bende bonso babuele mu dikisha dia Nzambi, bua muntu nansha umue wa kudibo kikadi wapanga mua kubuela mu dikisha diende. Njiwu wakadiku, musangu mukuabo bakuabo badiku badi anu ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi, kabayi ne ditabuja dilelele. Nunku udi udimuja babadi bende. “Ditabuja didi dimanya dia malu atudi tutekemena ne didi dijadika dia malu atudi katuyi bamone. Ne bikalaku kakuyi ditabuja, muntu kena mua kumusankisha (Nzambi); bualu bua muntu udi ulua kudi Nzambi budiye nabu mbua kuitabuja ne, Yeye udiku, ne udi mufutshi wa badi bamukeba” (Ebelu 11:1,6).

 

5.2        4:3-5

Bualu bua tuetu bakitabuja tudi tubuela mu dikisha, bu muakuambeye ne, Bu munakaditshipisha mu tshiji tshianyi ne, Bobo kabena babuela mu dikisha dianyi, nansha midimu yende mijikijibue ku tshibangidilu tshia buloba. Bua yeye wakuamba mu muaba mukuabo bualu bua dituku dia muanda mutekete nunku ne, Nzambi wakikisha kabidi dituku dia muanda mutekete ku midimu yende yonso, ne mu muaba awu kabidi ne, Kabena babuela mu dikisha dianyi. 4:3-5

 

Dikisha dia muena kuitabuja didi mu diulu. “Bafue badi bafua mu Mukelenge badi ne disanka katataka too ne tshiendelele, Nyuma udi wamba ne, E, bua bobo bikishe ku midimu yabo, bienzedi biabo bidi biya nabo” (Buakabuluibua 14:13. Danyele 12:13).

Mu Mukanda wa Buakabuluibua tudi tubala bualu bua diulu dipia-dipia ne buloba bupia-bupia, mu matuku aa buakane nebuikalemu. Nzambi neakupule tshinsonshi tshionso ku mesu kua bantu bende, “ne lufu kaluena luikalaku kabidi, madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinganyinga kabidi; malu a kumudilu akumuka. Yeye udi ushikama pa nkuasa wa butumbi, wakamba ne, Mona, ndi nvuija bintu bionso bipia-bipia” (Buakabuluibua 21:4,5. 2 Petelo 3:13). Dituku adi nedikale dituku dia dikisha dia tshishiki dia Nzambi.

 

5.3        4:6-8

Nunku kutshidi kushala bua bakuabo babuelemu, ne bua bantu bakadi ne lumu luimpe luambibua kudibo diambedi kabakabuelamu bua bupidia buabo, yeye udi usungula dituku dikuabo ne, Lelu, wamba mu Misambu ya Davidi musangu mumane kulepa mule nunku (bu muakambibua diambedi) ne, Lelu binumvua diyi diende, kanukoleshi mitshima yenu. Bualu bua bu Yoshua mubape dikisha, kakadi kuamba kunyima bua dituku dikuabo. 4:6-8

 

Bua musangu muibidi tudi ne meyi “Lelu binumvua diyi diende, Kanukoleshi mitshima yenu”. Tuakubala meyi aa mu nshapita 3 ne mvese 7,8. Mona bunene bua bualu. Mbimpe bua bambi ba Lumu Luimpe, bu mupostolo Paulo, bua kumanyisha bantu ne, “Katataka ndituku dia lupandu”. Paulo, wakafundila Bena Kolinto ne, “Tuetu, benji ba mudimu ne Nzambi, tudi tunusengelela kabidi ne, Kanuangatshi ngasa wa Nzambi bu bualu bua patupu; bua yeye udi wamba ne, Nakakunvuila mu tshikondo tshimpe, mu dituku dia lupandu nakakukuatshisha; monayi, katataka ntshikondo tshimpe, monayi, katataka ndituku dia lupandu” (2 Kolinto 6:1,2).

 

5.4        4:9-11

Nunku kudi kushala dikisha dia Lumingu dia bantu ba Nzambi. Bualu bua wakamana kubuela mu dikisha diende, yeye muine wakikisha kabidi ku midimu yende bu muakikisha Nzambi ku midimu yende yeye. Nunku tutshintayi bietu bua kubuela mu dikisha adi, bua muntu kaponyi mu kulonda kua tshifuanyikishi tshiotshimue tshia bupidia. 4:9-11

 

Mu mvese 9 tudi tubala ne, “Nunku kudi kushala dikisha dia Lumingu dia bantu ba Nzambi”. Mvese udi wamba bualu bua dituku ditshidi kumpala. Muntu mukuabo wakamba ne, “Buakane kabuena mua kuikisha bikala bubi budiku. Dinanga kadiena mua kuikisha bikala kanyinganyinga kadiku”.

 

5.5        4:12-13

Bualu bua diyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole, didi dipita muele wonso musakisha nseke ibidi kutua, didi ditubula too ne ku dipandulula dia muoyo ne nyuma, ne dia manungu ne buongo bua mikupa, didi dijingulula lukasa meji ne malu adi mutshima musue kuenza. Ne kakuena tshintu tshifukibua tshidi katshiyi tshimueneshibua ku mesu kuende, kadi bintu bionso bidi butaka ne bibuluka ku mesu kua utudi nende ne bualu. 4:12-13

 

Diyi dia Nzambi didi dileja malu adi mu mutshima wa muntu, didi dituleja ne tudi ne Musungidi bualu. “Yehowa, bu wewe mubale dipambuka dia bantu, muntu kayi wakadi mua kuimana, Mukelenge? Kadi dibuikila dia mibi didi kuudi, bua wewe unemekibue” (Musambu 130:3,4). Diyi dia Nzambi didi mua kukuatshisha bantu bende bua kuenda mu njila wa buakane udi umusankisha. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Badi bateleja diyi dia Nzambi, badi badilama, badi ne disanka” (Luka 11:28).

 

5.6        4:14-16

Bualu bua tuetu tudi ne muakuidi munene wakupita mulu onso, Yesu Muana wa Nzambi mene, tulamate dijukula dia ditabuja dietu. Bualu bua katuena ne muakuidi munene udi kayi mumanye mua kukenga netu mu matekete etu, kadi tudi ne umue wakuteyibua mu malu onso muomumue atudi tuteyibua nawu, kayi ne bubi. Nunku, tusemene ne dikima pepi ne nkuasa wa butumbi wa ngasa, bua tuetu tupete luse ne bua tusangane ngasa bua kutukuatshisha mu tshikondo tshia dikengela dietu. 4:14-16

 

“Kilisto kakabuela mu muaba wa tshijila muasa ne bianza, mufuanangane ne muaba mulelela; kadi wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu” (9:24). Buonso buetu badi ne bikondo patuikala ne dikuatshisha dia Umue udi mumanye malu etu bualu, dia Umue udi mumanye mua kutukuatshisha mu makengela etu mu dinanga ne mu luse. Patuapanga bualu bua malu mabi etu. Pikala disama ditukuata. Patuikala mu muaba wa njiwu. Palua lufu mu diku dietu. (Mukelenge Yesu wakashikunka ku lukita lua Lazalo). Mukelenge udi mumanye malu etu onso. Pakadi Petelo pepi ne kupidia Mukelenge mu lupangu lua muakuidi munene Mukelenge Yesu wakamuambila ne, “Nakukulombela wewe Nzambi bua ditabuja diebe kadipangi” (Luka 22:32).

Bualu bua tudi ne, Musungidi wa nunku, tulamate bikole dijukula dia ditabuja dietu. Mukelenge, “Udiundishe ditabuja dietu” (Luka 17:5).

 

6        Nshapita 5

6.1        5:1-4

Bualu bua muakuidi munene yonso, muangatshibue munkatshi mua bantu, udi ubuejibua mu mudimu bua kukuatshisha bantu mu malu a kudi Nzambi bua yeye afile bintu bipebua ne milambu mishipa bua mibi, udi mumanye mua kuikala ne lutulu kudi bapote ne kudi bapambuki, bualu bua yeye muine udi musuikibue ku butekete; ne bua bualu ebu yeye udi ne bualu bua kufila milambu bua mibi yende kabidi muomumue ne ya bantu. Muntu kena udiangatshila buneme ebu nkayende, kadi udi ubuangata pakabikidibueye kudi Nzambi bu muakabikidibua Alona kabidi. 5:1-4

 

Mvese eyi inayi idi yamba bualu bua buakuidi bua Alona. Alona wakadi mubikidibua bua kuikala muakuidi munene kudi Nzambi. Alona wakadi muangatshibue “munkatshi mua bantu” bua yeye mumanye mua kuikala ne lutulu kudi bapangi ne badi bapambuka. Alona muine wakadi “musuikibue ku butekete”. Mu Ebelu 2:17 tuakubala ne, Yesu mene “buakadiye nabu mbua kufuanyishibua bu bana babo mu malu onso, bua yeye alue muakuidi munene wa luse ne wa kueyemenyibua mu malu adi a Nzambi”. Alona wakadi ne bualu bua kufila milambu bua mibi yende (Lewitiki 16:6), kadi Muakuidi wetu Munene kakadi mumanye malu mabi, yeye kakenza bualu bubi. Kamuena bubi munda muende (2 Kolinto 5:21. 1 Petelo 2:22. 1 Yone 3:5).

Bu muakuidi munene, Alona wakafila milambu mishipe bua mibi ya bantu (Lewitiki 16) kadi Mukelenge Yesu “wakadifila bua bualu buetu, bua kutupikula ku malu mabi onso, ne bua kudilengejila bantu badi mua kuikala bende bine, bikala ne lukunukunu lua kuenza midimu mimpe” (Tito 2:14).

Bu Alona wakafila bintu bipebua kudi Nzambi mu nzubu wa tshitendelelu, Mukelenge Yesu udi ufila mapa a bantu bende kudi Nzambi, buena kuamba ne, Kutumbisha ne kutendelela bia bantu bende. (Tangila Ebelu 2:11,12).

 

6.2        5:5-6

Nunku, Kilisto kabidi, kakaditumbisha bua kuvuijibua muakuidi munene, kadi wakamutumbisha nyeye wakamuambila ne, Wewe udi Muana wanyi, nakukulela lelu ewu; bu mudiye wamba kabidi mu muaba mukuabo ne, Wewe udi muakuidi tshiendelele wa ku mulongo wa Melekisedeke. 5:5,6

 

Nzambi wakamba bualu bua Kilisto ne, “Wewe udi Muana wanyi (Musambu 2:7). Ku musulu wa Yadene, ku dibatiza dia Mukelenge wetu, “Diyi diakafuma mu diulu ne, Ewu udi Muana wanyi munanga, yeye udi unsankisha bimpe” (Matayo 3:16,17). Nzambi wakamba kabidi ne, “Wewe udi muakuidi tshiendelele wa ku mulongo wa Melekisedeke” (Musambu 110:4). Tudi tubala bualu bua Melekisedeke bua musangu wa kumpala mu Genese 14:18. Netubale bua bualu buende kabidi mu Ebelu nshapita 7.

 

6.3        5:7-10

Nyeye mu matuku a mubidi wende wa pa buloba, pakatendeleleye ne mitendelelu ne misengelelu misangisha ne muadi mukole ne binsonshi kudi yeye wakadi ne bukole bua kumusungila ku lufu, ne pakamumvuilabo bua ditshina diende dia Nzambi; nansha yeye muikale Muana, wakayila ditumikila ku malu akakengeye nawu. Pakavuijibueye ne buakane buonso, yeye wakalua muenzeji wa lupandu lua tshiendelele kudi bonso badi bamutumikila; wakidikibua kudi Nzambi muakuidi munene wa ku mulongo wa Melekisedeke. 5:7-10

 

Mukelenge wetu, mu matuku a mubidi wende, wakakenga mene mene. Nangananga mu Getesemene ne pa mutshi mutshiamakane. Mu mvese 7, mu traduction wetu wa Tshiluba, tudi tubala ne Mukelenge Yesu wakasengelela Nzambi bua kumusungila ku lufu kadi traduction mukuabo mu francais udi wamba ne, “Hors de la mort. Mukelenge wetu wakamba patoke too ne, “Budi Muana wa muntu nabu mbua kukengeshibua makenga a bungi, ne bua kupidibua kudi bakulu ne kudi bakuidi banene ba Nzambi ne kudi bafundi, ne bua kushipibua, ne bua kubishibua papita matuku asatu” (Luka 9:22. Yone 3:14).

Nzambi wakumvua mulombo wa Mukelenge wetu mu Getesemene. Petelo wakambila Bena Isalele ne, “Nuenu nuakupidia Udi wa Tshijila ne Muakane, nuakulomba bua kunupabo muntu mushipianganyi; nuakushipa Mukelenge wa muoyo, wakabishabo ku lufu kudi Nzambi, tuetu tudi bamanyi ba bualu ebu” (Bienzedi 3:14,15).

 

6.4        5:11-14

Bua bualu buende tudi ne malu a bungi a kuamba ne malu makole pa kunujinguluila, bualu bua nuenu nuakulua ne mapapa. Bualu bua musangu wakumana kulepa unuakadi kuikala bayishi, kadi nudi ne bualu kabidi bua bakuabo banuyishe nuenu mayisha a kumudilu a tshibangidilu tshia meyi mamba kudi Nzambi; ne nuakulua bu badi ne mabele bualu, kanuena bu badi ne bia kudia bikole bualu. Bualu bua muntu yonso udi wamua mabele kena muanze kujalama mu diyi dia buakane, bualu bua utshidi muana mukese. Bia kudia bikole bidi bua bantu bakole, bia bobo mene badi ne meji abo mibidila a kujingulula nawu tshidi tshimpe ne tshidi tshibi, bualu bua bakalonda malu makane. 5:11-14

 

Bena Ebelu bakadi ne dilongesha dia malu a kumpala a Diyidia Nzambi bualu. Kabakadi bu Bena Tesalonike. Bena Tesalonike bakakudimuka kudi Nzambi. Bakalekela mpingu bua kukuatshila Nzambi wa muoyo ne wa bushuwa mudimu ne bua kuindila Muana wende ulualua mu diulu. Paulo wakabafundila ne, “Nuakalua tshidikishilu kudi bonso badi bitabuja mu Makedonia ne mu Akaya … mu miaba yonso ditabuja dinudi nadi kudi Nzambi diakamuangalaka; nunku tuetu katuena ne bualu bua kuamba diyi kabidi (1 Tesalonike 1:7,8).

Pakafunda Paulo mukanda wende wa kumpala kudi Bena Kolinto yeye wakabafundila bu bana batekete. Bakadi balonda malu a mubidi (1 Kolinto 3:1-3). Bena kuitabuja bakole badi balonda malu a Nyuma.

 

 

7        Nshapita 6

7.1        6:1-3

Nunku, tushiye diyisha dia malu a tshibangidilu a Kilisto kunyima, tuyayi too ne ku buakane bua tshishiki; katuteki tshiakabidi bishimikidi bia kukudimuna kua mutshima ku midimu mifue, ne bia ditabuja dia kudi Nzambi, ne bia diyisha dia kubatiza, ne bia ditentekesha dia bianza, ne bia dibika dia bafue, ne bia dilumbuluisha dia tshiendelele. Netuenze bualu ebu, bitabuja Nzambi. 6:1-3

 

Malu a tshibangidilu a Kilisto adi bishimikidi bia ditabuja dietu kadi butudi nabu mbua kuibaka pamutu pa bishimikidi. Diyisha dia kubatiza kadiena diamba bualu bua dibatiza dia mu mayi anyi ku dibatiza dia Yone Mubatiji anyi ku dibatiza dia bena Kilisto didi diamba bualu bua “kuvua kua mishindu ne mishindu” kua Bena Yuda (9:10).

Pakalua muntu ne milambu kudi bakuidi ba kale mu nzubu wa tshitendelelu, bu milambu ya kuosha anyi milambu ya mibi, yeye wakateka tshianza tshiende pamutu pa mulambu wende (Lewitiki 1:4. 3:12,13. 4:4).

Bantu ba mu matuku a Dipungila Dikulukulu bakamanya bualu bua dibika dia bafue, kadi kabakamanya ne, Katataka, pakalala muena kuitabuja tulu mu Yesu, yeye biende udi ne Kilisto ne “bualu ebu budi butamba buimpe” (Filipoi 1:23).

Nzambi udi musue bena kuitabuja bua kudiunda mu ditabuja diabo, bua kuya kumpala mu dimanya dia masanka abo mu Kilisto. Bua kuikala bena kuitabuja bakole mu malu a Mukelenge. Mu mvese 3 mufundi wa mukanda udi wela meji bualu bua mvese wa kumpala mu nshapita, udi wamba ne, “Netuenze bualu ebu, bitabuja Nzambi”.

 

7.2        6:4-6

Bua muanda wa bantu aba bakatokeshibua mu munya wa Nzambi musangu umue tshiendelele ne bakalabula dipa dia mu diulu, bakavuijibua babanyanganyi ba Nyuma Muimpe, bakalabula diyi dimpe dia Nzambi ne makole a tshikondo tshilualua, ne pashishe bakalekela malu aa, kubapingaja tshiakabidi kudi dikudimuna dia mutshima kakuena mua kuenjibua tshiendelele, bualu bua badi badishipela kabidi Muana wa Nzambi ku mutshi mutshiamakane, ne badi bamufuisha bundu ku mesu kua bantu. 6:4-6

 

Mvese eyi idi mvese mikole. Idi yamba bua banganyi? Idi yamba bualu bua bantu bakapidia njila wa lupandu. Bakamana kumvua Lumu Luimpe. Lumu luimpe lua ngasa wa Nzambi ludi dipa dia mu diulu. Bakadileja bu bantu bakadi balonda malu a Nyuma kadi bakadi bu bantu ba mu 1 Yone 2:19, “kabakadi betu mene”. Kabakadi bena ditabuja. Muntu udi witabja Mukelenge Yesu Kilisto bu Mukelenge ne Musungidi kena mumanye mua kujimija lupandu luende. Mukelenge Yesu wakamba ne “Mikoko yanyi idi yumvua diyi dianyi, ndi muyimanye, idi indonda; ndi nyipa muoyo wa tshiendelele; kayena ifua tshiendelele, kakuena mukuabo udi winyenga mu tshianza tshianyi (Yone 10:27,28).

 

7.3        6:7-8

Bualu bua buloba buakamana kumina mvula wakaloka pamutu pabu misangu ya bungi ne budi bumenesha midioko idi ikuatshisha bantu badibo babudimina, budi buangata disanka kudi Nzambi; kadi bikala buloba bumenesha meba ne nyinyi ya tshisonge, budi bupidibua ne budi pepi ne mulawu; kunshikidilu kuabu nkupia. 6:7,8

 

Nzambi udi wenzela bantu bimpe, udi ubapa mvula ne bidimu bia kuvudija bia kudia bifume mu diulu, udi ubasankisha. Kadi meba ne nyinyi ya tshisonge kabiena bia mushinga. Bantu badi babiela mu kapia, bidi bipia. Musangu mukuabo muena kuitabuja wa ditabuja ditekete udi mua kudikonka ne, Ndi mua kujimija lupandu luanyi, anyi? Ke nanku to. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bonso badi Tatu umpa nebalue kundi; tshiena ngipata walua kundi” (Yone 6:37). Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne, Unvua diyi dianyi, witabuja wakuntuma, udi ne muoyo wa tshiendelele, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo” (Yone 5:24). Kadi “buonso buetu, muntu ne muntu, neabadile malu ende kudi Nzambi” (Lomo 14:12).

 

7.4        6:9-12

Kadi, bananga betu, tudi tuitabujijibua malu mapite buimpe bua bualu buenu, malu adi alondangana ne lupandu, nansha tuetu tuamba nunku. Bualu bua Nzambi kena upanga buakane bua kupueye muoyo wa mudimu wenu ne wa dinanga dinuakaleja bua dina diende, panuakakuatshila basanto mudimu ne panutshidi nubakuatshishawu. Tudi basue muntu ne muntu wa munkatshi muenu aleje disuminyina diodiumue bua kupeta tshiuwidi tshia ditekemena too ne kunshikidilu; bua kanulu bienu bapungidi, kadi nulue bidikiji ba badi bapiana milayi bua ditabuja ne lutulu. 6:9-12

 

Katataka mufundi wa mukanda udi wamba meyi a busambi ne meyi mimpe bua kukolesha mitshima ya bena kuitabuja. Udi ubabikila ne, “Bananga betu”. Udi musue kukolesha mitshima ya Bena Ebelu bua kunanukila mu malu adi alonda lupandu. Udi wamba bualu bua mudimu wabo wa dinanga, bakadi bakuatshisha bantu ba Nzambi. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Ewu udi mukenji wanyi ne, Nusuangane bu munakunusua. Nenuikale balunda banyi, binuenza bu mundi nuambila (Yone 15:12,14).

Bitualonda mu makasa a Mukelenge Yesu, malu etu adi alonda lupandu nealeje bantu ne, Ditabuja dietu didi dilelela. Mufundi wa mukanda udi musue kukolesha mitshima ya bena kuitabuja ba bushuwa. Nzambi kena upua mudimu wa bantu bende muoyo. Mukelenge Yesu, palueye, neafute muntu ne muntu, bu mudi mudimu wende (Buakabuluibua 22:12).

Patualeja dinanga bualu bua dina dia Mukelenge, tudi mua kuamba ne, “Tuetu tudi ne dinanga, bualu bua Nzambi wakadianjila kutunanga” (1 Yone 4:19).

 

7.5        6:13-16

Pakalaya Nzambi Abalahama mulayi wende, bualu bua yeye kakadi ne mukuabo mumupite bunene bua kuditshipeye kudiye, wakaditshipa mu dina diende yeye, wamba ne, Bulelela, panasankisha, nenkusankishe wewe; panavudija, nenkuvudije wewe. Nunku, bualu bua yeye wakananukila kuikala ne lutulu, wakapeta mulayi. Bua bantu badi baditshipa kudi udi mubapite bunene, ne mu matandu abo onso mutshipu wabo udi ujadika bualu tshiendelele. 6:13-16

 

Nzambi udi wa kueyemenyibua. Diyi dia Nzambi didi diyi dia bushuwa. Abalahama, wakindila ne lutulu, wakapeta tshiakadi Nzambi mulaye. Isaka, muana wa mulayi, wakadi muledibue mu bukulumpe buende. “Abalahama wakitabuja Nzambi ne bakamubadila ditabuja diende bu buakane buende; bakamuidika, Mulunda wa Nzambi” (Yakobo 2:23).

 

7.6        6:17-18

Nunku, Nzambi, pakasueye kutamba kuleja bapianyi ba milayi disua diende didi kadiyi mua kukudimuka, wakateka kuditshipa kuende pankatshi pabo; bua ku malu abidi adi kayi mua kukudimuka, adi Nzambi kayi mumanye mua kushimamu, tuikale ne ditantamika dikole dia mutshima, tuetu mene bakanyema bua kulamata ditekemena diakatekabo kumpala kuetu. 6:17,18

 

Misangu mikuabo njila wa ditabuja kena njila mutekete ne tudi ne ditantamika bualu. “Monayi, tudi tuidika bantu bakadikankamika ne, Badi ne disanka; nuakumvua lumu lua kudikankamika kua Yobo, nuakutangila bu muakamuenzela Mukelenge kunshikidilu, ne bu mudi Mukelenge muule tente ne luse ne dinanga” (Yakobo 5:11).

 

7.7        6:19-20

Nditekemena ditudi nadi bu luongo lua muoyo wetu, didi dikuata bikole, didi dishindama, didi dibuela too ne munda mua muaba udi kunyima kua tshilulu tshikudika, kuakabuela Yesu bu mudianjidi bua bualu buetu, mumane kulua muakuidi munene tshiendelele wa ku mulongo wa Melekisedeke. 6:19,20

 

Ditekemena dietu bu bena kuitabuja, kadiena bu ditekemena dia ba pa buloba. Tudi mua kuamba ne, Ndi ne ditekemena bua kuya ku musoko kampanda makelela. Musangu mukuabo dipumbisha didi mua kutukuata. Kadi ditekemena ditudi nadi mu mvese eyi didi dilelele, didi dishindame. Bena Ebelu bakamanya bualu bua tshilulu tshikudika mu ntempelo wabo mu Yelushalema, tshiakadi pankatshi pa muaba wa tshijila ne muaba mutambe wa tshijila. Bakamanya bimpe ne, Muakuidi munene wakadi mua kubuela mu muaba mutambe wa tshijila anu musangu umue ku tshidimu ku tshidimu ne yeye “kena ubuela kayi ne mashi adiye ufila bua bualu buende ne bua matupakana a bantu” (Ebelu 9:7). Kadi “Kilisto kakabuela mu muaba wa tshijila muasa ne bianza, mufuanangane ne muaba mulelela; kadi wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu” (9:24). Mukelenge Yesu wakabuela mu diulu bu mudianjidi wetu. Yeye wakaya bua kulonguela bantu bende muaba. Yeye wakamba ne, “Binaya ne binanulongoluela muaba, nempingane kabidi, nenuangate kundi meme muine, bua kundi ngikala, nuenu nenuikaleku kabidi” (Yone 14:3).

 

8        Nshapita 7

8.1        7:1

Bualu bua Melekisedeke ewu, mukelenge wa Salema, muakuidi wa Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu, wakasangakana ne Abalahama pakadiye upingana ku kushipa kuende kua bakelenge, ne wakamusankisha. 7:1

 

Tudi tubala bualu bua mvita wa bakelenge mu Genese 14. Ku luseke lukuabo bakelenge banayi ku luseke lukuabo bakelenge batanu. Bakakuata Lota, muana wa muanabo ne Abalahama, pakadiye ushikama mu Sodoma. Pakumvua Abalahama lumu elu, Abalahama wakaya ne bantu bende, bakadi anu 318, wakaluangana ne bakelenge banayi bakadi ne Lota, wakabatamba bukole, Nzambi wakadi nende. Melekisedeke wakadi mukelenge wa Salema, wakadi kabidi muakuidi wa Nzambi Bunene wa mu diulu. Abalahama wakadi muntu munene be kadi Melekisedeke wakamutamba bunene (Genese 14:19,20).

 

8.2        7:2-3

Kudiye kabidi, Abalahama wakabanyangana nende tshia dikumi tshia bintu bionso (diambedi muikale mukudimuna dina ne, Mukelenge wa buakane; pashishe kabidi, udi biende Mukelenge wa Salema, kuamba ne, Mukelenge wa ditalala; kayi tatu, kayi mamu, kayi bankambua, kayi tshibangidilu tshia matuku anyi nshikidilu wa muoyo, kadi muvuijibue bu Muana wa Nzambi) udi muikale muakuidi tshiendelele. 7:2,3

 

Melekisideke ne baledi bende kabakadi ne mena abo mafunda mu mikanda ya kulondolola ya bankuamba babo bu muakadi bakuidi ba Bena Lewi. Katuena ne dimanya dia dina dia tatu wende anyi wa mamu wende. Katuena ne dimanya dia kuledibue kuende anyi dia lufu luende. Malu aa adi atuambila bua Mukelenge Yesu Kilisto. Yone wakafunda bua bualu buende ne, “Ku tshibangidilu Diyi diakadiku. Diyi diakadi ne Nzambi, Diyi diakadi Nzambi. Diodi diakadi ne Nzambi ku tshibangidilu” (Yone 1:1,2). Melekisedeke wakadi mukelenge wa buakane. Yeye wakadi mukelenge wa Salema (dina dia musoko dia Salema, anyi wa Yelushalema, didi diamba bualu bua ditalala).

Yelushalema wakadi mubikidibue kudi Mukelenge Yesu ne, “Musoko wa Mukelenge Munene” (Matayo 5:35). Centre munene wa bukelenge bua Mukelenge wetu pa buloba newikale mu Yelushalema mu buloba bua Isalele. Yeye “neikale ne butumbi, neashikame mu nkuasa wende wa bukelenge, neakokeshemu; neikale muakuidi mu nkuasa wende wa butumbi; midimu eyi ibidi neyikuatshishangane (Zekaya 6:13).

“Ba mu bisamba bia bungi bia bantu nebalue, nebambe ne, Luayi bienu, tubande ku mukuna wa Yehowa, tubuele mu nzubu wa Nzambi wa Yakoba; yeye neatuyishe bienzedi biende, tuetu netuende mu njila yende; bualu bua diyisha nedilupuke mu Siona, ne diyi dia Yehowa nedipatuke mu Yelushalema” (Mika 4:2. Tangila ku Yeshaya 2:1-4. Zekaya 8:1-8).

 

8.3        7:4-7

Nuelangane meji bu muakadi bunene bua muntu ewu, wakadi Abalahama, nkambua wetu, mupe tshia dikumi tshia mu bintu bitambe buimpe biakanyengeye mu mvita. Ne bobo mene ba ku bana ba Lewi badi bangata mudimu wa muakuidi badi ne mukenji wa kuangatabo bia dikumi kudi bantu bu mudi mikenji miambe, kudi bana babo mene, nansha bobo bine bafume ku tshimono tshia Abalahama; kadi yeye udi kayi ne bankambua bende babadibua kudi Bena Lewi, wakangata tshia dikumi tshia bintu kudi Abalahama, ne wakasankisha udi ne milayi. Kadi kakuena mpata bua udi utamba bukese udi usankishibua kudi udi umutamba bunene. 7:4-7

 

Melekisedeke wakadi muntu munene be. Abalahama wakamupesha tshia dikumi tshia bintu bionso biakadiye mupete mu mvita. Melekisedeke wakasankisha Abalahama, wakamujingila diakalenga. Udi usankisha udi upita udibo basankishe. Tudi tubala mu mukanda wa Misambu ne: “Yehowa wakuditshipa, kena ukudimuna mutshima wende ne, Wewe udi muakuidi tshiendelele wa ku mulongo wa Melekisedeke” (Musambu 110:4). Mukelenge Yesu Kilisto udi utambe bakuidi ba Bena Lewi, udi utambe Melekisedeke.

 

8.4        7:8-11

Kunoko badi bafua badi bangata bia dikumi, kadi kuakua umue udi ubiangata udibo batuambila ne, Utshidi ne muoyo. Ne, bua kuamba nunku, Lewi mene udi wangata bia dikumi, wakabifila mu difila dia Abalahama; bualu bua wakatshidi mu tshimono tshia tatu wende, pakamusangana Melekisedeke. Nunku, bu buakane bujalame buikaleku bua buakuidi bua Bena Lewi (bua muinshi muabu bantu bakuangata mikenji) munyi muakadibo kukengela bua muakuidi mukuabo abike wa ku mulongo wa Melekisedeke, ne kabadibu wa ku mulongo wa Alona? 7:8-11

 

Mvese eyi idi inanukila bua kuleja bu mudi buakuidi bua Mukelenge wetu butamba buakuidi bua bantu muinshi mua tshipungidi tshikulukulu. Alona wakafua ne bakuidi bonso bakamulonda. Bakuidi muinshi mua mikenji ya Mose bakapanga. Mu Mukanda wa Malaki, mukanda wa nshikidilu wa mu Dipungila Dikulukulu tudi tubala ne, “Mishiku ya mukuidi idi ne bua kulama lungenyi, ne bantu badi ne bua kukeba diyisha diakane mukana muende; bualu bua yeye udi mutumibue wa Yehowa. Kadi Yehowa wa misumba udi wamba ne, Nuenu nuakusesuka mu njila; nuakulenduisha ba bungi ku diyisha dienu; nuakunyanga dipungila dia Bena Lewi” (Malaki 2:7,8). Mukelenge Yesu udi Muakuidi wa mushindu mukuabo !

 

8.5        7:12-17

Bualu bua pakakudimuka buakuidi, buakadiku mbua kukudimuna mikenji kabidi. Bua yeye muena malu aa adibo bamba, udi muena tshisamba tshikuabo, kuditshi kakuakadi muntu wakukuata mudimu wa ku tshioshelu. Bualu budi bumanyishibua ne, Mukelenge wetu wakuledibua mu tshisamba tshia Yuda, tshisamba tshivua Mose kayi muambile bua bakuidi. Ne budi butamba kumanyishibua ne, Bikala munga muakuidi ubika mufuanangane ne Melekisedeke, wakavuijabo muakuidi, kembua mikenji ya bantu ba pa buloba, kadi bua bukole bua muoyo udi kawi ujimina; bualu bua badi bamba ne, Wewe udi muakuidi tshiendelele, wa ku mulongo wa Melekisedeke. 7:12-17

 

Mukelenge Yesu, bilondeshile pa buntu buende, Udi mubikidibue ne, “Nyama wa Ntambue udi wa mu tshisamba tshia Yuda, Muji wa Davidi” (Buakabuluibua 5:5). Bakuidi basungudibue munkatshi mua bantu, muinshi mua mukenji, bakadi ba mu tshisamba tshia Lewi. Bena Lewi bakafua bu bantu bonso kadi Mukelenge udi muakuidi bua bukole bua muoyo udi kauyi ndekelu.

 

8.6        7:18-19

Bualu bua diumusha dia mukenji wa diambedi didiku bua butekete buawu ne bua dipanga diawu diakutukuatshisha, (bua mikenji kayakavuija tshintu tshimue tshiakane tshishiki), ne dibuejibua pa muaba wawu dia ditekemena ditamba buimpe didiku, ditudi tusemena nadi pabuipi ne Nzambi. 7:18,19

 

Mukenji wa diambedi wakadi bualu bukole. Nansha muntu umue wakadi musungidibue bua kulama kua mikenji. Mikenji wakatuleja ne, “Bonso bakapambuka, bakalua ba tshianana bonso” (Lomo 3:12). Mikenji yakatupisha kadi ngasa udi utuambila ne, “Kilisto wakafuila bua malu mabi etu, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba” (1 Kolinto 15:3). “Mose wakatupa mikenji, kadi ngasa ne bulelela biakafuma kudi Yesu Kilisto” (Yone 1:17). Bena kuitabuja badi bamanye mua kuamba ne, Mukelenge wetu Yesu Kilisto udi buakane buetu (1 Kolinto 1:30). Nunku tudi mua kusemena pabuipi ne Nzambi bualu bua “ditekemena didi ditamba buimpe”.

 

8.7        7:20-25

Ne bualu bua buakuidi kabuenaku kabuyi ne kuditshipa, bulelela, Bena Lewi bakavuijibua bakuidi kabayi ne kuditshipa; kadi Yesu, wakavuijibua muakuidi ne kuditshipa kudi yeye udi wamba bua bualu buende ne, Mukelenge wakaditshipa, ne kena ukudimuna diyi diende, ne, Wewe udi muakuidi tshiendelele; nunku bua malu aa kabidi, Yesu wakulua tshieya tshia tshipungidi tshidi tshitamba buimpe. Ne bobo mene bakuvuijibua bakuidi ba bungi, bualu bua lufu ludi lubapumbisha bua kushalabo mu mudimu; kadi yeye, bualu bua udi ushala tshiendelele, udi ne buakuidi budi kabuyi bushintuluka. Nunku yeye udi ne bukole bua kusungila ne lupandu lujima badi basemena pabuipi ne Nzambi bua bualu buende, yeye muikale ne muoyo tshiendelele bualu bua kubakuila. 7:20-25

 

Mukelenge Yesu wakalua tshieya tshia tshipungila tshidi tshitamba buimpe. Nzambi udi mumanye mua kusungila muntu yonso udi usemena pabuipi nende bualu bua Yesu. Diyi dia tshipungidi tshipia-tshipia didi ne, “Nembakuidile mibi yabo, ne tshiena nvuluka malu mabi abo kabidi” (Yelemiya 31:34). Tudi ne budishikaminyi bua kusemena pepi ne Nzambi bualu bua Yesu, ne, bua kupeta dikuatshisha mu tshikondo tshia dikengela dietu. Udi pepi ne bonso badi bamuambila ne, “Unkuatshishe Mukelenge”. Mukelenge udi wamba ne, “Umbikile mu dituku dia makenga; nenkupandishe, ne wewe neuntumbishe” (Musambu 50:15). Tudi mua kuandamuna ne, “Mu dituku dia dikenga dianyi nenkubikile; bualu bua wewe newitabe kundi” (Musambu 86:7). Mukelenge Yesu udi mumanye mua kutusungila ku bena lukuna betu bonso. Bakuabo badi batshina kupaka kua manga ne mupongo kadi Mukelenge Yesu “wakatupandisha ku bukokeshi bua midima, wakatubueja mu bukelenge bua Muana wa dinanga diende, utudi ne kupikudibua kuetu munda muende, nkujimija kua mibi yetu” (Kolosai 1:13,14).

 

8.8        Bualu bua lupandu

Mukanda wa Nzambi udi wamba bua lupandu mu mishindu mishilangane. Nzambi wakatusungila, Nzambi udi utusungila ne Nzambi neatusungile. Muena kuitabuja udi mua kuamba ne, Nakasungidibue. Mukelenge Yesu wakamba ne “Bulelela, bulelela, Ndi nuambila ne, Unvua diyi dianyi, witabuja wakuntuma, udi ne muoyo wa tshiendelele, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo” (Yone 5:24).

Paulo wakamanya ne yeye wakadi ne lupandu bua ku dituku ku dituku bualu bua kupanduka mu bianza bia bena lukuna ba Lumu Luimpe. Wakasua milombu ne disengelela bia bantu ba Nzambi bua kupanduka mu bianza bia bantu babi (2 Tesalonike 3:1,2). Pakadi mukelenge Davidi ne buowa bua malu mabi ne bua bena lukuna bende, yeye wakalomba Nzambi ne, “Nzambi wanyi, kuikadi nanyi kule! Udiendeshe lubilu bua kunkuatshisha, Mukelenge, lupandu luanyi !” (Musambu 38:21,22).

Bantu ba Nzambi nebasungidibue. Paulo wakafundila Bena Lomo ne, “Diba diakumana kufika bua nuenu kubishibua ku tulu; bua katataka lupandu luetu ludi lutamba dituku dituakadianjila kuitabuja kuikala pabuipi” (Lomo 13:11). Mu dituku adi netuikale ne mibidi mipia-mipia. Mukelenge Yesu Kilisto “neakudimune mibidi ya bupuekele buetu bua kufuananganayi ne mubidi wende wa butumbi” (Filipoi 3:21).

Mukelenge Yesu udi mumanye mua kutusungila ku bukole bua malu mabi. “Kakuena dipila mpindiewu kudi badi mu Kilisto Yesu. Bualu bua mukenji wa Nyuma wa muoyo wa mu Kilisto Yesu wakampikula ku mukenji wa bubi ne wa lufu” (Lomo 8:1,2). Yone wakafundila bana ba Nzambi ne, “Bituamba ne, Katuena ne mibi, tudi tudidinga, ne bushuwa kabuena munda muetu. Bituatonda mibi yetu, yeye udi wa kueyemenyibua ne udi ne buakane bua kubuikidila mibi yetu, ne bua kutulengeja ku malu mabi onso. Bana banyi bakese, ndi nufundila malu aa bua nuenu kanuenji bibi. Bienza muntu mukuabo bibi, tudi ne Muakuidi kudi Tatu, Yesu Kilisto udi muakane; ne yeye udi bu mulambu wa kubuikila nawu mibi yetu” (1 Yone 1:8,9. 2:1,2).

 

8.9        7:26-28

Bua muakuidi munene wa nunku wakadi mutukumbane, wa tshijila, kayi ne bubi, kayi mubipa, mutapuluke kudi bantu babi, muvuijibue pamutu pa mulu; udi kayi ne bualu, bu muakadi nabu bakuidi banene aba, bua kufila milambu ku dituku ne ku dituku, diambedi bua mibi yende yeye, pashishe bua mibi ya bantu; bua yeye wakenza bualu ebu musangu umue tshiendelele pakadifileye. Bua mikenji idi iteka bantu mu buakuidi bunene, bobo bikale ne butekete; kadi diyi dia kuditshipa, diakadi kunyima kua mikenji, didi diteka Muana, udi muvuijibue muakane mujalame tshiendelele. 7:26-28

 

Muinshi mua mikenji muakuidi munene wakafila milambu bua mibi yende ne bualu bua mibi ya bantu ku dituku ku dituku kadi Muakuidi wetu “wakadifila bua bualu buetu bu mulambu ne tshintu tshishipa bua kuikaleye mupuya wa dipembu dimpe kudi Nzambi” (Efeso 5:2) - musangu umue tshiendelele. Mukelenge wetu kakadi bu bakuidi ba kale. Yeye wakadi mutapaluke kudi bantu babi kadi bena lukuna bende bakamba ne, Yesu “udi mulunda wa basangishi ba mulambu ne wa bantu babi”. Mukelenge Yesu wakalua bua kukeba ne kusungila bantu babi! Kadi yeye mene udi wa tshijila. Kayi ne bubi, kayi mubipa. “Yeye kakenza bualu bubi, kabakamusangana ne didinga mukana muende. Nudi bamanye ne, Yeye wakamueneshibua bua kumusheye mibi; ne kamuena bubi munda muende” (1 Petelo 2:22. 1 Yone 3:5).

 

9        Nshapita 8

9.1        8:1-3

Mu malu atudi tuamba ebu mbualu butamba bunene, Tudi ne muakuidi wa nunku wakashikama ku tshianza tshikole tshia nkuasa wa butumbi wa Mutambe Bunene wa mulu, udi muena mudimu wa muaba mutambe tshijila ne wa tshitendelelu tshilelela tshiakashimikabo kudi Nzambi, katshiakashimikibua kudi muntu. Bua muakuidi munene yonso udi musungudibue bua kufileye bintu bipebua ne milambu mishipa; nunku budi muakuidi munene ewu nabu mbua kuikala ne bintu bia kufileye. 8:1-3

 

Buakuidi bua Alona buakadi pa buloba, buakuidi bua Muakuidi wetu Munene budi mu diulu (bantu bende ba mu Ekeleziya badi “babanyanganyi ba dibikila dia mu diulu). Muakuidi wetu Munene “wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu” (9:24). Ku disu dia ditabuja tudi tumutangila “muashibue tshifulu tshia butumbi ne buneme” (Ebelu 2:9).

Alona buakadi nabu mbua kufila mulambu wa kubuikila nawu bubi buende (Lewitiki 16:11). “Mukelenge wetu Yesu Kilisto, wakadifila bua malu mabi etu bua yeye atusungile munkatshi mua tshikondo etshi tshibi bu mudi disua dia Nzambi Tatu wetu” (Galatia 1:3,4).

Alona wakafila bintu bipebua kudi Nzambi. Bu Muakuidi wetu Munene, Mukelenge Yesu udi ufilafila ditumbisha ne ditendelelu bia bantu bende kudi Nzambi. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Tatu udi ukeba bantu … bamutendelele. Nzambi udi Nyuma; budi bamutendeledi nabu mbua kumutendelela mu nyuma ne mu bulelela” (Yone 4:23,24). “Nunku bua bualu buende, tufilafile kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawu, udi biawu mamuma a mishiku idi ijukula ditabuja dia dina diende (13:15).

 

9.2        8:4-6

Nunku, bu yeye muikale pa buloba, yeye kakadi kuikala muakuidi, nansha wa mushindu wonso; bualu bua bakuabo badiku badi bafila milambu bu mudi mikenji yamba; badi benza mudimu wabo mu bintu bidi tshidikijilu ne mundidimbi bia bintu bia mu diulu; bu muakadi Mose mudimushibue pakambeye kuasa tshitendelelu, Nzambi wakamuambila ne, Tangila bua wewe wenza bintu bionso bu mudi tshidikishijilu tshinakukuleja mu mukuna. Kadi mpindiewu Kilisto wakupeta mudimu udi utamba butumbi, mupete nunku bualu bua yeye udi mubatuanganyi wa tshipungidi tshidi tshitamba buimpe, tshiakapungabo pa milayi mitambe buimpe. 8:4-6

 

Pakadi Mukanda wakatuminabo Bena Ebelu mufundibue, Bena Isalele bakatshidi ne ntempelo wabo, bakadi balonda malu adi mikenji yamba bualu bua difila dia milambu ku dituku ku dituku. Bena Isalele kabakamanye ne, kunyima kua musangu muipi, Bena Lomo nebasasule ntempelo wabo ne musoko wabo munene bualu bua bupidia buabo bua Mukelenge Yesu.

Malu a tshipungidi tshia kumpala, buakuidi bua Alona ne bintu bionso biakenza Mose bualu bua tshitendelelu, biakadi tshidikijilu ne mundidimbi bia bintu bia mu diulu. Katataka biakadi pepi ne kujimina.

 

9.3        8:7-9

Bualu bua bu tshipungidi tshia kumudilu tshikale tshijalame katshiyi ne bualu, kabakadi kukeba muaba wa kupunga tshibidi. Bualu bua Nzambi wakabadiula, udi wamba ne, Mukelenge udi wamba ne, Mona matuku adi alua andi njadika tshipungidi tshipia-tshipia ne nzubu wa Isalele ne nzubu wa Yuda kabidi. Katshiena bu tshipungidi tshinakapunga ne batatu babo mu dituku dinakabakuata ku tshianza bua kulupuka nabo mu buloba bua Ejipitu; bualu bua kabakashala mu tshipungidi tshianyi, ne tshiakabatshuka, Mukelenge udi wamba. 8:7-9

 

Mu mvese eyi tudi ne ditela dia “tshipungidi tshidi tshitamba buimpe, tshiakapungabo pa milayi mitambe buimpe”. Bena Isalele kabakalama mikenji ya Mose, bu tshisamba tshia bantu, bakapidia Mukelenge wabo. Nzambi wakamba ne, “Kabakashala mu tshipungidi tshianyi”. Bua malu aa Nzambi neabalumbuluishe bua bupidia buabo kadi, bualu bua tshipungidi tshidi tshitamba buimpe, tshiakapungabo pa milayi mitambe buimpe, Paulo udi utuambila ne, “Difuka didi dishala nedisungidibue” (Lomo 9:27).

Mukelenge neajidike tshipungidi tshipia-tshipia ne bisamba bia Bena Isalele bu mudi baprofete ba kale bakamba. (Yelemiya 31:31). Muprofete Mika wakafunda ne, “Bulelela, nensangishe difuka dia Bena Isalele popamue; nembasangishe popamue bu mikoko mivule mu lupangu, bu tshisumbu tshia mikoko mu mpata wayi wa mashinde(Mika 2:12).

 

9.4        8:10

Bualu bua etshi ntshipungidi tshindualua kupunga ne nzubu wa Isalele, kunyima kua matuku aa, Mukelenge udi wamba, Nenteke mikenji yanyi mu meji abo, nenyifunde kabidi pa mitshima yabo; nengikale Nzambi wabo, ne bobo nebikale bantu banyi. 8:10

 

Muinshi mua tshipungidi tshia kumpala Bena Isalele bakadibo nabu mbua kuenza malu onso bu muakamba mikenji (Ekesode 19:5). Muinshi mua tshipungidi tshipia-tshipia, masanka a bantu ba Nzambi adi apetebua bualu bua ditabuja, kaena asuika ku bienzedi ne mikenji, adi apetebua anu bualu bua ngasa wa Nzambi. “Nunku Bena Isalele bonso nebasungidibue, bu muakufundabo ne, Musungidi neapatuke mu Siona; neatshinguluile malu adi kaayi a Nzambi; ne etshi ntshipungidi tshianyi tshindi mpunga nabo, panumusha malu mabi abo” (Lomo 11:26,27).

 

9.5        8:11-13

Ne kabena bayishangana muntu ne muntu ne mukuende, ne muntu ne muntu ne muanabo, bamba ne, Umanye biebe Mukelenge; bua bonso nebanmanye, kudi udi mutambe kupuekela too ne kudi udi mutambe bunene munkatshi muabo. Bualu bua nengikale nabo luse mu malu mabi abo, tshiena nvuluka mibi yabo kabidi. Mu kuamba kuende ne, Tshipia-tshipia, wakavuija tshipungidi tshia kumudilu ne, Ntshikulukulu. Kadi tshintu tshidi tshilua tshia kale ne tshidi tshikulukaja tshidi pabuipi ne kujimina. 8:11-13

 

Mu dituku dilualua, pitabuje Bena Isalele Kilisto bu Mashiya wabo, nebasombe talalaa mu buloba buabo muinshi mua bukokeshi bua Mukelenge wabo. Bualu bunene bua tshipungidi tshipia-tshipia tshidi ne, Nzambi udi wamba ne, “Nembabuikidile mibi yabo, ne tshiena nvuluka mibi yabo kabidi” (Yelemiya 31:34).

Tudi tumona ku mukanda wakatuminabo Bena Ebelu ne, Nzambi wakajadika tshipungila tshipia-tshipia ne Bena Isalele, kadi bena kuitabuja ba lelu badi babuela mu masanka a tshipungila etshi kabidi. (Buena kuamba ne, Bena Isalele ne bantu ba bisamba bikuabo badi bitabuja Mukelenge Yesu Kilisto bu Mukelenge ne Musungidi). Paulo wakafundila Bena Kolinto bualu bua bidia bia Mukelenge ne, “Pakashikijabo kudia, yeye wakamema lupanza, wamba ne, Lupanza elu ludi tshipungidi tshipia-tshipia tshia mu mashi anyi; misangu yonso inualunua, enzayi nunku bua kunvuluka. Bua misangu yonso inuadia bidia ebi ne inuanua lupanzu elu, nudi nuambila bantu bua lufu lua Mukelenge too ne palueye” (1 Kolinto 11:25,26). Paulo wakamba kabidi bualu bua mudimu wende mu Lumu Luimpe ne, Nzambi “wakatukumbaja kabidi bu bena mudimu ba tshipungidi tshipia-tshipia; kendiya maleta a mikenji mafunda, kadi dia nyuma; bualu bua maleta mafunda adi avuije lufu, kadi nyuma udi uvuija muoyo” (2 Kolinto 3:6).

 

10  Nshapita 9

10.1   9:1-5

Tshipungidi tshia kumudilu mene tshiakadi ne mikenji ya kulonda mu kutendelela kuabo ne tshitendelelu tshiatshi, tshiakadi tshitendelelu tshia pa buloba ebu. Bua tshitendelelu tshiakadi tshilongolola; mu muaba watshi wa kumudilu muakadi tshitekelu tshia muinda ne mesa ne mitanda ya mampa yakatekabopu; muaba udibo babikila ne, Wa tshijila. Ne kunyima kua tshilulu tshikudika tshibidi kuakadi muaba wa mu tshitendelelu udibo babikila ne, Muaba mutambe tshijila; wakadi ne tshioshelu tshia mananashi tshia ngolo, ne mushete wa tshipungidi mulamika ne ngolo ku nseke yonso; munda muawu muakadi tshifuadi tshia ngolo tshitekelamu mana, ne mulangala wa Alona wakela ntonga, ne mabue akadi ne meyi a tshipungidi mafundapu; ne pamutu pawu bakeluba ba butumbi bavuija dileji pamutu pa muaba wa kubuikidila mibi; bua bintu ebi kakuena bualu bua kuamba katataka mudi tshintu ne tshintu. 9:1-5

 

Tshipungidi tshia kumpala tshiakadi ne mikenji ya kulonda mu kutendelela kuabo ne tshitendelelu tshiatshi kadi tshiakadi tshitendelelu tshia pa buloba ebu. Pakadi mukanda wa Ebelu mufundibue, tshipungidi tshia kumudilu tshiakadi tshikulukaja ne pepi ne kujimina (8:13). Mufundi kena musue kuakula bua malu adi mu mvese 1-5 ku bumue ku bumue nansha kadi udi ufunda bua kukuatshisha bantu ba Nzambi bua kujingulula masanka a tshipungidi tshipia-tshipia ne bua bualu buatshi badi mua kusemena pabuipi ne Nzambi mu njila mupia-mupia ne wa muoyo.

 

10.2   9:6-7

Pakadi bintu ebi bilongolola nunku, bakuidi badi babuela misangu yonso mu muaba wa kumudilu, benza mudimu wabo; kadi muakuidi munene udi ubuela mu muaba muibidi, yeye nkayende, musangu umue ku tshidimu ku tshidimu; kena ubuela kayi ne mashi adiye ufila bua bualu buende ne bua matupakana a bantu. 9:6,7

 

Tshitendelelu tshia kale tshiakadi ne bitupa bisatu: Lupangu lua tshitendelelu, nzubu wa kumpala, wa tshijila, ne muaba mukuabo udibo bamubikila ne, Muaba mutambe tshijila. Bena Isalele bakadi bamanye mua kubuela mu lupangu lua tshitendelelu pakaluabo ne milambu yabo kudi bakuidi. Bakuidi bakenza mudimu wabo wa ku dituku ku dituku kabidi mu muaba wa kumpala mu nzubu wa tshitendelelu kadi mu muaba muibidi anu muakuidi munene wakadi mua kubuela musangu umue ku tshidimu ku tshidimu (Lewitiki nshapita 16). Muakuidi munene wakamiamina mashi ku tshibuikilu tshia mushete wa Nzambi ne kumpala kuatshi kabidi. Wakafila mashi bua bualu buende ne bualu bua matupakana a bantu.

 

10.3   9:8-10

Nyuma Muimpe udi uleja bualu ebu patoke ne, Njila wa ku muaba mutambe wa tshijila kena muanze kulejibua patshidi tshitendelelu tshia kumudilu ne mudimu. Etshi ntshifuanyikishi tshia ku tshikondo etshi, tshidibo balonda pafilabo bintu bipebua ne milambu mishipa bidi kabiyi bimanye mua kuvuija mutendeledi muakane mujalame, mu malu a muoyomukese; bualu bua bidi anu mikenji ya ba pa buloba, mu malu a bia kudia ne bia kunua ne bia kuvua kua mishindu ne mishindu, yakatekabo too ne ku tshikondo tshia kubilongolola. 9:8-10

 

Muinshi mua mikenji bantu kabakadi bamanye mua kusemena pepi ne Nzambi bu mudi bena kuitabuja mua kusemena pepi nende katataka mu njila mupia-mupia ne wa muoyo, bua mashi a Yesu (10:19,20). Milambu mishipa kayakadi mi- kumbane bua kuvuija badi basemena pabuipi ne Nzambi bakane tshishiki (10:1).

 

10.4   9:11-12

Kadi Kilisto, mumane kulua muakuidi munene wa mu bintu bimpe bilualua, bualu bua tshitendelelu tshitamba bunene ne buakane, katshiyi tshiasa ne bianza, tshidi bu kuamba ne, Katshiena tshia bifukibua ebi, kembua mashi a mbuji ne a bana ba ngombe, kadi bua mashi ende mene, wakabuela mu muaba mutambe tshijila musangu umue tshiendelele, mumane kuangatshila bantu dipikula dia tshiendelele. 9:11,12

 

Bena kuitabuja badi bapikudibua ku mashi a mushinga mukole, ku mashi a Kilisto mene. “Kilisto wakafua musangu umue bua malu mabi, muntu muakane wakafuila bantu babi, bua kulua netu kudi Nzambi” (1 Petelo 3:18). Yeye wakadifila bua malu mabi etu, bua kufuta dibanza dietu. Mukelenge Yesu wakafua bua kutupetela dipikula dia tshiendelele. Lusumuinu lua dibue dia mushinga mukole ludi lutuvuluija bualu bua dinanga dia Mukelenge Yesu bualu bua ekeleziya wende. “Bukelenge bua mu diulu kabidi budi bu muntu udi biende muendi wa mushinga, udi ukeba mabue mimpe a mushinga mukole; pakasanganeye dibue dia mushinga mutambe bukole, wakaya, wakapana bintu biende bionso, wakadisumba” (Matayo 13:45). Mukelenge Yesu kakadi mumanye mua kufuta pamutu bua kutupikula, yeye wakateka muoyo wende panshi.

 

10.5   9:13-14

Bua bikala mashi a mbuji ne a balume ba ngombe, ne butue bua muana wa ngombe mukaji bumiamina pa bantu bakunyanguka, bibajidile too ne ku dilengeja dia mubidi wa pa buloba, mashi a Kilisto, wakadifila kudi Nzambi kayi ne ditoba, bua Nyuma wa Tshiendelele neatambe misangu bungi munyi kulengeja muoyo-mukese webe ku midimu mifue bua kukuatshila Nzambi udi ne muoyo mudimu? 9:13,14

 

Bualu bua mashi a mbuji ne ngombe ne milambu mikuabo, Nzambi wakadi mumanye mua kubuikila mibi ya bantu muinshi mua mikenji ya Mose. Bualu bua mashi a mushinga mukole a Kilisto, Nzambi udi mumanye mua kumuja mibi ya bantu bende tshiendelele, yeye wakamba ne, “Nengikale nabo luse mu malu mabi abo, tshiena nvuluka mibi yabo kabidi” (8:12). Tudi mua kusemena pepi ne Nzambi bua kumutumbisha ne muoyo-mukese mutoke bualu bua mashi a Yesu adi atulengeja ku malu mabi onso. Patuasemena pepi ne Mukelenge wetu bu tshisumba tshia bantu bende bua kumuvuluka mu lufu luende mu kutshibula kua bidia, katuena tuamba ne, “Mukelenge, utujimijile mibi yetu”. Tudi tusemena pepi ne Mukelenge wetu bua kuvuluka mudimu wende wa bupikudi bua tshishiki pa mutshi mutshiamakane, bua kuvuluka ne, Yeye, Mukelenge wa Butumbi, wakafuila bua malu mabi etu, ne bua kuamba ne, Tuasakidila Mukelenge Yesu.

 

10.6   9:15-17

Bua bualu ebu yeye udi mutuanganyi wa tshipungidi tshipiatshipia, bua lufu lumane kulua bua dipikula diabo dia ku malu masambuka mikenji adi muinshi mua tshipungidi tshia kumudilu, bobo bakubikidibua badi mua kuangata mulayi wa bupianyi bua tshiendelele. Bua pikalaku tshipungidi, budibo nabu mbua kuleja lufu lua mutshipungi. Bualu bua tshipungidi tshidi ne bukole bikalaku lufu lua muenatshi; katshiena ne bukole mu matuku atshidi mutshipungi ne muoyo. 9:15-17

 

Mukelenge Yesu udi mutuanganyi wa tshipungidi tshipiatshipia. Bua bualu buende bonso badi babikidibua badi ne “bupianyi budi kabuyi bubola, budi kabuyi bunyanguka, budi kabuyi bufubidila, buakutekibua mu diulu (1 Petelo 1:4. Bua tshipungidi tshipia-tshipia tangila ku nshapita 10). Tudi ne :

Lupandu lua tshiendelele (5:9).

Dipikula dia tshiendelele (9:12).

Bupianyi bua tshiendelele (9:15).

Tudi ne malu aa onso bualu bua “mashi a Kilisto, wakadifila kudi Nzambi kayi ne ditoba, bua Nyuma wa Tshiendelele” (9:14)

 

10.7   9:18-22

Nunku, tshipungidi tshia kumudilu katshiakujadikibua katshiyi ne mashi. Bualu bua pakambilabo bantu bonso mukenji wonso kudi Mose, bu mudi mikenji yamba, wakangata mashi a bana ba ngombe ne a mbuji popamue ne mayi ne miosa mikunze ne hisopa, ne wakamiamina mukanda muine, ne bantu bonso, wamba ne, Awu adi mashi a tshipungidi tshiakanuelela Nzambi mukenji bualu buatshi. Wakamiamina tshitendelelu kabidi ne mashi muomumue, ne bintu bionso biakakuatabo nabi mudimu wa kutendelela. Ndi mua kuamba ne, Bintu bionso bidi bilengejibua ne mashi, bu mudi mikenji yamba, anu bikese bishala, ne bikalaku kakuyi kumatshisha kua mashi panshi, kakuena kubuikidila kua mibi nansha. 9:18-22

 

Nzambi kakadi ne disanka mu milambu ya kuosha mijima ne ya kubuikidila nayi bubi bifidibua bu mudi mikenji ya Mose yamba (10:6-8), kadi kudifila kua Mukelenge Yesu kuakadi bualu bukuabo. Tudi tuimba ne,

Mashi a bimuna

Kena akumbane

Kusungila bantu babi,

Ku lufu ne mibi.

Muana wa mukoko,

Kilisto wa Nzambi,

Mutambe milambu yonso

Bua kutupikula”

(Mukandu wa Misambu ya Bidia bia Mukelenge No.16.)

Tudi tubala ne, Pakadi Mukelenge Yesu pa mutshi mutshiamakane, “disalayi diakamutua difuma mu lubadi, mashi ne mayi biakapatuka” (Yone 19:34). “Mashi adi bu muoyo wa tshintu” (Lewitiki 17:11). Mukelenge Yesu wakateka muoyo wende panshi bua kutupikula ne kulua netu kudi Nzambi.

 

10.8   9:23-26

Nunku, buakadibo nabo mbua kulengeja bifuanyikishi bia bintu bia mu diulu ne bintu abi binakutela; kadi bintu mene bia mu diulu biakalengejibua ne milambu mipite eyi buimpe. Bualu bua Kilisto kakabuela mu muaba wa tshijila muasa ne bianza, mufuanangane ne muaba mulelela; kadi wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu; ne kena ne bualu bua kudifila ku musangu ne ku musangu, bu mudi muakuidi munene ubuela mu muaba mutambe tshijila ku tshidimu ku tshidimu ne mashi adi kayi ende; anyi buakadiye nabu mbua kukenga ku musangu ne ku musangu katshia buloba buajadikibua; kadi katataka musangu umue kunshikidilu kua bikondo, wakumueneshibua bua kujimijeye bubi ku kudifila kuende bu mulambu. 9:23-26

 

Mukelenge Yesu wakadi pa buloba buetu bu muntu (1 Timote 2:5). Mukelenge wakabuela mu diulu bu muntu “bua kumuenekeye mpindiewu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu”. Muena kuitabuja udi mua kuamba ne mupostolo Paulo, ne, “Muana wa Nzambi wakannanga, wakadifila bua bualu buanyi” (Galatia 2:20), udi mua kuamba kabidi, Mukelenge Yesu udi ku tshianza tshikole tshia Nzambi bua bualu buanyi. Pakafua bana babidi ba Alona bua bubi buabo, pakafilabo kapia kumpala kua Yehowa mu nzubu wa tshitendelelu, kakadiye kayi mubambile. Mose wakambila Alona ne, “Ebu mbualu buakamba Yehowa ne, Nenjidibue kudi bantu balualua pabuipi nanyi, nentumbishibue ku mesu kua bantu bonso” (Lewitiki 10:3). Pashishe Nzambi wakambila Mose ne, “Wambile Alona, mukulu webe, ne, Kulu misangu yonso mu muaba wa tshijila udi kunyima kua tshilulu tshikudika kumpala kua tshibuikilu tshia mushete wa Nzambi, kufu biebe” (Lewitiki 16:2). Alona, ne bakuidi banene bakamulonda, bakadi mua kubuela mu muaba mutambe tshijila musangu umue ku tshidimu ku tshidimu anu bua bakabuela ne mashi. Mashi adi wamba bualu bua lufu, bualu bua muoyo wakatekibua panshi. Mashi a ngombe ne a mbuji kaena mua kumusha mibi, kadi Nzambi wakadi mumanye mua kubuikila mibi ya bantu too ne pakadifila Mukelenge wetu bu mulambu bua kujimija mibi ya bantu bakuitabuja Muanende bu Musungidi wabo. Mukelenge Yesu wakamba bualu bua mudimu wa bupikudi wakenzeye pa mutshi mutshiamakane ne, “Bualu buakujika; wakinyika mutu, wakapuola muoyo” (Yone 19:30). Wakambila Tatu wende ne, “Tatu … nakukutumbisha pa buloba, nakujikija mudimu uwakumpa” (Yone 17:1,4).

 

10.9   9:27-28

Bualu bua budi busunguila bantu bua kufuabo musangu umue, ne kunyima kua bualu ebu kulumbulula kudiku; nunku, Kilisto kabidi, pakafidibueye musangu umue bua kutualeye mibi ya bantu ba bungi, neamueneke musangu muibidi mutapuluke ku bubi, kudi bantu badi bamuindila too ne ku lupandu luabo. 9:27,28

 

Mukelenge Yesu wakadifila musangu umue bua bubi bua bantu ba bungi. “Kilisto wakafuila bua malu mabi etu, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba; wakajikibua, wakubishibua ku lufu pakapita matuku asatu, bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba” (1 Kolinto 15:3,4). Kadi palueye musangu muibidi, kembua kujimija mibi ya bantu bende kadi bua kushikija mulayi wende kudibo ne, “Binaya ne binanulongoluela muaba, nempingane kabidi, nenuangate kundi meme muine, bua kundi ngikala, nenuikaleku kabidi” (Yone 14:3). Tudi bamanye ne, Palua Mukelenge Yesu bua bantu bende, “Netuikale bafuanangane nende, bualu bua netumumone bu mudiye” (1 Yone 3:2). “Kuetu mene kudi mu diulu, kutudi tuindila kabidi Musungidi, Mukelenge Yesu Kilisto; yeye neakudimune mibidi ya bupuekele buetu bua kufuananganayi ne mubidi wende wa butumbi” (Filipoi 3:20,21).

 

11  Nshapita 10

11.1   10:1-3

Bualu bua mikenji ya Mose mikale ne mindidimbi ya bintu bimpe bilualua, kayi mikale tshifuanyikishi mene tshia bintu ebi, tshiendelele kayena mua kuvuija badi basemena pabuipi ne Nzambi bakane tshishiki ne milambu ya muomumue ya ku tshidimu ku tshidimu, idibo bafila misangu yonso. Bu milambu ayi mibavuije bakane tshishiki, kabakadi kulekela kuyifila, anyi? Bualu bua batendeledi balengejibue musangu umue kabakadi ne diumvua dia mibi kabidi. Kadi mu milambu yaya mudi tshivulukidi tshia mibi ku tshidimu ku tshidimu. 10:1-3

 

Muinshi mua mikenji bakuidi bakadi bafila milambu ku dituku ku dituku. Muakuidi munene wakabuela mu muaba mutambe tshijila musangu umue ku tshidimu ku tshidimu ne mashi. Bualu bua mashi, Nzambi wakadi mumanye mua kubuikidilu mibi yende ne ya bantu. Kadi pakadifila Mukelenge Yesu bua mibi etu yeye wakumusha mibi ya bantu bonso badi bamuitabuja. Nzambi udi wamba ne, “Tshiena nvuluka kabidi mibi yabo ne malu mabi abo … bu mudi luseke lua esete kule ku wesete, mbu mudiye mumushe matombokela etu kule kutudi” (10:17. Musambu 103:12).

 

11.2   10:4-7

Bua mashi a ngombe ne a mbuji kaena mua kumusha mibi. Nunku, palueye pa buloba, Kilisto udi wamba ne, Kuakasua nyama mishipa ne bintu bifila, kadi wakandongoluela mubidi, kuakasanka mu milambu ya kuosha mijima ne ya kubuikidila nayi bubi; pashishe nakamba ne, Mona, nakulua, (mu mukanda muvunga udi ufundibua bua bualu buanyi), bua kuenza disua diebe, Nzambi. 10:4-7

 

“Mukelenge wetu Yesu Kilisto, wakadifila bua malu mabi etu bua yeye atusungile munkatshi mua tshikondo etshi tshibi bu mudi disua dia Nzambi Tatu wetu; butumbi buikale kudiye tshiendelele. Amen” (Galatia 1:3-5).

Tudi bitue mpala panshi kumpala kua Nzambi Tatu ne Musungidi wetu patuela meji bualu bua ngasa wabo kutudi. Mukelenge Yesu wakadi wa mulongo umue ne Nzambi kadi wakuanyisha bua kudipuekesha pakalueye mu tshifuanyikishi tshia muntu. Mukelenge Yesu wakalua pa buloba bu muena mudimu wa Nzambi. Yeye wakamba ne, “Muana wa muntu kabidi kakuluila bua bantu bamukuatshile mudimu, wakuluila bua kubakuatshila mudimu, ne bua kufila muoyo wende bua kupikula nawu bantu ba bungi” (Mako 10:45). Nzambi udi dinanga kadi Nzambi wetu udi Nzambi wa tshijila. Budiye nabu mbua kulumbuluisha bubi. Musungidi wetu “wakatutuadila malu mabi etu mu mubidi wende ku mutshi mutshiamakane, bua tuetu, bamane kufua ku malu mabi, tuikale ne muoyo wa ku buakane; kunakuondapibua ku mibundabunda yende” (1 Petelo 2:24).

 

11.3   10:8-10

Pambeye kumutu aku ne, Kuakasua nyama mishipa ne bintu bifila ne milambu ya kuosha mijima, anyi ya kubuikidila nayi bubi, ne kuakasankamu (bintu ebi bidi bifidibua bu mudi mikenji yamba), pashishe yeye wakuamba ne, Nakulua bua kuenza bu mu disua diebe. Udi umusha bualu bua kumudilu bua kujadika buibidi. Mu disua edi tuetu tuakujidikibua bualu bua kufila kua mubidi wa Yesu Kilisto musangu umue tshiendelele. 10:8-10

 

Bantu bonso badi bitabuja Mukelenge Yesu bu Musungidi ne Mukelenge badi bajidikibua, buena kuamba ne, Badi “bantu batekibua pa buabo bua bualu bua Nzambi), bualu bua mudimu wa bupikudi bua Mukelenge wetu pa mutshi mutshiamakane. Bualu bua tuakajidikibua patuitabuja, tudi ne bua kuenda mu njila udi usankisha Nzambi patutshidi pa buloba. “Bana betu, bualu bua tuetu tudi ne milayi eyi, tudilengeje ku manyanu onso a mubidi ne a nyuma, tukumbaje tshijila tshietu mu ditshina dia Nzambi” (2 Kolinto 7:1). Mukelenge Yesu wakasua ekeleziya wende, “wakadifila bua bualu buende; bua yeye amujidile, mumane kumulengeja ne kuvua kua mayi ne diyi diende” (Efeso 5:25,26. Tangila Yone 17:17,19).

 

11.4   10:11-14

Muakuidi yonso udi wimana bulelela ku dituku ku dituku wenza mudimu wende ne ufila ku musangu ku musangu milambu ya muomumue, yoyo mene idi kayi mua kumusha mibi tshiendelele; kadi yeye pakafileye mulambu umue bua mibi tshiendelele, wakashikama ku tshianza tshikole tshia Nzambi; ku musangu ewu windila too ne paluabo kuvuija badi nende lukuna ditanda dia muinshi mua makasa ende. Bualu bua ku mulambu umue yeye wakuvuija bantu badi bajidibua bakane tshishiki tshiendelele. 10:11-14

 

Pakalua dituku dia Pentekoste, Petelo wakambila Bena Yuda ne, “Mukelenge wakambila Mukelenge wanyi ne, Shikama ku tshianza tshianyi tshia balume too ne panavuija badi nebe lukuna tshitekelu tshia muinshi mua makasa ebe. Ka Bena Isalele bonso bamanye bushuwa ne, Nzambi wakuvuija ewu unakushipa ku mutshi mutshiamakane Mukelenge ne Kilisto kabidi” (Bienzedi 2:34-36. Musambu 110:1). “Bakelenge ba pa buloba badi badijadika, ne bakokeshi badi bela tshifufu, bua kutombokela Yehowa ne wende muedibue manyi … Yeye udi mushikame mu diulu udi useka, Mukelenge udi ubapetula. Pashishe, yeye neakule nabo mu tshiji tshiende, neabatshinyishe mu tshiji tshiende tshikole, wamba ne, Meme panyi nakujadika Mukelenge wanyi pamutu pa Siona, mukuna wanyi wa tshijila” (Musambu 2:2). Mu dituku adi Mukelenge Yesu Kilisto “neikale ne butumbi, neashikame mu nkuasa wende wa bukelenge, neakokeshemu”. Nzambi neamuvuije “mukelenge udi mupite bakelenge ba pa buloba kutumba” (Zekaya 6:13. Musambu 89:27).

 

11.5   10:15-18

Nyuma Muimpe udi utumanyisha bualu ebu kabidi, bua pakamaneye kuamba ne, Etshi ntshipungidi tshinapunga nabo; kunyima kua matuku aa, Mukelenge udi wamba, Nenteke mikenji yanyi mu mitshima yabo, nenyifunde pa meji abo kabidi; pashishe udi wamba ne, Tshiena nvuluka kabidi mibi yabo ne malu mabi abo. Kadi bikalaku kumusha kua mibi, kakuena kabidi kufila kua milambu bua bubi. 10:15-18

 

Bena Isalele ba bungi, badi bapingana ku buloba bua Isalele kabena bitabuja Mukelenge Yesu bu Mashiya yabo. Nzambi nealumbuluishe bena bupidia munkatshi muabo palua dituku dia Yehowa (Yoele 1:15. 2:1,2,11). Pashishe, Bena Isalele neapingane kudi Nzambi bu tshisamba tshia bantu. Nzambi udi wamba ne, “Mu dituku adi … nengitshikishile ba mu tshiota tshia Davidi ne ba mu Yelushalema nyuma wa luse ne wa kutendekena; nebamumone wakutuabo difuma; nebamuashile muadi bu mudi muntu washila muanende umuepele muadi, nebamudile ne kanyinganyinga kakole, bu mudi muntu udila ne kanyinganyinga kakole bua lufu lua muanabute wende” (Zekaya 12:9,10).

 

11.6   10:19-22

Nunku, bana betu, bualu bua tudi ne dikima dia kubuela mu muaba wa tshijila bua mashi a Yesu, mu njila wakatujidileye, njila mupia-mupia ne wa muoyo, kupita tshilulu tshikudika, kutshiamba ne, Mubidi wende; ne bualu bua tudi ne muakuidi mutambe kumutu kua nzubu wa Nzambi; tusemene bietu pabuipi nende ne mutshima mulelela mu dimanya dijalame dia ditabuja, ne mitshima yetu mimiamina bua kulengeja kua muoyo-mukese mubi, ne mibidi yetu miuvue ne mayi mimpe. 10:19-22

 

Pakalua dituku dia Petekoste ne kuledibua kua ekeleziya, bantu bakitabuja Lumu Luimpe bakadi Bena Yuda ne bantu ba bende bakitabuja bualu bua Bena Yuda (Bienzedi 2:5,41). Pashishe, bantu ba bisamba bikuabo ba bungi bakitabuja. Paulo wakafundila Bena Efeso ne, “Nuvuluke ne, Ku tshikondo atshi nuakadi kanuyi ne Kilisto … kanuyi ne ditekemena, kanuyi ne Nzambi mu buloba ebu. Kadi katataka mu Kilisto Yesu nuenu bakadi kule diambedi nuakavuijibua pabuipi mu mashi a Kilisto. Bualu bua yeye udi ditalala dietu, wakatuvuija bubidi buetu bu muntu umue, wakashimbula lumbu lua panka- tshinkatshi luakadi lutupandalula” (Efeso 2:12-14). Lelu bena kuitabuja ba Bena Yuda ne bena kuitabuja ba bisamba bikuabo badi mubidi umue mu Mukelenge. Ekeleziya wa Nzambi udi kabidi nzubu wa Nzambi.

Buonso buetu badi mua kusemena pepi ne Nzambi ne dikima bualu bua mashi a Yesu. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Bianupa Muana budishikaminyi, nenuikale badishikamine bulelela” (Yone 8:36). Mbidi bimpe bua kusemena pabuipi ne Nzambi bu batendeledi bua kumutumbisha ne bua kutumbisha Mukelenge wetu Yesu, udi pamutu pa nzubu wa Nzambi. Tusemene pepi ne Muakuidi wetu munene bua kupeta luse ne bua tusangane ngasa bua kutukuatshisha mu tshikondo tshia dikengela dietu (4:16).

 

11.7   10:23-25

Tulamate dijukula dia ditekemena dietu bua kaditshimbakanyi, bualu bua wakatupa mulayi udi wa kueyemenyibua. Tudielelangane meji muntu ne muntu bua kuenzejangana ku dinanga ne ku dienza dia bienzedi bimpe, katuyi tulekela bietu disangisha dietu pamue, bu mudi tshilele tshia bakuabo, kadi tukoleshangana mitshima, tutamba kuenza nunku bualu bua nudi numona dituku dia Mukelenge disemena pabuipi. 10:23-25

 

Mu mvese 19-22 tuakumona ne tudi mua kubuela mu muaba wa tshijila katuyi ne ditshina. Mukelenge wetu “udi ku tshianza tshia bukole bua Nzambi, mumane kubuela mu diulu” (1 Petelo 3:22). Nunku :

Tusemene bietu pa buipi … ne mutshima mulelela (10:22).

Tulamate …wakatupa mulayi udi wa kueyemena.

Tudielangane meji muntu ne muntu bua kuenzejangana malu mimpe.

Tuvulukanganyi bua kukolesha mitshima.

Katuyi tulekela bietu disangisha dietu pamue.

 

Patuenza nunku, Nzambi neatusankishe ne ekeleziya yetu ya kaba kamue. Mukelenge wetu udi wa kueyemenyibua. Milayi yende idi ya bushuwa. Misangu ya bungi “dituku dia Mukelenge” didi diamba bualu bua dituku dia tshiji tshia Nzambi ne dia kulumbuluisha dia bantu pa buloba (Yoele 2:11,31. Malachi 4:1. 1 Tesalonike 5:2,3).

 

11.8   10:26-31

Bua bituenza malu mabi bua disungula dia mutshima patuakamana kuangata dimanya dia bushuwa, kakuena kushala kabidi munga mulambu bua kubuikidila nawu mibi, kadi kudi kushala kuindila kukuabo kua dilumbulula kudi kukuatshisha buowa, ne kapia kakole nekoshe baluishi bende. Muntu wakupetula mikenji ya Mose udi ufua, kayi mufuidibue luse, ku diyi dia bamanyi babidi anyi basatu; nudi nuela meji ne muntu neabadibue muakanyine dikenga ditambe misangu bungi munyi, nyeye wakudiata Muana wa Nzambi muinshi mua makasa ende, ne wakubala mashi a tshipungidi akadiye ujidibua nawu bu tshintu tshia tshianana ne wakupenda Nyuma wa ngasa? Bua tudi bamumanye yeye wakamba ne, Kusombuela mbualu buanyi, nempingishile bantu difutu diabo, wakamba kabidi ne, Mukelenge nealumbuluishe bantu bende. Mbualu bua buowa bua kupona mu bianza bia Nzambi udi ne muoyo. 10:26-31

 

Katataka mufundi wa mukanda kudi Bena Ebelu udi ubamanyisha bualu bua bantu batombekela Nzambi ne Diyi diende. Bidi bimueneka ne udi wamba bua bantu bakumvua Lumu Luimpe lua ngasa wa Nzambi kadi kabakaluitabuja. Tudi tujingulula ne, Kabena bena kuitabuja balelela. Bena kuitabuja bakuabo badi baya tshinyima mu njila wa ditabuja, kabaya kumpala mu malu a Nzambi. Kadi kabena bu bantu badi bapetula Nzambi ne kuamba bua mutshi mutshiamakane. Dema wakenza mudimu wa Nzambi ne Paulo kadi dituku dikuabo Paulo wakafundila Timote ne, “Dema wakandekela mumane kusua malu a pa buloba” (Filemo mvese 24. 2 Timote 4:10). Katuena tubala ne, Dema wakatomekela Nzambi.

 

11.9   10:32-34

Kadi nuvuluke matuku a diambedi munkatshi muawu munuakatantamana mu diluangana dikole dia mu makenga, panuakamana kutokeshibua mu munya; tshitupa tshia makenga mbualu bua nuakavuijibua bu tshintu tshia kutangilatangilabo bua bipendu ne makenga; ne tshitupa tshikuabo bualu bua nuakalua babanyanganyi ne bantu bakadi benjibua nunku. Bualu bua nuakafuila bakadi mu lukanu luse, ne nuakitabuja ne disanka dipaula dia bintu bienu, bualu bua nudi bamanye ne, Tudi ne tshintu tshitamba buimpe ne tshidi tshishala tshiendelele. 10:32-34

 

Mu matuku a diambedi a ekeleziya bena kuitabuja bakadi bakengeshibua kudi balombodi ba Bena Yuda, ne mu matunga a bungi muinshi mua bukokeshi bua Bena Lomo. Mu makenga abo bakatangila kudi Nzambi, bakadiunda ne bakalua bakole mu ditabuja. Bantu babi bakabapenda ne bipendu kadi bakenzela Mukelenge Yesu muomumue (Lomo 15:3), batshidi benzela bantu ba Nzambi nunku. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Panupendabo ne panukengeshabo ne panushiminyinabo mashimi onso, bua bualu buanyi, nenuikale ne disanka. Nusanke, nuikale ne disanka dingi, bualu bua difutu dienu didi mu diulu ndinene” (Matayo 5:11-12). “Malu onso akafundabo diambedi akafundibua bua kutuyisha, bua tuetu tuikale ne ditekemena bua ditantamana dietu ne bua busambi bua mu Mukanda wa Nzambi” (Lomo 15:4).

 

11.10   10:35-39

Nunku, kanuimashi dikima dienu, didi dinupingishila difutu dinene. Bualu bua nudi ne bualu bua kuikala ne didikankamika bua, panuenza bu mu disua dia Nzambi, nudi mua kuangata mulayi. Bualu bua palepa musangu muipi, yeye udi ulua nealue, kena unenga. Kadi muakane wanyi neikale ne muoyo bua ditabuja; ne bialukeye tshianyima, muoyo wanyi kawena usanka mu bualu buende. Kadi tuetu katuena ba munkatshi mua badi baluka tshianyima too ne ku dibutuka, kadi tudi munkatshi mua badi ne ditabuja too ne ku dipeta dia muoyo. 10:35-39

 

Nzambi wetu udi Nzambi wa ditantamana ne busambi (Lomo 15:5). Diteta dia ditabuja dietu didi dienzeja ditantamana (Yakobo 1:3). Ditantamana dia bantu ba Nzambi didi dia mushinga mukole ku mesu ende, ne tudi tubala ne, Panuenza bu mu disua diende nudi mua kuangata mulayi (Mvese 36). Tudi ne mulayi wa bupianyi wa tshiendelele (9:15). “Bupianyi budi kabuyi bubola, budi kabuyi bunyanguka, budi kabuyi bufubidila, buakutekibua mu diulu bua bualu buenu” (1 Petelo 1:4). Bantu babi badi bamba ne, “Mulayi wa dilua diende udi panyi? Kadi … Mukelenge kena ushanguluka bua kujikijeye milayi yende; bu mudi bakuabo babala dishinguluka; kadi udi nenu lutulu, kena musue umue wenu ajimine, kadi udi musue bonso balue kukudimuna mitshima yabo” (2 Petelo 3:4,8,9). Mbidi bimpe bituikala mua kuamba ne, “Tuetu katuena ba munkatshi mua badi baluka tshianyima too ne ku dibutuka”, tudi munkatshi mua bantu badi ne muoyo ku ditabuja bu mudi mukanda wa Nzambi wamba. “Muntu muakane neikale ne muoyo ku ditabuja” (Galatia 3:11. Lomo 1:17).

 

12  Nshapita 11

12.1   11:1-3

Ditabuja didi dimanya dia malu atudi tutekemena ne didi dijadika dia malu atudi katuyi bamone. Bua muanda wadi bakulu bakadi ne bualu buabo buambibua. Bua ditabuja tudi tujingulula ne buloba buakalongolodibua ku diyi dia Nzambi, bua nunku bitudi tumona ku mesu kabiakufukibua ku bintu bidi bimueneka ku mesu. 11:1-3

 

Mu nshapita 11 tudi ne njila wa ditabuja. Muntu kena mumanye mua kusankisha Nzambi bikaleye kayi ne ditabuja (11:6). Bu bena kuitabuja, “tudi tuenda bua ditabuja, kembua bintu bidi bimueneka ku mesu” (2 Kolinto 5:7). Bualu bua bufukibua: Mu nshapita 1 wa Genese tudi tubala ne, “Nzambi wakamba”, misangu muanda mukulu. “Nzambi wakamona bintu bionso biakenzeye ne biakadi bimpe be!” (Genese 1:31). Kadi bubi buakalua pa buloba bua Adama, “ne bu muakalua lufu bua bubi abu, nunku lufu luakafika kudi bantu bonso, bua bonso bakenza malu mabi” (Lomo 5:12).

 

12.2   11:4

Bua ditabuja Ebele wakafila kudi Nzambi mulambu mupite wa Kana buimpe, bua bualu buawu yeye wakadi ne bualu buende buambibua ne, Yeye wakadi muakane, Nzambi wamba bua kupa kuende, ne bua bualu buaku yeye mufue utshidi wakula. 11:4

 

Ebele wakafila banabute ba mikoko ne dianyi diayi bu mulambu kudi Yehowa (Genese 4:4). Yeye wakamanya ne, Ndi muntu mubi, kadi Nzambi wakadi mumanye mua kuitabuja mulambu wende bualu bua kumatshisha kua mashi panshi (9:22). Mashi a mulambu wende wakamba bua mashi a Muana wa Mukoko wa Nzambi akamatshisha panshi bua kusungila bantu bonso badi batangila kudiye bu Musungidi ne Mukelenge. Bua ditabuja diende, Ebele wakabadibua muakane kudi Nzambi.

 

12.3   11:11-5-7

Bua ditabuja Hanoka wakumushibua pa buloba, wakatekibua mu diulu bua yeye katangidi lufu, ne kabakamusangana bualu bua Nzambi wakamuteka mu diulu; bualu bua kumpala kua diumushibua diende wakadi ne bualu buende buambibua ne, Yeye wakasankisha Nzambi. Ne bikalaku kakuyi ditabuja, muntu kena mua kumusankisha; bualu bua muntu udi ulua kudi Nzambi budiye nabu mbua kuitabuja ne, Yeye udiku, ne udi mufutshi wa badi bamukeba. Bua ditabuja Noa, pakadiye mudimushibue bua malu akadi kayi manze kumuenebua, muenzejibue ku ditshina dia Nzambi, wakalongolola buatu bua kusungila nabu ba mu nzubu muende; bua bualu ebu wakapisha ba pa buloba, wakalua mupianyi wa buakane budi bua ku ditabuja. 11:5-7

 

“Hanoka wakendakana ne Nzambi, ne yeye kakikalaku bualu bua Nzambi wakamuangata. Noa wakadi muntu muimpe, wakadi muakane tshishiki mu tshikondo tshiende; Noa wakendakana ne Nzambi” (Genese 5:24. 6:9).

Palua Mukelenge Yesu bua kuangata bantu bende, bobo batshidi ne muoyo nebikale bu Hanoka, kabena bafua. “Bantu bafue mu Kilisto nebabike diambedi; ne pashishe tuetu batshidi ne muoyo badibo bashiya netuangatshibue nabo popamue mu matutu, bua kusangila ne Mukelenge mu lupepele; nunku netuikale ne Mukelenge tshiendelele” (1 Tesalonike 4:16,17).

Noa wakadi musungidibue bualu bua pakalua mayi manene yeye wakadi mu buatu buakenzeye bu muakamuambila Nzambi.

1) Noa wakadi mudimushibue kudi Nzambi (Genese 6:13-22).

2) Yeye wakadi muenzejibue ku ditshina dia Nzambi.

3) Yeye wakalongolola buatu.

4) Yeye wakapisha ba pa buloba.

Noa wakadi muambi wa malu mimpe. Traduction francaise udi wamba ne, “Predicateur de justice, buena kuamba ne, Muambi wa diyi dia buakane (2 Petelo 2:5).

5) Noa wakalua mupianyi wa buakane budi bua ku ditabuja.

 

12.4   11:8-12

Bua ditabuja Abalahama, pakabikidibueye, wakatumikila bua kuyeye ku muaba wakadiye wamba kuangata bu bupianyi; wakalupuka, kayi mumanye kuakadiye uya. Bua ditabuja wakashikama mu buloba bua mulayi; bu udi mu buloba bua bende, wakashikama biende mu nzubu wa bilulu, ne Isaka ne Yakoba, bapianyi nende ba mulayi muomumue; bualu bua wakatekemena musoko udi ne bishimikidi, mulongolodi wawu ne muibaki wawu nNzambi. Bua ditabuja Sala muine kabidi wakangata bukole bua kuimiteye difu bidimu bia lulelu bimane kupita, bualu bua wakabala wakamulaya diyi edi ne, Udi wa kueyemenyibua. Nunku kabidi, kudi muntu umue, ne yeye bu mufue mene, bana bakaledibua bu mitoto ya mu diulu mu bungi buabo, ne bu nsenga ya ku muelelu wa mayi manene idibo kabayi bamanye mua kubala. 11:8-12

 

Mukenji wa Nzambi kudi Abalahama wakadi “Umuka mu musoko webe … ya biebe mu muaba undualua kukuleja … nunku Abalahama wakaya bu muakamba Yehowa” (Genese 12:1,4). Yeye wakitabuja Nzambi ne “bakamubadila ditabuja edi bu buakane” (Galatia 3:6).

Sala, mukaji wa Abalahama, wakamanya ne, Nzambi neajikije mulayi wende kutudi, netuikale ne muana mulume bualu bua Nzambi udi wa kueyemeyibua (Genese 21:1-7).

 

12.5   11:13-16

Bantu aba bonso bakafua mu ditabuja kabayi banze kuangata biakabalayabo, kadi bamane kubitangila ne kubinemekela pa bule, ne bamane kuitabuja ne, Tudi benyi ne bena luendu pa buloba ebu. Bua badi bamba malu a nunku badi baleja ne badi bakeba muaba udi wabo mene. Bu bobo bele meji bua muaba wakumukabo, bakadi kuikala ne tshikondo tshia kupinganaku, kadi katataka badi bajinga muaba mutambe buimpe, udi muaba mene wa mu diulu; nunku Nzambi kena ufua bundu bua bualu buabo bua kumubikilabo Nzambi wabo, bualu bua wakabalongoluela musoko. 11:13-16

 

Abalahama wakashikama mu nzubu wa bilulu kadi wakatekemena musoko wakadi ne bishimikidi, mulongolodi wawu ne muibaki wawu nNzambi. Bu Abalahama, bena kuitabuja badi babikidibua bilondeshile pa disua dia Nzambi. “Nzambi wakatusungila, wakatubikila ne dibikila dia tshijila, kembu mudi midimu yetu mimpe, kadi bu mudi disungula diende mene ne ngasa, wakatupeye mu Kilisto Yesu diambedi bikondo bia tshiendelele kabiyi bianze kuikalaku” (2 Timote 1:9). Buloba ebu budi buuje tente ne kanyinganyinga ne makenga. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Pa buloba nudi ne dikenga; kadi nukoleshe mitshima yenu; nakupita ba pa buloba bukole” (Yone 16:33). Bu bantu ba ditabuja ba kale, tudi tujinga muaba mu ditunga ditambe buimpe, “bupianyi budi kabuyi bubola, budi kabuyi bunyanguka, budi kabuyi bufubidila” buakutekibua mu diulu bua bualu buetu (Tangila 1 Petelo 1:4,5).

 

12.6   11:17-19

Bua ditabuja Abalahama, pakamutetabo, wakafila Isaka bu mulambu; yeye wakamana kuitabuja milayi ne disanka, wakadi ufila muanende umuepele mulela; nyeye wakambibua bualu buende ne, Nebabikile tunkanunuina tuebe mu Isaka; wakamanya ne, Nzambi udi ne bukole bua kumubisha munkatshi mua bafue mene, kuakamuangateye kabidi mu tshifuanyikishi. 11:17-19

 

Nzambi wakateta ditabuja dia Abalahama pakamuambileye ne, “Wangate muanebe mulume, muana umuepele, uudi munange, Isaka meme, uya biebe mu buloba bua Moliya; umufileku bu mulambu wa kuosha pa kapia pamutu pa mukuna undualua kukuleja” (Genese 22:1,2). Nzambi wakamana kumuambila ne, “Sala, mukaji webe neakulelele muana, wewe neumuidike dina ne, Isaka; nenjadike nende yeye ne tunkanunuina tuende tshipungidi tshianyi bu tshipungidi tshia tshiendelele” (Genese 17:19). Pakadi Abalahama pepi ne kushipa Isaka ne kele “Muanjelo wa Yehowa wakamuela diyi difume mu diulu ne, Abalahama, Abalahama; yeye wakitaba ne, Ndiku. Yeye wakamba ne, Kulengi nsongalume tshianza nansha, kumuenzedi bualu; bualu bua katataka ndi mumanye ne wewe udi utshina Nzambi, bualu bua wewe kuakumpidia muanebe, muana umuepele mene” (Genese 22:11).

 

12.7   11:20-22

Bua ditabuja Isaka wakasankisha Yakoba ne Esau bua malu adi kayi manze kulua. Bua ditabuja Yakoba, pakadiye wamba kufua, wakasankisha muana ne muana ba Yosefe ne wakatendelela mueyemene pa dikombo diende. Bua ditabuja Yosefe, pakalua lufu luende pabuipi, wakamba bua dipatuka dia bana ba Isalele, wakela mukenji kabidi bua bualu bua mifuba yende. 11:20-22

 

Mu nshapita 11 katuena tubala bualu bua mapanga a bantu ba Nzambi ba kale. Tudi tubala bua ditabuja diabo! Bantu aba bakenda ne Nzambi. Bakamanya disua dia Nzambi, Yosefe wakitabuja diyi dia Nzambi kudi Abalahama ne, “Umanye biebe bimpe ne, Tunkanunuina tuebe netuikale bendakanyi mu buloba budi kabuyi buabo, (mu Ejipitu) netukuatshile bena buloba mudimu, nebatukengeshe too bidimu nkama inayi… pashishe, netupatuke ne biuma bia bungi” (Genese 15:13,14). Malu aa onso akadi ajadikibue pakumbana tshikondo tshiawu.

Paulo, muena ditabuja, wakamba, pakadi nshikidilu wa muoyo wende pabuipi, ne, “Nakuluangana mvita mimpe, nakujikija tshidikishilu tshia lubilu, nakulamata ditabuja; tshidi kumpala mpindiewu ntshifulu tshia butumbi tshia buakane bua Nzambi tshintekela, tshialua Mukelenge mulumbuludi muakane kumpa dituku diadia; kena utshimpa anu meme, kadi neatshipe bonso kabidi badi basue dimueneka diende” (2 Timote 4:7,8).

 

12.8   11:23-26

Bua ditabuja Mose, pakaledibueye, wakasokikibua kudi baledi bende ngondo isatu, bualu bua bakamutangila muana mulengele ne kabakatshina mukenji wa mukelenge. Bua ditabuja Mose, pakakoleye, wakapidia kubikidibua muana wa muana mukaji wa Palo; musungula kukengeshibua pamue ne bantu ba Nzambi kumpala kua masanka a malu mabi a tshitupa tshipi; ubala bipendu bidi bua Kilisto bu bubanji bunene bupita bibutshidibue bia mu Ejipitu, bualu bua wakatangila too ne ku dipingishila dia difutu. 11:23-26

 

Palo, mukelenge wa Ejipitu, wakela mukenji bua kushipa bana ba balume ba Bena Isalele ku kuledibua kuabo. Baledi ba Mose, Amalama ne Yokebede (Nomba 26:59), bakadi bantu ba ditabuja. Bakasokoka muana mu ditabuja ngondo isatu. Yokebede, “pakadiye kayi mua kumusokoka kabidi, wakamuangatshila tshisaka tshia ntupu, wakatshilaba bitume ne kamonyi, wakatekamu muana, wakatshiteka mu malenge akadi kukala kua musulu” (Ekesode 2:3). “Muana mukaji wa Palo wakamuangula, wakamudisha bu muana wende. Bakayisha Mose lungenyi luonso lua Bena Ejipitu; yeye wakadi mukole mu meyi ende ne mu bienzedi biende” (Bienzedi 7:21,22). Bana basatu ba Amalama ne Yokebede, Alona, Mose ne Miyama bakadi bantu ba buneme mu Isalele. Nzambi wakamba ne, “Badi bantumbisha nembatumbishe” (1 Samuele 2:30). Nzambi wakalama Mose mu nzubu wa Palo. Yeye wakadi bu muana wa muana mukaji wa Palo ne wakadi mu muaba wa njiwu bualu bua bilele bibi bia Bena Ejipitu. Pakakoleye, wakajingulula ne masanka a malu mabi adi ashala tshitupa. Yeye wakabala bipendu bidi bua Kilisto bu bubanshi bunene bupita bibutshidibue bia mu Ejipitu. Mose wakakenga bualu bua ditabuja diende. Yeye wakanyema ku mesu kua Palo ne wakalua bu muenyi mu buloba bua Midiyana bidimu makumi anayi (Bienzedi 7:29,30. Ekesode 2:15).

Bidimu bia bungi, kunyima kua lufu luende, tudi tumumona ne Mukelenge Yesu ne bayidi bende pa mukuna wa kukudimuka. “Monayi, balume babidi bakadi bayikila nende, Mose ne Eliya; bakamueneka mu butumbi, bakadi bamba bualu bua lufu luende luakambeye kushikija ku Yelushalema” (Luka 9:30,31). Pakadi Mose mu nzubu wa Palo, disungula diende dia kupidia masanka a Ejipitu ne bua kulonda Nzambi diakadi bimpe! Nzambi wakatumbisha muena mudimu wende.

 

12.9   11:27-29

Bua ditabuja Mose wakumuka mu Ejipitu kayi utshina tshiji tshia mukelenge; bua yeye wakatantamana bu muakadiye utangila yeye udi kayi umueneka ku mesu. Bua ditabuja yeye wakuenza kupita kua Yehowa, ne kumiamina kua mashi, bua mushipi wa banabute kabalengi. Bua ditabuja bakapita mu Mayi Manene Makunze bu mudi pa buloba bume; pakateta Bena Ejipitu kuenza nunku, bakaminyibua mu mayi. 11:27-29

 

Yehowa wakambila Mose ne, “Nempite buloba bua Ejipitu butuku abu, nenshipe banabute bonso ba mu buloba bua Ejipitu ne ba bantu ne ba nyama; nendumbuluishe nzambi yonso ya Ejipitu; meme ndi Yehowa. Mashi neikale bu tshimanyinu tshia mu nzubu munudi; ne panamona mashi, nempite pamutu penu, ne mulawu kawena unukuata panashipa bantu ba mu buloba bua Ejipitu” (Ekesode 12:12-13).

Pakanyema Bena Isalele kumpala kua bena mvita ba Palo, bakalua ku Dishiba Dikunze, Mose, muntu mukole mu ditabuja, wakambila bantu ne, “Kanutshinyi, imanayi, numone lupandu lua Yehowa lualueye kunupa lelu; bua Bena Ejipitu banuakumona lelu kanuena nubamona kabidi tshiendelele” (Ekesode 14:13).

 

12.10   11:30-34

Bua ditabuja ngumbu ya Yeleko yakashimbuka pakamanabo kuyinyunguluka matuku muanda mutekete. Bua ditabuja Lahaba, mukaji wa masandi, kakashipibua ne bakadi ne bupidia, bualu bua wakabueja batentekedi mu nzubu ne ditalala. Nengambe tshinyi kabidi? Bua musangu neunkepe pa kulonda bua Gideona, Balaka, Shimishona, Yefeta, Davidi, ne Samuele ne bua baprofete. Bua ditabuja diabo bobo bakatekesha makelenge, bakenza malu makane, bakapeta milayi, bakabuikila mukana mua nyama ya ntambue; bakajima bakole bua kapia, bakapanduka ku ditua dia muele wa mvita, mu butekete bakandamuka bakole, bakalua bakole mu mvita, bakipata bisumbu bia bena mvita ba bende. 11:30-34

 

Yoshua ne Bena Isalele bakapita bena lukuna babo bakole bualu bua ditabuja pakabuelabo mu buloba bua mulayi. Yehowa wakambila Yoshua ne, “Mona, nakufila Yeleko ne mukelenge wa musoko ne bena mvita bonso ba dikima mu tshianza tshiebe”. Kadi Yoshua wakasungila Lahaba bualu bua yeye wakitabuja Nzambi (Yoshua 6:2,25. 2:8-14). Tudi tusangana dina dia Lahaba mu “mukanda wa bankambua ba Yesu Kilisto” (Matayo 1:1,5). Bualu bua ditabuja diende, Nzambi wakamupesha muaba munkatshi mua Bena Isalele. Yeye wakadi mamu wa Boaza ne Boaza wakadi wa mu mulongo wa nzubu wa Davidi ne bakelenge ba mu Isalele. Mena a bantu bakole mu ditabuja adi a bungi. Bukole buabu buakafuma kudi Nzambi, mu butekete bakandamuka bakole, Mukelenge Yesu wakambila Paulo ne, “Bukole buanyi budi bukumbajibua tshishiki mu butekete”. Paulo wakamba ne, “Pangikala mutekete, pandi ne bukole” (2 Kolinto 12:9,10).

 

12.11   11:35-38

Bakaji bakangata bafue babo ku dibisha dia ku lufu; bakuabo bakashipibua ne mikumu, kabayi bitabuja lupandu; bua bamanye mua kuangata dibisha dia ku lufu didi ditamba buimpe. Bakuabo bakangata diteta dia tuseku ne mikumu, ne dia nkanu ne nzubu ya nkanu pamutu. Bakakumibua mabue, bakakoshibua pankatshi ne nsele, bakateyibua, bakashipibua ne muele wa mvita, bakendakana baluate biseba bia mikoko ne biseba bia mbuji, bakengela bintu, bakengeshibua, benjibue bibi, (bakadi ba pa buloba kabayi babakanyine) bendakana mu bipela ne mikuna ne mu nyongola ne mu mena a mu buloba. 11:35-38

 

Mukaji wa mu lufuila wa ku Salefata ne mukaji wa ku Shunema bakangata bafue babo ku dibisha dia ku lufu mu matuku a Eliya ne Elisha (1 Bakelenge 17:8,9,17-24. 2 Bakelenge 4:17-37). Lelu, mu matunga makuabo, bantu badi bakengesha Bena Kiliso bikole be. Badi basasula nzubu yabo. Badi bela bakuabo mu lukanu, ku tshikondo ku tshikondo bena lukuna babo badi babakengesha too ne ku lufu bualu bua ditabuja diabo. Bena kuitabuja ba bungi badi bakenga bualu bua ditabuja diabo. Mukelenge wakambila bayidi bende ne, “Pikala bantu nenu lukuna, panumushabo munkatshi muabo, panupendabo, papetulabo dina dienu, ne, Ndibi, bua bualu bua Muana wa muntu, nenuikale ne disanka … bualu bua difutu dienu didi dinene mu diulu” (Luka 6:22,23). Paulo wakafunda ne, “Ndi mbala makenga a mu tshikondo etshi ne, Kaena makumbane bua kuelekejibua ne butumbi budi buamba kumueneshibua kutudi” (Lomo 8:18).

 

12.12   11:39-40

Ne bantu aba bonso, bamane kuikala ne bualu buabo buambibua bua ditabuja diabo, kabakangata mulayi; Nzambi wakalongolola tshintu tshitamba buimpe bua bualu buetu, bua bobo kabavuijibu bakane tshishiki kabayi netu. 11:39,40

 

Bu mudi bena Kilisto ba lelu, bena ditabuja ba mu matuku a Dipungila Dikulukulu bindila dipingana dia Mukelenge Yesu bua kuangata bantu bende. Yeye nealue bua kushikija mulayi wende kudi bayidi bende ne, “Mitshima yenu kayizakadi ; nuitabuje Nzambi, nungitabuje meme kabidi. Mu nzubu wa Tatu wanyi mudi miaba ya bungi ya kuikala; bu bualu ebu kabuyi bulelela, nakadi kunuambila; nenye kunulongoluela muaba. Binaya ne binanulongoluela muaba, nempingane kabidi, nenuangate kundi mene muine, bua kundi ngikala, nuenu nenuikaleku kabidi” (Yone 14:1-3).

 

13  Nshapita 12

13.1   Nshapita 12

Nunku, tuetu kabidi, bualu bua tudi tunyungulukibua ne tshisumbu tshinene nunku tshia bamanyi, tumushayi bujitu buonso, ne malu mabi adi bualu butekete bua kutulenduisha, tuidikije ne kutantamana tshidikishilu tshietu tshia lubilu tshidi tshitekibua kumpala kuetu, batangila kudi Yesu, mubangi ne mushikishi wa ditabuja dietu, yeye, bua disanka diakatekibua kumpala kuende, wakakankamana pakakengeye ku mutshi mutshiamakane, wakalengulula bundu, ne wakushikama ku tshianza tshikole tshia nkuasa wa butumbi wa Nzambi.

 

Paulo wakafunda ne, “Bikala muntu widikija bualu mu manaya kabidi, kabena bamuasa tshifulu tshia bupitshi bikaleye kayi muidikije mu bualu bu mudi mikenji ya manaya yamba” (2 Timote 2:5). Udi wela meji bua manaya a Bena Gelika, baathlète babo bakadi ne bualu bumue bualu: bua kupeta tshifulu tshia bupitshi. Bakadikanda mu malu abo onso, mu kudia kuabo ne mu kunua kuabo kabidi. Bakamanya bimpe ne, Maluvu adi anyanga mubidi, bakalama mibidi yabo, ku dituku ku dituku bakalamata ku discipline ne ku formation physique. Nunku, tuetu kabidi, tudi ne bua kulamata ku Diyi dia Nzambi bu ba-athlète bakalamata ku mikenji ya manaya. Tumushayi malu onso adi atupumbisha mu luendu luetu lua ditabuja pa buloba ebu ne malu mabi adi bualu butekete bua kutulenduisha. Tuye kumpala batangila kudi Yesu.

Mukelenge Yesu, pakadifileye bua ekeleziya wende, wakakenga bikole be. Tudi tuvuluka meyi a muprofete Yelemiya ne, “Monayi, Nuenu bonso badi bapita mu njila, nutangile buonso buenu ne dikenga dikuabo didiku didi bu dikenga diakukengeshabo nadi, didi Yehowa unkengesha nadi mu dituku dia tshiji tshiende tshikole, anyi? (Muadi 1:12). Mukelenge Yesu wakakenga bualu bua mibi yetu, bualu bua dinanga diende dinene diakadiye ne bua bantu bende. Disanka diende nedikale dikumbajibue, ne disanka dietu kabidi, patuikala nende, bafuanangane nende mu nzubu wa Tatu wende. (1Yone 3:1,2).

 

13.2   12:1-4

Bua nuelangane meji bua yeye wakukankamana mu ditontolola dia nunku dia bantu babi diakamutontololabo nadi, bua nuenu kanupungidi, bikala batekete mu mitshima yenu. Nuenu kanuena banze kudimanyika mu mvita too ne papatuka mashi panudi nuluangana ne malu mabi.. 12:1-4

 

Tuelangane meji bua Mukelenge wetu, pakendeye pa buloba, wakamanya malu onso adi mua kutukuata mu njila wa ditabuja. Yeye wakamana kuendemu. Tudi mua kuikala bapungile bualu bua butekete bua mubidi, bualu bua kuteta kua bungi, bua bupele, bualu bua lukuna lua bena lukuna ba Nzambi. Mukelenge akoleshe mitshima yetu mu njila wa ditabuja. “Badi bindila Yehowa nebasangaje bukole buabo; nebabande mulu ne mapuapua bu nyunyu ya mukanku, nebanyeme lubilu ne kabena bapungila, nebende ne kabena bateketa” (Yeshaya 40:31).

 

13.3   12:4-10

Ne nuakupua muoyo bua disengelela, didi diyikilangana nenu bu bana balume ne, Muananyi, kumonyi dikengesha dia Mukelenge bu bualu butekete, ne kuikadi ne mutshima mutekete pakubeleye; bualu bua Mukelenge udi ukengesha udiye munange, udi ututa muana mulume yonso udiye witabuja. Nudi nudikankamika bua dikenga, Nzambi udi unuenzela bu bana bende balela; bua muana kayi udiku udi tatu wende kayi ukengesha? Binuikala kanuyi ne dikenga, didi bonso bavuijibue badiangatshi, nunku nudi bana ba masandi, kanuena bana balela. Bualu bukuabo kabidi, tuakadi ne batatu ba mibidi yetu bua kutukengesha, ne tuakabanemeka; nunku katuena mua kutamba kukokela Tatu wa nyuma yetu, kuikala ne muoyo, anyi? Bulelela, bobo bakatukengesha matuku makese, bu muakuelabo meji ne, Mbimpe; kadi yeye wakatukengesha bua kutukuatshisha, bua tuetu tuikale bangatshi ba tshijila tshiende. 12:4-10

 

Mukelenge udi ukengesha udiye munanga. Mukelenge Davidi wakamba ne, “Diambedi tshiyi muanze kukengeshibua, nkadi mpambuka mu njila, kadi mpindiewu ndi ntumikila diyi diebe. Wewe udi muimpe, utu wenza bimpe; unyishe mikenji yebe mifunda” (Musambu 119:67,68). Muntu wa kale, Yobo, wakamanya mateta a bungi mene, wakamba ne, “Mona, muntu udi Nzambi ubela udi ne disanka; nunku kubengi dikengesha didi Wa Bukole Buonso ukuyisha nadi”. Pakafueye yeye wakadi “muntu mununu, matuku ende muule tente ne disanka” (Yobo 5:17. 42:17). Yakobo wakafunda bua bualu buende ne, “Monayi, tudi tuidika bantu bakadikankamika ne, Badi ne disanka; nuakumvua lumu lua kudikankamika kua Yobo, nuakutangila bu muakamuenzela Mukelenge kunshikidilu, ne bu mudi Mukelenge muule tente ne luse ne dinanga” (Yakobo 5:11).

 

13.4   12:11-13

Makenga onso, patshidiuku, kaena amueneka kutudi bu disanka, kadi adi anu bu kanyinganyinga; kadi kunyima adi akuamisha bantu badi benzejibua kudiwu mamuma a ditalala, mamuma a buakane mene. Nunku, nukoleshe bianza biakateketa ne binu bidi ne kaneke; nulongoluele makasa enu njila milulame, bua mulema kakueyiboki, kadi asangale biende. 12:11-13

 

Bana, padiundabo, badi basanka bualu bua dinyoka (anyi discipline) dia mu nzubu wa baledi babo, badi bajingulula bimpe ne, Malu aa akadi bua kutuvuijila buimpe. Bidi nunku ne bana ba Nzambi. Mu njila wa muoyo malu makole ne makenga adi mua kukuata buonso buetu, mbidi bimpe bua kukuatshishangana. “Nukoleshe badi ne mitshima yamba kupanga, nukuatshishe badi batekete, nuikale ne lutulu kudi bantu bonso” (1 Tesalonike 5:14). “Butudi nabu, tuetu bantu bakole, mbua kutuala matekete a badi batekete, kembua kudisankisha nkayetu” (Lomo 15:1).

 

13.5   12:14-17

Nukebe kupeta ditalala ne bantu bonso, ne kujidibua kudi muntu kayi naku kena mumanye mua kutangila Mukelenge. Nutangile bimpe bua muntu kikadiku udi upanga ngasa wa Nzambi, ne bua muji wa bululu mutoloka kaunutatshishi, ne bua bualu buawu bantu ba bungi neboneke; ne bua kakuikadi muena masandi anyi muena tshikama bu Esau, wakapana bintu bia buanabute ku katupa ka bia kudia. Bua nudi bamanye ne kunyima pakasueye kupiana disanka, bakamupidia; bua kakasangana kaba ka kukudimuna naku mutshima wa tatu wende, nansha yeye munanukile kukakeba ne binsonshi ku mesu. 12:14-17

 

“Dimuma didi buakane bukuama nedikale ditalala, malu adi alonda buakane neikale ditalala ne ditekemena tshiendelele” (Yeshaya 32:17). Njiwu udiku: Muntu udi mua kupanga bualu bua ngasa wa Nzambi ne kumueneka bu muena kuitabuja kadi kayi muanji kukudimuna mutshima wende. Bena kuitabuja badi basungidibue ku ngasa, ngasa wakayisha makasa abo bua kuenda mu njila wa buakane ne wa ditalala. Njiwu mukuabo udiku: muena kuitabuja udi mua kupanga kuleja ngasa ne bua kulonda Mukelenge Yesu. Yeye wakanushila tshilejilu bua tuetu tumulonde mu makasa ende. Bantu bakakema bualu bua meyi a ngasa, meyi a dinanga, ne meyi a luse akadiye wamba (Luka 4:22. Yone 7:46).

Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, “Nunanukile mua kulama buobumue buenu bua mu Nyuma Muimpe mu tshisuikidi tshia ditalala” (Efeso 4:3). Butudi nabu mbua kuikala badimuke bualu bua “muji wa bululu” udi mua kutoloka munkatshi mua bantu ba Nzambi ne bua bualu buawu bantu ba bungi badioneku.

 

13.6   12:18-21

Bua kanuakulua ku mukuna udibo bamanye mua kulenga tshianza, wakatema kapia, anyi ku bufike ne ku midima ne ku tshipepele tshikole, ne ku diyi dia mpungi ne ku tshiona tshia meyi makole. Pakumvua bantu meyi aa, bakasengelela bua kabambidi diyi dikuabo. Bualu bua bobo kabakadi batuala mukenji wakabelelabo ne, Biadiata nyama mene mukuna, nebamushipe ne mabue; bumueneki ebu buakatamba kuikala ne buowa too ne pakamba Mose ne, Ndi ntamba kutshina ne kuzakala. 12:18-21

 

Mukelenge udi musue kukolesha mitshima ya babadi ba mukanda wakatuminabo Bena Ebelu kadi malu aa adi mafunda bua bualu buetu lelu kabidi (2 Timote 3:16,17). Nzambi wakapesha Bena Isalele mikenji kunyima kua bantu bonso bakambila Mose popamue ne, “Netuenze meyi onso akutuambila Yehowa” (Ekesode 19:8). Bobo kabakakadi bamanye tshiakadibo bamba. Mose nkayende wakazakala, buowa bakamukuata. Kadi Bena Kilisto kabena bu Bena Isalele ba kale kumpala kua mukuna wa Sinai, bu netumone mu mvese idi ilonda.

 

13.7   12:22-24

Kadi nuenu nuakulua ku mukuna wa Siona; ne ku musoko wa Nzambi udi ne muoyo, Yelushalema wa mu diulu, ne ku misumba ya banjelo idi kayi mua kubadibua, ne ku disangisha dinene; ne ku ekelesiya wa banabute badi ne mena abo mafunda mu diulu; ne kudi Nzambi, Mulumbuludi wa bonso; ne ku nyuma ya bantu bakane bakavuijabo bakane tshishiki; ne kudi Yesu, mutuanganyi wa tshipungidi tshipiatshipia; ne ku mashi adibo bamiamina adi atamba mashi a Ebele kuakula bimpe. 12:22-24

 

13.8   Bena Kilisto bakulua

13.8.1    Ku Mukuna wa Siona

Mukuna wa Siona udi wamba bua musoko wa Mukelenge munene mu dituku dia bukole ne bukokeshi biende pa buloba (Musambu 48:2). Mu dituku adi ditalala ne disanka nebikale mu Yelushalema kadi bena kuitabuja ba lelu badi mua kumanye malu aa katataka.

 

13.8.2     Ku Yelushalema wa mu diulu

Ku Yelushalema wa mu diulu, udi musoko wa Nzambi. Paulo wakambila Bena Filipoi ne, “Kuetu mene kudi mu diulu, kutudi tuindila kabidi Musungidi, Mukelenge Yesu Kilisto; yeye neakudimune mibidi ya bupuekele buetu bua kufuananganayi ne mubidi wende wa butumbi” (Filipoi 3: 20-22).

 

13.8.3     Ku Misumba ya banjelo

Ku Misumba ya banjelo idi kayi mua kubadibua ne kudisangisha dinene. “Nuvudijile Yehowa disanka, nuenu banjelo bende, badi bena bukitu mu bukole buabo, badi benza diyi didiye wamba, badi batumikila diyi dia mukenji wende” (Musambu 103:20).

 

13.8.4     Ku Ekelesiya wa banabute

Ku Ekelesiya wa banabute badi ne mena abo mafunda mu diulu. Mukelenge Yesu wakasua ekeleziya wende, wakadifila bua bualu buende (Efeso 5:22-27).

 

13.8.5     Kudi Nzambi, Mulumbuludi wa bonso

Kudi Nzambi, Mulumbuludi wa bonso. “Buonso buetu, muntu ne muntu, neabadile malu ende kudi Nzambi” (Lomo 14:12).

 

13.8.6     Kudi nyuma wa bantu bakane

Kudi nyuma wa bantu bakane. Nyuma wa bantu bakane idi ituambila bualu bua bena ditabuja bonso ba mu tshikondo tshia Dipungila Dikulukulu. (Tangila 11:40).

 

13.8.7     Kudi Yesu,

Kudi Yesu, mutuanganyi wa tshipungidi tshipia-tshipia. Dina ne, Yesu, didi dituambila bualu bua buntu bua Mukelenge wetu. Yeye “wakuluila bua kukeba ne bua kusungila tshidi tshijimine ne bua kusungila bantu bende ku mibi yabo (Luka 19:10. Matayo 1:21).

 

13.8.8     Ku mashi adibo bamiamina

Ku mashi adibo bamiamina. Mashi a Ebele akela diyi difume pa buloba bua kusombuela. Mashi a Mukelenge wetu akatumatshishilabo panshi adi atamba mashi a Ebele kuakula bimpe, adi atuambila bua luse ne bua dinanga bia Yeye wakadifila bua bualu buetu.

 

13.9   12:25-26

Nudimuke bua nuenu kanupidi udi wakula nenu. Bikalabo kabayi bapanduke, pakapidiabo wakabadimusha pa buloba, kudi kutamba kumueneka ne tuetu katuena tupanduka, badi bumuka kudi udi utudimusha mu diulu. Diyi diende diakazakaja buloba tshikondo atshi, kadi katataka wakutulaya wamba ne, Musangu umue mukuabo kabidi meme nenzakaje, kembuloba nkayabu, kadi diulu kabidi. 12:25,26

 

Nzambi wakapesha Bena Isalele ba kale mikenji ku mukuna wa Sinai mifundibue pa mabue abidi, wakabambila meyi ende mukana mua Mose kabidi. Bualu buakadi bukole. “Mukuna wonso wakakanka bikole” (Ekesode 19:18). Kupidia diyi dia Nzambi diambibua kudi Mose ne baprofete ba kale kuakadi bualu bukole, bena bupidia kabakamanya mua kupanduka. Pakadi Mukelenge ne bayidi bende yeye wakabapa diyi dia Nzambi (Yone 17:14). Yeye wakabamanyisha bualu bua dinanga dia Nzambi (Yone 3:16). Mu tshikondo tshietu tudi ne Diyi dia Nzambi dijima mu Dipungila Dikulukulu ne mu Dipungila Dipia-dipia. Tudi ne Lumu Luimpe lua Nzambi bualu bua Muana wende Mulume (Lomo 1:1-3). Tudi mua kupanduka munyi bituapidia lupandu luende lunene.

 

13.10   12:27-29

Diyi edi, Musangu umue mukuabo, didi dituleja diumusha dia bintu bidi bizakajibua bu bintu bienjibua, bua bintu bidi kabiyi bizakajibua bishale. Nunku, bualu bua tuetu tudi tuangata bukelenge budi kabuyi bumanye mua kuzakajibua, tuikale bietu ne disakidila, ditudi bamanye mua kukuatshila Nzambi udi unusankisha mudimu ne kunemekela ne ditshina; bualu bua Nzambi wetu udi kapia kadi kashidisha. 12:27-29

 

Mu dituku didi dilualua Nzambi neazakaje diulu ne buloba, mayi manene ne buloba buume ne bisamba bionso (Hagai 2:6,7). Kadi bantu ba Mukelenge badi ne muaba wabo mu bukelenge buende, bukelenge budi kabuyi bumanye mua kuzakajibua. Bantu ba Mukelenge badi basungidibua ku mibi yabo, kadi badi basungidibua ku tshiji tshinene tshia Nzambi tshidi tshilualua pa bisamba bionso ba pa buloba bua bupidia buabo bua Muanende. “Yesu mene, udi utupandisha ku tshiji tshilualua. Bualu bua Nzambi kakatusungula bua kututekela tshiji, kadi bua tuetu kupeta lupandu bualu bua Mukelenge wetu Yesu Kilisto, wakatufuila, bua tuetu, nansha batabale nansha balale tulu, tuikale ne muoyo popamue nende” (1 Tesalonike 1:10. 5:9,10). Tuenzele Nzambi wetu mudimu mu mushindu udi umusankisha, ne kanemu ne ditshina.

 

14  Nshapita 13

14.1   13:1-3

Dinangangana dia bana babo ba mu Kilisto dikaleku. Kanupu muoyo bua kuleja benyi luse, bua bualu ebu bakuabo bakasankidila banjelo, kabayi babamanye. Nuvuluke badi mu nkanu, bu munudi basuika nabo; nuvuluke badibo benzela bibi, bua nuenu nutshidi mu mibidi. 13:1-3

 

“Mu dinanga dia bana benu ba mu Kilisto nunangangane, muntu ne muntu; mu buneme muntu ne muntu ateke mukuabo kumpala” (Lomo 12:10). Mukelenge Yesu kena ufua bundu bua kutubikila ne, “Bana betu” (2:11). Bikala Mukelenge mutunange nunku, tudi ne bua kunangangana. Patuela meji bualu bua bakuabo bakasankidila banjelo, kabayi babamanye, tudi tuela meji bualu bua Abalahama ne Sala. Yehowa wakamueneka kudibo pakadi Abalahama ushi-kama kumbelu kua ntenta wende munda munya. Yeye wakabandisha mesu ende, bakatangila balume basatu bimane kumpala kuende. Umue wakadi Mukelenge, banjelo babidi bakadi nende (Genese 18:1,2,22. 19:1-3).

Mu matunga a bungi bena Kilisto badi bakengeshibue bikole be bualu bua dina diende. Ba bungi badi mu nzubu ya lukanu. bakuabo badi bakengeshibue too ne ku lufu. Tubavuluke bana betu mu milombu yetu. Tuvuluke ba mu meku abo kabidi. Mbidi bimpe bua kulombela bena lukuna lua Lumu luimpe Nzambi. Mukelenge Yesu wakamba ne, “Suayi badi nenu lukuna, lombelayi badi banukengesha Nzambi; nunku nenuikale bana ba Tatu wenu udi mu diulu” (Mataya 5:44).

Mupostolo Paulo wakakengesha bena kuitabuja too ne ku lufu kadi kunyima kua kukudimuna kua mutshima wende wakabambila bantu bua ditabuja diakabeye kubutula, nunku bena ekeleziya bakadi batumbisha Nzambi bua bualu buende (Tangila Galatia 1:23,24. 1 Kolinto 15:9,10).

 

14.2   13:4

Dibaka dikale dinemekibua munkatshi mua bantu bonso, bulalu kabunyanguki: Nzambi nealumbuluishe bena masandi bajike ne bena masandi babake. 13:4

 

Ku luseke lua wesete bantu ba bungi badi bapidia diyisha dia mu Mukanda wa Nzambi bualu bua dibaka. Balombodi ba matunga a bungi kabena balonda malu a dibaka bu mudi Mukanda wa Nzambi wamba. Balombodi ba ekeleziya mikuabo badi bapidia diyisha ditudi nadi mu Diyi dia Nzambi bualu bua dibaka kabidi. Badi bitabuja bilele bia Sodoma. Kabena bitabuja dibaka dia mulume umue ne mukaji umue bu bishimikidi bia diku, didi bilondeshile pa disua dia Nzambi. Paulo wakafundila Bena Lomo bualu bua bantu bakapidia kuikala ne meji a Nzambi mu meji abo, ne, “Nunku Nzambi wakabafila ku meji a patupu akapidieye, bua kuenzabo malu adi kayi makanangane ne lungenyi” (Lomo 1:28). “Buakane budi butuma tshisamba tshia bantu kumpala, kadi malu mabi adi afuisha bantu bonso bundu” (Nsumuinu 14:34).

 

14.3   13:5-6

Mioyo yenu kayikadi ne lukuka lua biuma, nuikale ne disanka ne bintu binudi nabi, bualu bua Nzambi muine wakuamba ne, Tshiena nkulekela, nansha kakese, tshiena nkushiya tshianana. Nunku, tudi tuamba ne dikima ne, Mukelenge udi mukuatshishi wanyi; tshiena ntshina; muntu neangenzele tshinyi? 13:5,6

 

Biuma bidi bifuma kudi Nzambi, tusanke ne bitudi nabi. Lukuka lua biuma mbualu bukuabo. “Bualu bua lukuka lua biuma ludi muji wa malu mabi a mishindu yonso; bidi bantu bakuabo badikebela ne bakasesuishibua mu njila wa ditabuja, bakadisunsula mubidi wonso ne tunyinganyinga tua bungi” (1 Timote 6:10).

 

14.4   13:7-9

Nuvuluke bantu bakanukokesha, bakanuambila diyi dia Nzambi; nuela meji a nshikidilu wa tshikadilu tshimpe tshia mioyo yabo, nuidikije ditabuja diabo. Yesu Kilisto udi muomumue makelela ne lelu ne tshiendelele. Kanusesuishibu ku mayisha a bungi ne a bende; budi buimpe bua mutshima ujadikibue ku ngasa, kenku bia kudia biakadi kabiyi bikuatshisha bakadi benda nabi. 13:7-9

 

Mu matuku a kumpala a ekeleziya, kunyima kua Pentekoste, ekeleziya ya kaba kamue kayikadi ne muntu umue bu mfumu pamutu payi kadi yakadi ne bana babo bakuabo bakadi balonda malu a Nyuma (les hommes spirituels), bakadi ne bujitu pambidi pabo bua kuyisha bantu ba Mukelenge Diyi diende mene, “bu mudi bushuwa bua mu Yesu” (Efeso 4:21). Bakadi ne mapa mashilangane (Efeso 4:11,12). Tshikondo tshia bapostolo tshiakapita kadi, bu mu matuku a kumpala, tudi ne bana betu badi ne mapa kudi Mukelenge bua kudisha mikoko yende ne kuyilombola mu njila yende.

Tudi ne bua kuvuluka bantu bakatuambila Diyi dia Nzambi, ne kuvuluka mushindu wa muoyo wabo, tudi ne bua kuidikije ditabuja diabo. Yesu Kilisto udi muomumue makelela ne lelu ne tshiendelele. Diyi diende didi dishala tshiendelele, kadiena dikudimuka. Tuikale badimuke kudi bakuabo badi balua ne “lupepele luonso lua diyisha” bilondeshile pa bilelele bia bantu (Efeso 4:14). Bena Yuda bakadi ne mikenji yabo ya bia kudia kadi “bukelenge bua Nzambi kabuena bualu bua kudia ne bua kunua, kadi mbua buakane ne ditalala ne disanka bia mu Nyuma Muimpe” (Lomo 14:17).

 

14.5   13:10-14

Tudi ne tshioshelu, tshidi badi bakuata mudimu mu tshitendelelu kabayi bamanye mua kudiaku. Bualu bua mibidi ya nyama, miena mashi adi muakuidi munene ulua nawu mu muaba wa tshijila bu mulambu wa kubuikidila nawu mibi ya bantu idi yoshibua ku butshika kua tshitudilu. Nunku, Yesu kabidi, bua kujidileye bantu ne mashi ende, wakakenga pa bule pa tshibi tshia musoko. Nunku, tuye bietu kudiye kukala kua tshitudilu, batuala bipendu bia bualu buende. Bua katuena ne musoko kunoku udi wikalaku tshiendelele, kadi tudi tukeba musoko ulualua. 13:10-14

 

Musangu mukuabo Bena Yuda bakambila bena Kilisto munkatshi wabo ne, Nuenu kanuena ne muakuidi munene, kanuena ne tshioshelu. Kadi tuakamana kumona ne tudi ne Muakuidi Munene (4:14), tudi ne tshioshelu. Katuena ne tshioshelu bualu mu miaba ya masangisha etu, patualua bua kutendelela Nzambi. Mukelenge Yesu nkayende udi mulambu wetu ne tshioshelu tshietu kabidi. “Tudi ne tshioshelu … bualu bua … Yesu kabidi… wakakenga pa bule pa tshibi tshia musoko” (13:10-12).

Balombodi ba Bena Isalele bakashipa Mukelenge pa bule pa tshibi tshia musoko wa Yelushalema. Pakapidiabo Mukelenge wabo yeye wakamba bualu bua ntempelo ne, “Nzubu wenu udi mushale patupu” (Matayo 23:38).

Tshitudilu mu mvese 14 tshidi tshituambila bualu bua mushindu wa Bena Yuda bua kutendelela Nzambi kale. Bantu ba lelu badi balonda mishindu ya bungi bua kutendelela Nzambi ne bilele bia bantu, kadi Mukanda wa Nzambi udi utupa lungenyi bua kumanya disua diende, udi wamba ne, “Bishimikidi bikole biakateka Nzambi bidi bijalama, bidi ne tshimanyishilu etshi ne, Mukelenge udi mumanye badi bende; ne, Muntu yonso udi utela dina dia Mukelenge umuke biende ku malu mabi … londa kunyima kua buakane, ditabuja, dinanga, ditalala, popamue ne badi babikila dina dia Mukelenge ne mitshima mitoke” (2 Timote 2:19,22).

 

14.6   13:15-16

Nunku bua bualu buende, tufilafile kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawu, udi biawu mamuma a mishiku idi ijukula ditabuja dia dina diende. Kadi kanupu muoyo bua kuenzelangana bimpe ne bua kukuatshishangana; bua Nzambi udi usanka ne milambu ya nunku. 13:15,16

 

Katuena ne tshioshelu tshia bintu bu mabue anyi mabaya kadi tudi ne milambu ya kufila kudi Nzambi. Tudi mua kuela Nzambi ne, Tuasakidila. “Tuasakidila kudi Nzambi bua kupa kuende kudi kakuyi mua kuambibua” (2 Kolinto 9:15), bualu bua Mukelenge wetu Yesu, bua kupa kua Nyuma Muimpe ne bualu bua Diyi diende: mapa a mushinga makole! Nzambi wakamba ne, “Udi ufila disakidila bu mulambu wende udi untumbisha” (Musambu 50:23). Bu “bakuidi ba tshijila”, tudi tusemena pepi ne Nzambi bua kumutumbisha, pashishe bu “bakuidi ba bukelenge”, tudi tuambila bantu bualu bua buimpe bua Nzambi (1 Petelo 2:5,9). Tudi ne bua tuenzelangane bakuabo bimpe. “Katupangi mu kuenza kua malu mimpe; bualu bua palua tshikondo tshia kuapuola netuapuole bituikala katuyi tupanga. Nunku patudi bamanye mua kuenza, tuenzelayi bantu bonso bimpe, kadi tutambe kuenzela bena diku dia bena kuitabuja bimpe” (Galatia 6:9,10).

 

14.7   13:17-19

Nutumikile badi banukokesha, nubakokele; bua bobo badi bikale ne tshitabala bua mioyo yenu, bu bantu balua kubadila Nzambi bintu; bua bobo benze bualu ebu ne disanka, kabayi ne manunganyi, bua bualu ebu kabuena bunukuatshisha. Nutulombele Nzambi; bua tudi tuitabujijibua ne tudi ne mioyo-mikese mimpe, tudi basue kuenda bimpe mu malu onso. Ndi nusengelela bua nuenu kutamba kuenza bualu ebu, bua meme mpingishibue kunudi lubilu. 13:17-19

 

Tudi mua kumanya bobo badi batekibua kudi Nzambi mu ekeleziya bua kukokesha bantu bende ne kubalombola mu njila ya buakane ku bienzedi biabo. Tudi babamanye bu bantu badibo nabu mbua kulondela Nzambi malu a mudimu wabo. Tubalombele Nzambi. “Disengelela dia muntu muakane didi ne bukole bua bungi mu kuenza kuadi” (Yakobo 5:16). Buonso buetu badi ne disanka bua milombu ya bana betu, mbimpe kulombelangane Nzambi.

 

14.8   13:20-21

Nzambi wa ditalala wakabisha mulami munene wa mikoko munkatshi mua bafue kabidi ku mashi a dipungila dia tshiendelele, Mukelenge wetu Yesu mene, anuvuije bakane tshishiki mu bualu buimpe buonso bua kuenza bu mu disua diende, wenza munda muetu bualu budi buimpe ku mesu kuende bua Yesu Kilisto; butumbi buikale kudiye ku bikondo ne ku bikondo. Amen. 13:20,21

 

Nzambi udi Nzambi wa ditalala (13:20), bena ditabuja badi ne ditalala ne Nzambi bua Mukelenge wetu Yesu Kilisto (Lomo 5:1). Bantu ba Mukelenge badi mua kumanya ditalala dia Nzambi (Filipoi 4:6,7). Mukelenge Yesu udi ditalala dietu, yeye biende wakafuta dibanza dietu pakadifileye pa mutshi mutshiamakane bua mibi yetu (Kolosai 1:20). Nunku Paulo wakadi mua kufundila Bena Filipoi ne, “Ngasa kunudi ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne kudi Mukelenge Yesu Kilisto” (Filipoi 1:2).

Mukelenge Yesu udi Mulami Muimpe wa mikoko (Yone 10:11).

Mukelenge udi Mulami Munene wa mikoko (13:20).

Mukelenge udi Mulami Munene pamutu pa balami ba mikoko yende (1 Petelo 5:4).

 

14.9   13:22-25

Bana betu, ndi nusengelela bua kumvua diyi edi dia disengelela ne lutulu; bualu bua nakunufundila meyi makese. Numanye bienu ne muanetu wa mu Kilisto Timote wakulekedibua mu lukanu; ne bialueye lubilu, nendue nende kunumona. Nuele bonso badi banukokesha muoyo, ne basanto bonso kabidi. Ba mu Italia badi banutumina muoyo. Ngasa ikale ne buonso buenu. Amen. 13:22-25

 

Mufundi wa mukanda udi musue babadi bende kumanya ne Timote udi mulekedibua. Timote wakadi mu nzubu wa lukanu kadi Mukanda wa Nzambi kawena wamba bua tshikondo atshi. Mbidi bimpe, bituikala ne bualu bua kufundila ekeleziya kampanda mukanda, bua kutumina muoyo kudi bena kuitabuja bonso mu Mukelenge wetu Yesu. Nunku tudi tukoleshangane mu Mukelenge, mu dinanga ne mu ditabuja dietu. “Monayi, bidi bitamba buimpe ne bia disanka bua bukua bantu badikunguishe pamue ne mutshima umue!” (Musambu 133:1).

 

“Ngasa ikale kunudi ne ditalala divulangana mu dimanya dijalama dia Nzambi ne dia Yesu, Mukelenge wetu” (2 Petelo 1:2).